مکروه: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

دیداریویکی‌متن

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 مکروه نوعى از '''احكام ترخيصى''' است. با اینکه عمل مکروه مفسده دارد ولی مفسده اش به حدی نرسیده است که شارع مکلفین را به صورتی وادار به ترک آن کند که اجازه انجام آن را نداشته باشند.  بنابراين، ترك مكروه‏، مطلوب و داراى مصلحت و ثواب است، ولى انجام آن حرام نيست. <ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص667.</ref>
+== مراتب مکروه ==
+کراهت دارای مراتبی است:
+. كراهت شديد و آن جايى است كه متعلّق و موردش داراى مبغوضيّت فراوانى باشد، مانند وام ندادن به افراد نيازمند.
+. كراهت غير شديد و آن در جايى است كه متعلّق آن ناپسند باشد ولى نه در حدّ بالا مانند پوشيدن لباس سياه. مراتب كراهت نيز با بيان شرع تبيين مى‌شود.<ref>دائرة المعارف فقه مقارن، ص432‌.</ref>
+کارهایی مثل 1) نزدیکی با همسر از پشت؛<ref>اللمعة الدمشقية في فقه الإمامية، ص 174.</ref> 2) صحبت کردن بدون مصلحت نماز، بعد از اینکه مؤذّن " قد قامت الصلاة" گفت؛<ref>روض الجنان في شرح إرشاد الأذهان، ج‌2، ص657؛ جواهر الكلام في ثوبه الجديد، ج‌5، ص96.</ref> 3) خندیدن بین قبرها <ref>بحار الأنوار، ج‌78، ص62.</ref> 4) برداشتن چيزى كه در حرم پيدا مى‌كند، <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص247، مسأله 960.</ref> طبق نظر فقهای شیعه دارای کراهت شدید است.
+== حکم مکروه ==
+حکم مکروه این است که ترک کننده آن ثواب و پاداش داده، <ref>معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133. معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌ </ref> و مدح و تمجید می شود. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref>و انجام دهنده آن سرزنش، <ref>رک: معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref> و عذاب نمی شود. <ref>رک: معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133 معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref> برخی گفته اند: با انجامش ترس عذاب است. <ref>رک: معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref> و با حلال شمردنش کفر نیست. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref>
+برخی گفته اند: هر چند مكروهات مؤاخذه و كيفرى را در پى ندارد ولى اگر مكروهى به صورت فراگير متداول شود و جزء فرهنگ جامعه‌اى گردد؛ آن جامعه در خور مذمّت و سرزنش است؛ زيرا چنين وضعيتى حاكى از سهل انگارى نسبت به وظايف دينى و الهى تلقى مى‌گردد، اضافه بر اين كه سبب مى‌شود حكم خداوند تدريجاً فراموش گردد. <ref>دائرة المعارف فقه مقارن، ص432‌.</ref>
+== نظر اهل سنت ==
+در نزد اهل سنت اصطلاح مکروه ضد مندوب است. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343. ‌</ref>در نزد '''مالکیه''' همان امر به ترک است بدون اینکه با انجامش عذاب در پی داشته باشد. در نزد '''حنفیه''' و '''شافعیه''' چیزی است که ترکش بر انجامش ترجیح داشته باشد. در نزد '''اباضیه''' چیزی است که بر ترک آن از روی فرمانبرداری ثواب و پاداش داده می شود و بر انجام آن عذاب نمی شود. <ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا؛ ص: 318.</ref>
+در "انیس الفقهاء" آمده است: مکروه چیزی است که در مورد آن نهی همراه با معارض ثبت باشد. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، صص342-343. ‌</ref>
+در اينكه مكروه، منهى عنه است يا نه ميان اصولى ‏ها اختلاف است؛ «مالكيه»، «شافعيه» و «حنابله» معتقدند فعل مكروه منهى عنه است، و برخى ديگر مانند «حنفيه» و «ابن سبكى» از «شافعيه» معتقدند فعل مكروه منهى عنه نيست.<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، ص788.</ref>
