ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

دیداریویکی‌متن

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 ===پیش از اسلام===
-درباره روابط ساسانیان (۲۲۴–۶۵۰م) با عرب‌ها گزارش‌های تاریخی فراوان بر جای مانده است. ساسانیان در برخی از نقاط شبه جزیره عربی، نفوذ سیاسی فراوان داشتند. سواحل جنوب [[خلیج فارس]]، شامل [[بحرین]] و [[عمان]]، در دوران ساسانیان بخشی از سرزمین زیر سلطه ساسانیان به شمار می‌رفت و مرزبان ایرانی داشت.<ref>فتوح البلدان، ص85؛ تاریخ و فرهنگ ایران، ج1، ص159، 173.</ref> منابع تاریخی از حضور مرزبان‌های ایرانی در شماری دیگر از نقاط شبه جزیره مانند کنده و حضرموت نیز خبر می‌دهند.<ref>فتوح البلدان، ص292؛ تاریخ سنی الملوک، ص108؛ معجم البلدان، ج3، ص266؛ تاریخ و فرهنگ ایران، ج1، ص157.</ref> بخشی از راه‌های بازرگانان ایرانی مانند راهی که عمان را به [[یمن]] پیوند می‌داد، از درون شبه جزیره می‌گذشت و ایرانیان برای حفظ امنیت این راه‌ها با قبایل عرب مناسباتی برقرار می‌کردند و برخی از این قبایل که از حمایت ایران برخوردار بودند، مراقبت از راه‌ها را در برابر تجاوز دیگر قبایل بر عهده داشتند.<ref>تاریخ و فرهنگ ایران، ج1، ص176-177؛ راه‌های نفوذ فارسی، ص214.</ref>
-نفوذ سیاسی و نظامی ایرانیان در شبه جزیره، با تصرف یمن در دوران خسرو انوشیروان (۵۳۱–۵۷۹م) به اوج رسید.<ref>الاخبار الطوال، ص64؛ تاریخ طبری، ج2، ص105.</ref> بر پایه روایت‌های موجود در منابع ادبی و تاریخی، روابط ایران و یمن را شاید بتوان تا دوران‌های بسیار قدیم‌تر از آن نیز عقب برد.<ref>تاریخ و فرهنگ ایران، ج3، ص89-111.</ref> از هنگام تصرف یمن به سال ۵۷۰م. تا ورود [[اسلام]] به یمن، ایرانیان بر یمن حکومت داشتند و پس از پذیرش اسلام، از سوی پیامبر بر آن ناحیه ابقا شدند.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص656-657؛ تاریخ ایرانیان و عرب‌ها، ص248-253؛ ایران در زمان ساسانیان، ص495.</ref>
-شاهدی دیگر از حضور ایرانیان در نقاط گوناگون شبه جزیره، خبری است که ساخته شدن بندر جده را به ایرانیان نسبت می‌دهد. بر پایه این گزارش، علت بنای [[بندر جده]]، از میان رفتن بندر سیراف در خلیج فارس و کوچ بازرگانان ایرانی به [[جده]] بود.<ref>تاریخ المستبصر، ج1، ص55-56؛ مجلة العرب، ج2، ص195، «مورّخو مدینة جده.</ref> درباره آن‌که این بندر دقیقاً چه هنگام ساخته شده، آگاهی دقیقی در دست نیست. شاید بنای بندر جده هم‌زمان با حضور ایرانیان در یمن بوده است. اما شماری از پژوهشگران حضور ایرانیان در جده را دیرینه‌تر دانسته‌اند.<ref>تاریخ و فرهنگ ایران، ج3، ص136.</ref>
-نبردهای ساسانیان و قبایل عرب، بخشی دیگر از تاریخ روابط سیاسی ایران با عرب‌ها در دوران باستان بود. نخستین گزارش‌های تاریخی در این زمینه مربوط به حمله گروهی از قبایل عرب به شهرهای جنوب و جنوب غربی ایران در آغاز سلطنت شاپور دوم ساسانی (۳۱۰–۳۷۹م) و حمله تلافی‌جویانه و سرکوب‌گرانه شاپور به شبه جزیره و کوچاندن برخی از این قبایل به درون ایران از کرمان و [[اهواز]] و دیگر مناطق جنوب ایران است.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص55-61؛ غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، ص517-520.</ref> نبردی دیگر که در آستانه ظهور اسلام میان ساسانیان و عرب‌ها روی داد و شهرت فراوان یافت، نبرد ذی‌قار بود که با شکست سپاهیان خسرو پرویز از اعراب بنی‌شیبان و متحدانش به سال ۲ق. /۶۱۰م. پایان یافت.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص193-211؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص215؛ تاریخ ایران باستان، پیرنیا، ج4، ص2818.</ref>
