امام حسن عسکری(ع)

آستان امامین عسکریین در سامراء

امام حسن عسکری(ع) امام یازدهم شیعیان و پدر حضرت مهدی(ع) است. آن حضرت در سال ۲۳۲ق در مدینه به دنیا آمد. در کودکی به همراه پدرش و به اجبار خلیفه عباسی به سامراء در کشور عراق امروزی سفر کرد و تا زمان شهادت(۲۶۰ هجری) را در آنجا تحت نظارت حکومت عباسی زندگی می‌کرد. وی در کنار پدرش امام هادی(ع) در سامراء به خاک سپرده شد که به آستان امامین عسکریین (دو امام عسکری) معروف است.

درباره حج‌گزاری امام حسن عسکری(ع) گزارشی در دست نیست. از امام عسکری روایاتی درباره حج و فلسفه لبیک و عبارات آن روایت شده است. علاوه بر کتاب تفسیر منسوب به آن حضرت، دعاهایی نیز از او در منابع آمده است.

زندگی

حسن بن علی بن محمد(ع) مشهور به امام حسن عسکری(ع) یازدهمین امام از ائمه دوازده گانه شیعه است. پدرش امام هادی(ع) و مادرش کنیزی از اهل نوبه بود که مورخان نام او را سَلیل، سوسن و حُدَیْث ذکر کرده‌اند. درباره محل و زمان تولد امام عسکری اختلاف نظر وجود دارد ولی قول مشهور تولد او را در هشتم ربیع الاخر سال ۲۳۲ هجری در مدینه دانسته‌اند. از دوران کودکی و جوانی امام عسکری اطلاعی در دست نیست. آن حضرت در پی دستگیری پدرش از سوی متوکل عباسی در سال ۲۳۶ هجری و در سن چهار سالگی یا در سال 233ق به سامرا سفر کرد و تا پایان عمر در آنجا اقامت داشت.

ابوالحسن و ابوخلف از دیگر کنیه‌های امام عسکری است. او بدین جهت به عسکری ملقب شد که از سوی متوکل خلیفه عباسی (حکومت: ۲۳۲–۲۴۷ق) در منطقه نظامی شهر سامرا اسکان داده شد. همچنین به «ابن الرضا» نیز معروف بود؛ چنان که پدرش امام هادی(ع) و جدش امام جواد(ع) نیز به دلیل انتساب به امام رضا(ع) این لقب را داشتند. در منابع برای امام حسن عسکری لقب‌های دیگری با عنوان: خالص، خاص، سراج، صامت، زکی و تقی نیز ذکر شده است.

همسر و فرزند

نرجس خاتون همسر امام حسن عسکری(ع)، و تنها فرزند آنها حضرت مهدی(عج) است؛ اما برخی مورخان فرزندان دیگری نیز برای ایشان ذکر کرده‌اند. ولادت حضرت مهدی مخفیانه و بدون اطلاع مردم بود و فقط عده‌ای از خواص شیعیان از تولد او آگاه شدند.

شهادت

نوشتار اصلی: آستان مقدس امامین عسکریین(ع)

امام حسن عسکری(ع) در ۲۸ سالگی در هشتم ربیع‌الاول ۲۶۰ هجری به دستور معتمد عباسی مسموم شده و به شهادت رسید. وی در کنار پدرش امام هادی(ع) در سامراء به خاک سپرده شد که به آستان امامین عسکریین (دو امام عسکری) معروف است.

پیکر امام حسن عسکری(ع) در کنار پدرش امام هادی(ع) در سامراء مدفون شده است. این زیارتگاه به آستان امامین عسکریین (دو امام عسکری) معروف است.

دوره امامت

امام حسن عسکری(ع) بیست و سه سال همراه پدرش امام هادی بود و پس از شهادت پدر و با وصیت او جانشین پدر شده و امامت شیعیان را در ۲۲ سالگی بر عهده گرفت. مدت امامت او را شش سال (از ۲۵۴ تا ۲۶۰ق) ذکر کرده‌اند.

امامت حسن عسکری همزمان با سه خلیفه عباسی به نام‌های مُعْتَز (حکومت: ۲۵۲ – ۲۵۵ق) و مُهْتَدی (حکومت: ۲۵۵ – ۲۵۶ق) و معتمد (حکومت: 256 – 279ق) بود. معتز ضمن زندانی کردن امام عسکری(ع) قصد کشتن آن حضرت را داشت؛ اما به دست ترکان کشته شد. در زمان مهتدی و معتمد عباسی هم آزار و زندانی کردن امام عسکری ادامه داشت.

با وجود کنترل حکومت عباسی بر رفت و آمد افراد به خانه امام عسکری(ع)، عده‌ای از شیعیان به عنوان راوی، وکیل و صحابی امام عسکری با ایشان ارتباط داشتند؛ از جمله ابراهیم بن مهزیار، عبدالعظیم حسنی، عثمان بن سعید العمری، فضل بن شاذان نیشابوری.

کتاب‌های منسوب به امام عسکری

از جمله فعالیت‌های فرهنگی امام، کتاب‌هایی است که به ایشان نسبت داده شده است؛ از جمله: کتاب المنقبه، مسائل ابی محمد الحسن العسکری، توقیع الامام العسکری، تفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری. علاوه بر موارد ذکر شده دعاهایی نیز از امام عسکری(ع) در منابع ذکر شده است.