+حنفیه مکروه را به دو نوع تنزیهی و تحریمی تقسیم کرده اند: در نزد حنفیه '''مکروه تنزیهی''' چیزی است که شارع ترک آن را خواسته است اما نه به وجه الزام؛ مانند نهی شارع از خردن گوشت اسب. '''مکروه تحریمی''' چیزی است که شارع با دلیل ظنی مانند خبر واحد، ترک آن را به صورت الزامی خواسته است. مانند سخن پیامبر (ص): «و لا يبيع الرجل على بيع‏ أخيه، و لا يخطب على خطبة أخيه» <ref>الدليل الفقهى تطبيقات فقهية لمصطلحات علم الأصول،صص280-281؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref> و در نزد '''شافعیه'''، چیزی است که با دلیلی ثابت شود که احتمال تأویل داشته باشد. <ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص318.</ref>
+زمانی که در نزد حنفیه مکروه به صورت مطلق به کار رود منظور از آن تحریم است. مگر اینکه بر کراهت تنزیه تصریح شود. <ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص318.</ref>
+در "التعریفات" در تعریف مکروه گفته شده: آنچه که ترکش برتر باشد. اگر به حرام نزدیک تر باشد کراهتش تحریمی است و اگر به حلال نزدیک تر باشد کراهتش تنزیهی است. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343.‌</ref>
+ابو حنيفه مکروه را «مكروه تنزيهى» مى‌نامد. حنفيّه ميان «حرام» و «مكروه تحريمى» نيز فرق گذاشته‌اند، آنان گفته‌اند: اگر حرمت به دليل قطعى ثابت شود به آن «حرام» مى‌گويند و اگر به دليل ظنّى ثابت شود به آن «مكروه تحريمى» گفته مى‌شود. <ref>دائرة المعارف فقه مقارن، ص432.</ref>
+'''مکروه تحریمی''' در نزد '''جمهور''' مترادف حرام است و حکمش وجوب اجتناب است اما انکار کننده اش در نزد '''حنفیه''' تکفیر نمی شود. حکم '''مکروه تنزیهی''' این است که ترکش از نظر شرع مطلوب و از انجام دادنش برتر است. <ref>معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص134؛ و نیز رک: القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص318.</ref>
+= تفاوت معنای مکروه در ابواب مختلف فقهی =
+معنای مکروه در عبادات با معنای آن در غیر عبادات فرق می کند:
+'''كراهت در عبادات''' به معناى «اقلّيت ثواب» است؛ يعنى اگر عبادتى داراى چند فرد باشد و به يكى از آنها، نهى تنزيهى يا كراهتى تعلق گيرد، ثواب اين فرد در مقايسه با افراد ديگر از همان طبيعت يا نوع از عبادت كمتر است. براى مثال، اگر مسافرى نماز شكسته را به امام جماعتى كه نمازش كامل است اقتدا كند، اين نماز كراهت پيدا مى‏ كند؛ يعنى ثواب آن از ساير نمازهاى جماعتى كه در آنها، حاضر (مقابل مسافر) به حاضر اقتدا مى‏ كند، كمتر است. <ref>فرهنگ نامه اصول فقه، ص567؛ الاصطلاحات الفقهية في الرسائل العملية، ص138.</ref>
+'''كراهت در غير عبادت''' به معناى منقصت موجود در نفس فعل است؛ يعنى آن عنوان، مبغوض مولا است؛ هرچند مبغوض بودن آن به حدى نرسيده كه ترك آن واجب شود، اما مولا انجام آن را دوست ندارد.<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، ص567.</ref>
+برای مثال، نماز‌خواندن در حمام و قبرستان و یا تلاوت قرآن برای فردِ جُنُب و یا خانم‌هایی که در عادت ماهیانه هستند، مکروه دانسته شده است. در این موارد، کراهت به آن معنا نیست که بهتر است آن عمل ترک شود، بلکه بدین معناست که انجام عمل مکروه ثواب عبادت را کمتر می‌کند؛ یعنی ثواب نماز خواندن در حمام کمتر از نماز خواندن در غیر حمام است، و یا ثواب تلاوت قرآن برای فرد جنب کمتر از فرد غیرجنب است. و مانند اقتدا کردن در نماز جماعت به امام جماعتی که مسافر است.  این نماز کراهت پیدا می‌کند؛ یعنی ثواب آن از سایر نماز‌های جماعتی که در آن ها، انسان به امام جماعت غیر مسافر اقتدا می‌کند، کم‌تر است. برخی از فقها بر این باورند که مکروهات هر چند مؤاخذه و کیفرى را در پى ندارد ولى اگر مکروهى به صورت فراگیر متداول شود و جزء فرهنگ جامعه‌اى گردد آن جامعه در خور مذمّت و سرزنش است، زیرا چنین وضعیتى حاکى از سهل انگارى نسبت به وظایف دینى و الهى تلقى مى گردد، اضافه بر این که سبب مى شود حکم خداوند تدریجاً فراموش گردد.