-مهم‌ترین واسطه نفوذ سیاسی و فرهنگی ایرانیان در سرزمین‌های شبه جزیره عربی، دولت حیره در شمال شرقی شبه جزیره عربی بود. حاکمان عرب حیره، دست نشانده ساسانیان و نگاهبان مرزهای ایران در برابر هجوم قبایل بیابانگرد و غارتگر [[عرب]] بودند و با دربار ایران ارتباط نزدیک داشتند. بسیاری از ایرانیان در حیره زندگی می‌کردند و دسته‌های نظامی ایرانیان در این شهر مستقر بودند. از سوی دیگر، دولت حیره با اعراب درون شبه جزیره نیز ارتباط داشت. رفت و آمد بازرگانان و شماری از اهل دانش حجاز همچون حرث بن کلده، نضر بن حارث، و اعشی بن قیس به حیره، از اسباب انتقال فرهنگ ایرانی به حجاز بود.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص300؛ الشعر و الشعراء، ج1، ص251؛ تاریخ مختصر الدول، ص92؛ ایران در زمان ساسانیان، ص107؛ راه‌های نفوذ فارسی، ص149، 155؛ بررسی‌های تاریخی، سال اول، ش3، ص87، «نفوذ سیاسی و فرهنگی و معنوی ایرانیان در عربستان هنگام ظهور.</ref>
-در شماری از منابع ادبی، حتی از سفر شخصیت‌های مهم [[قریش]] مانند [[ابوسفیان]] به دربار شاهان ایرانی سخن به میان آمده است.<ref>العقد الفرید، ج1، ص288.</ref> تأثیر موسیقی ایران بر موسیقی عرب حجاز و وجود کلمات فراوان فارسی در زبان عرب پیش از اسلام، از شواهد نفوذ فرهنگ ایران در حجاز است.<ref>بررسی‌های تاریخی، سال اول، ش3، ص85-88؛ راه‌های نفوذ فارسی، ص122، 159.</ref>
-دامنه نفوذ فرهنگ ایران در شبه جزیره عربی، به رواج ادیان ایرانی در نقاط گوناگون شبه جزیره نیز می‌رسید. حضور زرتشتیان در مناطق زیر نفوذ ایران، مانند بحرین و یمن، دور از انتظار نیست. اما منابع از نفوذ دین زرتشتی و مزدکی در حجاز و در میان قبایل تمیم و قریش نیز خبر داده‌اند.<ref>فتوح البلدان، ص85؛ الاعلاق النفیسه، ص217؛ البدء و التاریخ، ج4، ص31؛ المفصل، ج6، ص693.</ref>
-درباره رابطه ایران و ایرانیان با حج و [[کعبه]] در دوران باستان، جز گزارش [[مسعودی]] در [[مروج الذهب]] درباره حج‌گزاری ایرانیان در دوران پادشاهان ساسانی، خبری دیگر در دست نیست. به گفته مسعودی، ایرانیان که خود را از نسل ابراهیم می‌دانستند، به کعبه احترام می‌نهادند و به [[طواف]] آن می‌پرداختند. به گفته او، دو آهوی زرین که در سال‌های پیش از اسلام به دست [[عبدالمطلب]] در محل [[چاه زمزم]] یافت شد، هدایای ساسان پسر بابک، جد ساسانیان، به کعبه بود. مسعودی برای توجیه این ادعا، به ناتوانی قبایل عرب برای فراهم آوردن چنان هدایای گرانب‌هایی اشاره کرده است.<ref>مروج الذهب، ج1، ص265-266؛ معجم البلدان، ج3، ص148.</ref> وی همچنین نام‌گذاری چاه زمزم را به زمزمه ایرانیان در هنگام [[زیارت کعبه]] بر سر این چاه نسبت داده و گویا به برخی مناسک مذهبی ایرانیان باستان نظر داشته و در تأیید سخن خود، پاره‌ای از شعرهای دوران جاهلی را گزارش کرده است.<ref>مروج الذهب، ج1، ص265؛ البدء و التاریخ، ج4، ص83؛ معجم البلدان، ج3، ص148.</ref>
+درباره روابط ساسانیان (۲۲۴–۶۵۰م) با عرب‌ها گزارش‌های تاریخی فراوان بر جای مانده است. ساسانیان در برخی از نقاط شبه جزیره عربی، نفوذ سیاسی فراوان داشتند.<ref>فتوح البلدان، ص85؛ تاریخ و فرهنگ ایران، ج1، ص159، 173.</ref> آنان همچنین با اعمال نفوذ مستقیم بر یمن<ref>تاریخ طبری، ج2، ص656-657؛ تاریخ ایرانیان و عرب‌ها، ص248-253؛ ایران در زمان ساسانیان، ص495.</ref> و نیز اتحاد با حاکمان عرب حیره<ref>السیرة النبویه، ج1، ص300؛ الشعر و الشعراء، ج1، ص251؛ تاریخ مختصر الدول، ص92؛ ایران در زمان ساسانیان، ص107؛ راه‌های نفوذ فارسی، ص149، 155؛ بررسی‌های تاریخی، سال اول، ش3، ص87، «نفوذ سیاسی و فرهنگی و معنوی ایرانیان در عربستان هنگام ظهور.</ref> بر سیاست شبه‌جزیره عربی و حجاز تاثیرگذار بودند.
+ایرانیان باستان همچنین بر حجاز تاثیر فرهنگی داشتند چنان که تاثیر موسیقی ایرانی بر موسیقی حجاز و وجود کلمات فارسی در زبان عرب پیش از اسلام<ref>بررسی‌های تاریخی، سال اول، ش3، ص85-88؛ راه‌های نفوذ فارسی، ص122، 159.</ref> و حتی گزارش‌هایی از نفوذ ادیان ایرانی نزد قریش<ref>فتوح البلدان، ص85؛ الاعلاق النفیسه، ص217؛ البدء و التاریخ، ج4، ص31؛ المفصل، ج6، ص693.</ref> از نشانه‌های آن است.
 ===از ورود اسلام تا حمله مغول===