جغرافیای جزیره العرب: تفاوت میان نسخه‌ها
صفحه‌ای تازه حاوی «جزیرةالعرب شبه جزيره بزرگى است، واقع در منتهى‌اليه جنوب غربى آسيا<ref>تاریخ العرب القدیم، ص19؛ دراسات فی تاریخ العرب القدیم، ص81.</ref> که از سه طرف در حصار آب قرار دارد؛ از غرب به دریای سرخ، که حدّ فاصل جزيرةالعرب و قارّه آفریقا است؛ از جنوب به اقی...» ایجاد کرد |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
میزان بارش سالانه در بخش‌های عمده آن از 200 میلی‌متر کمتر است و تنها در ارتفاعات جنوب غربی به 200 تا 500 میلی‌متر می‌رسد. روزهای بارانی در بسیاری از مناطق غیر کوهستانی 15 تا 25 روز در سال در فصل زمستان و آغاز بهار است.<ref>جغرافیة المملکة العربیة السعودیه، ص107.</ref> در بیشتر نقاط شبه جزیره، رود دائم وجود ندارد و به دلیل سرعت تبخیر چاه‌ها، چشمه‌ها و برکه‌ها منابع تامین آب در این مناطق هستند.<ref>جغرافیة المملکة العربیة السعودیه، ص76-77.</ref> | میزان بارش سالانه در بخش‌های عمده آن از 200 میلی‌متر کمتر است و تنها در ارتفاعات جنوب غربی به 200 تا 500 میلی‌متر می‌رسد. روزهای بارانی در بسیاری از مناطق غیر کوهستانی 15 تا 25 روز در سال در فصل زمستان و آغاز بهار است.<ref>جغرافیة المملکة العربیة السعودیه، ص107.</ref> در بیشتر نقاط شبه جزیره، رود دائم وجود ندارد و به دلیل سرعت تبخیر چاه‌ها، چشمه‌ها و برکه‌ها منابع تامین آب در این مناطق هستند.<ref>جغرافیة المملکة العربیة السعودیه، ص76-77.</ref> | ||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | |||
==منابع== | |||
نسخهٔ ۲۰ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۲۳:۱۳
جزیرةالعرب شبه جزيره بزرگى است، واقع در منتهى‌اليه جنوب غربى آسيا[۱] که از سه طرف در حصار آب قرار دارد؛ از غرب به دریای سرخ، که حدّ فاصل جزيرةالعرب و قارّه آفریقا است؛ از جنوب به اقیانوس هند و از شرق به دریای عمان و خلیج فارس. تنها از شمال با کویت، عراق و شامات ارتباط زمينى دارد.[۲] به سبب جريان رودها، از جمله فرات در قسمت شمالى آن- که شبه جزيره را تقريباً به صورت جزيره در آورده است- جغرافى‌نويسان و مورخان آن جا را جزيرةالعرب ناميده‌اند.[۳]
درباره مرز شمالی آن، سه دیدگاه در میان است: بر پایه دیدگاه نخست، مرز شمالی جزیرةالعرب، خطی فرضی است که از خلیج عقبه در غرب تا منطقه اُبُلَّه در کرانه شمال غرب خلیج فارس در شرق امتداد یافته است. صحرای نَفود شمالی، میان نجد شمالی و بیابان شام، مرزی طبیعی را برای شمال جزیرةالعرب تشکیل داده است.[۴] گروه دیگر بخشی گسترده از بادیه شام را جزء جزیرةالعرب دانسته‌اند. با این دیدگاه، مرزهای شمالی تا کرانه‌های جنوبی فرات امتداد دارد.[۵] بعضی بیابان شام و فلسطین و صحرای سینا را در قلمرو جزیرةالعرب شمرده‌اند.[۶]
تقسیمات جغرافی‌دانان
بطلمیوس، جغرافی‌دان یونانی، جزیره را به سه بخش سنگی، صحرایی و خوشبخت تقسیم کرده بود.[۷]
جغرافی‌دانان مسلمان شبه جزیره را به پنج بخش تقسیم کرده‌اند:
تهامه
سرزمینی پست و کم‌ارتفاع در امتداد ساحل شرقی دریای سرخ و در غرب رشته کوه سرات که به غَور یا سافله نیز مشهور است. مناطق گوناگون تهامه به نام مناطق مجاور شهرت یافته‌اند. تهامه یمن[۸] و عسیر و حجاز از آن جمله هستند.[۹]
نجد
سرزمین مرتفع مرکزی عربستان که در میان مناطق عروض و حجاز قرار گرفته است. صحرای رُبع الخالی در جنوب شرق در نجد جنوبی و نیز صحرای بزرگ نَفود در شمال غرب در نجد شمالی، دو مرز طبیعی نجد را شکل داده‌اند.[۱۰]
حجاز
در شرق رشته کوه‌های سرات قرار گرفته و از جهت غرب تا منطقه نجد ادامه یافته است. شمالی‌ترین بخش آن، خلیج عقبه و جنوبی‌ترین بخش آن، مناطق جنوبی شهر طائف است.[۱۱]
عروض
بر سرزمین مجاور نجد در شرق عربستان اطلاق می‌شود و بخش عمده‌ای از آن را کرانه‌های جنوبی و غربی خلیج فارس تشکیل می‌دهد.[۱۲]
یمن
در جنوب غربی شبه جزیره قرار دارد و در گذشته بر مناطق جنوب مکه اطلاق می‌شد. منطقه غربی آن، کوهستانی و دارای بارندگی فراوان بوده است و از همین رو به آن یمن‌الخضراء نیز گفته‌اند.[۱۳] عربستان «خوشبخت» نامی است که یونانیان به یمن داده‌اند.[۱۴]
جغرافی‌دانان متاخر مبناهای گوناگون چون نزدیکی و دوری به دریا، حکومت‌ها، و تفاوت‌های طبیعی را برای تقسیم‌بندی شبه جزیره برگزیده و بر همین اساس، نتایج گوناگون به دست داده‌اند.[۱۵]
صحراها و بیابان‌ها
بیشتر مناطق شبه جزیره را بیابان‌های بسیار بزرگ مانند صحرای سوریه یا بادیة‌الشام در شمال، صحرای بزرگ نُفُود در شمال عربستان کنونی، صحرای دَهنا در شمال شهر ریاض پایتخت عربستان، صحرای جافوره در ساحل خلیج فارس و جنوب غرب کشور قطر، و صحرای بزرگ ربع‌الخالی در جنوب عربستان فراگرفته است.[۱۶]
بخش‌های کوهستانی
ارتفاعات شبه جزیره در غرب، جنوب، شرق و بخش‌های میانی پراکنده‌اند. رشته کوه‌های به هم پیوسته سَرات در غرب همچون ستون فقرات از مناطق جنوبی شام و فلسطین آغاز می‌شوند و به موازات ساحل دریای سرخ امتداد می‌یابند و نزدیک شهر مکه به کمترین ارتفاع می‌رسند. سپس به ارتفاع آن‌ها افزوده می‌شود؛ به گونه‌ای که در یمن به بیشترین ارتفاع می‌رسند.[۱۷]
بخش‌های کوهستانی عمان در شرقی‌ترین بخش شبه جزیره، از جهت شمال غربی به سوی جنوب شرقی امتداد یافته‌اند. کوه‌های اخضر در شرقی‌ترین بخش شبه جزیره (عمان) قرار دارند که بلندترین قله آن جبل‌الشمس به ارتفاع حدود2980متر از سطح دریا است.
در بخش شمالی نجد، رشته کوه اَجَا به طول تقریبی100 کیلومتر از جنوب غربی به شمال شرقی کشیده شده و در جنوب شرقی آن رشته کوه سلمی قرار دارد. این دو رشته کوه اکنون با نام کوه‌های شمر شناخته می‌شوند.[۱۸] رشته کوه بسیار طولانی طویق در بخش شرقی نجد نیز از جمله این ارتفاعات است.[۱۹] قعیقعان، ابوقبیس، نور، ثور، عرفات، و اُحد از دیگر ارتفاعات مشهور شبه جزیره هستند. در میان تپه‌ها و ارتفاعات، دره‌های بسیار وجود دارند که آب حاصل از بارش‌ها در آن‌ها جریان دارد و کشاورزی جزیره بدان‌ها وابسته است.