امام حسن عسکری(ع) و حج

درباره حج‌گزاری امام حسن عسکری(ع) گزارشی در دست نیست و بنابر قول مشهور تنها امامی است که به دلیل تحت نظر قرار داشتن در سامرا، به حج نرفت. با این حال در برخی منابع اشاره شده که از آن حضرت در مکه روایتی نقل شده است. گزارشی از بلاذری نیز حاکی از حضور امام در مکه است.

فرستادن فرزند به مکه

گفته شده امام اندکی پیش از رحلت، مادرش و پسرش مهدی(عج) را به حج فرستاد. آنان با حفاظت احمد بن محمد بن مطهر، یار نزدیک امام یازدهم به مکه رفتند. بنظر می‌رسد آنان پس از برگزاری مناسک حج به مدینه عزیمت کرده و آن را محل اختفای امام دوازدهم قرار داده‌اند.

روایات امام درباره حج

برخی روایات نقل شده از ایشان حاوی بخشی از احکام و اسرار حج هستند؛ از جمله روایتی از محمد بن مطهر درباره حج بذلی. همچنین از امام عسکری(ع) حدیثی درباره فلسفه لبیک و عبارات آن روایت شده است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل [ حسن بن علی العسکری در جلد هفتم دانشنامه].

• اثبات الوصیه للامام علی بن ابی طالب: ابوالحسن المسعودی (م.۳۴۶ق.)، قم، انصاریان، ۱۴۲۳ق.
• اعلام الوری باعلام الهدی: الشیخ الطبرسی (م. ۵۴۸ق.)، قم، آل البیتلاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.
• اعیان الشیعه: سید محسن الامین (م.۱۳۷۱ق.)، تحقیق حسن الامین، بیروت، دار التعارف.
• الارشاد: المفید (م.۴۱۳ق.)، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
• الخرائج و الجرائح: قطب الدین الراوندی(م. ۵۷۳ق)، تحقیق سید محمدباقر الابطحی، قم، موسسه الامام الهادی، ۱۴۰۹ق.
• بحار الانوار: المجلسی (م.۱۱۱۱ق.)، تحقیق سید حسن الموسوی الخرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• تاریخ الائمه(المجموعه): الکاتب البغدادی(م. ۳۲۲ق)، قم، مکتبه المرعشی النجفی، ۱۴۰۶ق.
• تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج): جاسم حسین، مترجم سید محمد تقی آیت اللهی، تهران، امیرکبیر،۱۳۸۵ش.
• التتمه فی تواریخ الائمه: تاج الدین بن علی بن احمد الحسینی العاملی(م. قرن ۱۱ق)، قم، موسسه البعثه، ۱۴۱۲ق.
• تذکره الخواص من الامه فی ذکر خصائص الائمه: سبط ابن الجوزی(۶۵۴)،قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۸ق
• حج الانبیاء والائمه(علیهم السلام): مرکز تحقیقات حج، تهران، مشعر،۱۴۱۶ق.
• دلائل الامامه: الطبری الشیعی (م.قرن ۴)، قم، بعثت، ۱۴۱۳ق.
• راحه الارواح: ابوسعید شیعی سبزواری، تحقیق محمد سپهری، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۸ش.
• رجال الطوسی(الابواب): شیخ الطوسی(م. ۴۶۰ق)،تحقیق جواد القیومی الاصفهانی، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
• رجال الکشّی (اختیار معرفة الرجال): الشیخ الطوسی (م.۴۶۰ق.)، تصحیح میرداماد و رجائی، قم، آل البیت، ۱۴۰۴ق.
• علل الشرایع: الصدوق (م.۳۸۱ق.)، تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف الاشرف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۶ق.
• الغیبه: النعمانی (م.۳۸۰ق.)، به کوشش فارس حسون، قم، انوار الهدی، ۱۴۲۲ق.
• الکافی: الکلینی(م. ۳۲۹ق)، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
• کشف الغمه فی معرفه الائمه: علی بن ابی الفتح الاربلی(م. ۶۹۳ق)، بیروت، دارالاضواء، بی تا.
• کمال الدین و تمام النعمه: الشیخ الصدوق (م.۳۸۱ق.)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، النشر اسلامی، ۱۴۰۵ق.
• مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ذبیح‌الله محلاتی، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ش/ ۱۴۲۶ق.
• مسند الإمام العسکري أبي محمد الحسن بن علي عليهما السلام: عزیزالله عطاردی قوچانی، بیروت، دار الصفوة، 1413ق/ 1993م.
• المقالات و الفرق: سعدبن عبدالله اشعری قمی (م. ۳۰۱ق)، قم، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.
• من لایحضره الفقیه:شیخ الصدوق(م. ۳۸۱ق)، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، النشر الاسلامی.
• مناقب آل ابی طالب: ابن شهر آشوب (م. ۵۸۸ق)، تحقیق گروهی از اساتید نجف، نجف الاشرف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق.
• موسوعه الامام العسکری: موسسه ولی العصر، تحقیق السید محمد الحسینی القزوینی و گروهی از علما، قم، موسسه ولی عصر، ۱۴۲۶ق.
• وفیات الاعیان و انباء الزمان: ابن خلکان(م. ۶۸۱ق)، تحقیق احسان عباس، لبنان، دارالثقافه، بی تا.