+== اقسام مکروه ==
+برخی از اقسام مکروه عبارتند از:<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، صص788-789.</ref>
+'''مكروه اصلى‏:''' فعل مكروهى كه داراى خطاب مستقلى بوده و مورد اراده و قصد مستقيم و اصلى متكلم قرار گرفته و خطاب آن به دلالت مطابقى بر كراهت دلالت مى ‏كند، مانند: نماز خواندن در حمام، كه خطاب «لا تصل فى الحمام» به‏ طور مستقيم بر كراهت آن دلالت مى‏ كند.
+'''مكروه تبعى‏:''' فعل مكروهى كه خطاب مستقلى بر كراهت آن دلالت نمى‏ كند و اراده مولا نيز به‏ طور مستقيم به آن تعلق نگرفته است؛ مانند: كراهت رفتن به حمام به قصد خواندن نماز در آن به تبع كراهت نماز در حمام.
+'''مكروه نفسى‏:''' فعل مكروهى كه به‏ خودى ‏خود و ذاتاً داراى مفسده غير ملزمه و مبغوض مولا است، هرچند مبغوض بودنش به اندازه ‏اى نيست كه به حرمت آن حكم شود؛ به بيان ديگر، اراده غير اكيد مولا به ترك، به ‏طور مستقل به خودش تعلق گرفته، هرچند به فعلش نيز اذن داده شده است، مثل: كراهت خوردن پنير و تخم‏ مرغ.
+'''مكروه غيرى‏:''' به عملى گفته مى ‏شود كه به‏ خودى‏ خود،کراهت ندارد، اما از آنجا كه مقدمه وجود امرى است كه آن امر داراى مفسده غير ملزمه است، حكم كراهت به واسطه آن غير، بر اين فعل نيز بار مى ‏گردد؛ به بيان ديگر، مكروه غيرى آن است كه تحقق مكروهى به وجود آن وابسته است و مبغوضيت آن غير، به اين فعل نيز سرايت مى‏ كند، مثل: كراهت رفتن به حمام كه مقدمه نماز خواندن در آن است و از آن جايى كه نماز در حمام، مكروه نفسى است، اين كراهت، به رفتن به حمام نيز سرايت مى‏ كند.
+'''مكروه مطلق‏:''' به فعل مكروهى كه كراهت آن، بر چيزى وابسته و مشروط نيست و در همه شرایط کراهت دارد؛ مانند: خوردن گوشت اسب و تخم‏ مرغ.
+'''مكروه مشروط:''' فعل مكروهى كه كراهت آن بر چيزى وابسته و مشروط است و در شرايط خاص کراهت دارد، مانند: نماز، كه به شرطى كه در حمام اقامه شود، مكروه است.
+== مکروهات حج و عمره ==
+تعداد مکروهات قابل شمارش نیست؛ چون ترک هر مستحبی خود مکروه تلقی می‌گردد.<ref>. ''آموزش فقه، ص22.'' </ref> برخی از مکروهات حج و عمره عبارتند از: 1) برداشتن چيزى كه در حرم پيدا مى‌كند؛ <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص247، مسأله 960.</ref> 2) تكلم كردن و خنده نمودن و شعر خواندن در حال طواف؛ <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص 139، مسأله 537.</ref> 3) ذبح گاومیش به عنوان قربانی در حج تمتع؛ <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، صص193-194‌، مسأله 722.</ref> 4) قِران در طواف (يعنى دو طواف پشت سر يكديگر بدون انجام نماز طواف بين آن دو) در طواف مستحب؛ <ref>جامع الفتاوى - عمره مفرده، ص121. مسأله 329؛ جامع الفتاوى - مناسك حج، صص126-127‌، مسأله 478.</ref> 5) قطع طواف يعنى رها كردن آن به طورى كه موالات عرفيه فوت شود، بدون عذر در طواف واجب؛ <ref>جامع الفتاوى - عمره مفرده، ص122. مسأله 332؛ جامع الفتاوى - مناسك حج، ص127، مسأله 481.</ref>6) ترک حج در پنج سال متوالی؛ <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص55، مسأله 130.</ref> 7) داشتن نيت و قصد برنگشتن به مکه در وقت خارج شدن از آن؛ <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص55، مسأله 130.</ref> 8) روانه شدن از مسجد خیف به عرفات و گذشتن از وادى مُحَسِّر پيش از طلوع صبح روز عرفه؛ <ref>رک: جامع الفتاوى - مناسك حج، ص172.</ref> 9) بالا رفتن از كوه جبل الرحمه در صحرای عرفات. <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص 176.</ref>
 ==پانویس==