مهم‌ترین دره‌های شبه جزیره عبارتند از: وادی الرُمَه که از وادی الرقوب در مدینه آغاز می‌شود و تا نزدیکی بصره در عراق ادامه دارد، وادی‌الحمض که از خیبر تا مدینه و سرانجام دریای سرخ امتداد دارد، وادی بیشه، وادی دواسر، وادی نجران، وادی حنیفه و الیمامه، وادی التیم، وادی اذنه، وادی الکبیر.[۲۰]
واحه‌ها و نخلستان‌ها
واحه‌ها یا مکان‌هایی که در آن‌ها امکان ایجاد نخلستان، باغ و کشاورزی وجود دارد، نیز در سراسر شبه جزیره پراکنده‌اند. مهم‌ترین واحه‌ها عبارتند از: جوف، سَکاکه، تَیماء، عَلا، خیبر، مدینه، ینبُع النخل، تَرَبه، خرمه، نجد، احساء.[۲۱]
سرزمین‌های سنگلاخی
حره‌ها یا سرزمین‌های سنگلاخی شکل گرفته از گدازه‌های آتشفشانی بیشتر در بخش‌های غربی و میانی شبه جزیره پراکنده‌اند. این حره‌ها ویژگی‌های جغرایی متفاوت دارند. برخی از آن‌ها خشک و کویری و بعضی دارای چشمه‌های آب فراوان و پوشش گیاهی مناسب هستند.[۲۲]
وضعیت آب و هوایی
جزیرةالعرب حلقه میانی از رشته صحرایی پیوسته به دو قاره آسیا و افریقا است و در معرض وزش بادهای خشک قرار دارد. به جهت قرار گرفتن نزدیک خط استوا، تابش آفتاب در آن تقریبا به صورت عمود است. خشکی هوا، کمی ابر، پایین بودن رطوبت، و کمبود پوشش گیاهی سبب اختلاف دمای بسیار میان روز و شب و پیدایش آب و هوای قاره‌ای در این منطقه شده است.
میزان بارش سالانه در بخش‌های عمده آن از 200 میلی‌متر کمتر است و تنها در ارتفاعات جنوب غربی به 200 تا 500 میلی‌متر می‌رسد. روزهای بارانی در بسیاری از مناطق غیر کوهستانی 15 تا 25 روز در سال در فصل زمستان و آغاز بهار است.[۲۳] در بیشتر نقاط شبه جزیره، رود دائم وجود ندارد و به دلیل سرعت تبخیر چاه‌ها، چشمه‌ها و برکه‌ها منابع تامین آب در این مناطق هستند.[۲۴]
پانویس
- ↑ تاریخ العرب القدیم، ص19؛ دراسات فی تاریخ العرب القدیم، ص81.
- ↑ صورة الارض، ج1، ص18-19؛ صفة جزیرةالعرب، ص47؛ معجم البلدان، ج2، ص137.
- ↑ صفة جزیرةالعرب، ص84.
- ↑ التعریف بطبقات الامم، ص208؛ اطلس تاریخ الاسلام، ج1، ص172.
- ↑ صورة الارض، ج1، ص19؛ المسالک و الممالک، ص21؛ تقویم البلدان، ص82.
- ↑ صفة جزیرةالعرب، ص73؛ معجم البلدان، ج2، ص137.
- ↑ تاریخ العرب، ج1، ص56-57؛ جغرافیة شبه جزیرةالعرب، ص39.
- ↑ اطلس المملکة العربیة السعودیه، ص35؛ اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص396.
- ↑ جغرافیة شبه جزیرةالعرب، ص12.
- ↑ اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص396.
- ↑ نک: اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص396-397؛ معجم ما استعجم، ج1، ص9؛ معجم البلدان، ج2، ص219.
- ↑ المفصل، ج1، ص174-176؛ اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص396.
- ↑ صفة جزیرةالعرب، ص90؛ تاریخ العرب فی عصر الجاهلیه، ص104؛ اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص396.
- ↑ نک: جغرافیة شبه جزیرةالعرب، ص39؛ تاریخ العرب فی عصر الجاهلیه، ص104.
- ↑ جغرافیة شبه جزیرةالعرب، ص43.
- ↑ اطلس المملکة العربیة السعودیه، ص35.
- ↑ المفصل، ج1، ص156.
- ↑ جغرافیة شبه جزیرةالعرب، ص49.
- ↑ اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص190.
- ↑ جغرافیة شبه جزیرةالعرب، ص73-74.
- ↑ نک: جغرافیه شبه جزیرةالعرب، ص77-79.
- ↑ المفصل، ج1، ص145-149.
- ↑ جغرافیة المملکة العربیة السعودیه، ص107.
- ↑ جغرافیة المملکة العربیة السعودیه، ص76-77.