کاربر:Mo.ali.rezapour/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
حضور تاریخی امام علی۷ در عراق، با دو شهر نجف و کوفه و اماکن مقدس منسوب به ایشان در این دو شهر، شامل آستان مقدس علوی در نجف اشرف، مسجد کوفه و جایگاه های مرتبط با امام۷ در این مسجد (همچون محراب محل ضربت خوردن آن حضرت و دو جایگاه تاریخی دکّة القضاء و دکّة الطشت) و نیز خانه منسوب به ایشان بیرون همین مسجد، شناخته می شود؛ حال آنکه در دیگر شهرها و مناطق عراق -از بصره در جنوب عراق تا موصل در شمال این کشور -جایگاه ها و زیارتگاه های متعددى منسوب به امام علی۷ است.<ref>خامه‌یار، احمد، «یادمان‌های امام علی علیه السلام در خاک عراق»، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۵۳، ۱۴۰۱ش. ص۷۴.</ref> | حضور تاریخی امام علی۷ در عراق، با دو شهر نجف و کوفه و اماکن مقدس منسوب به ایشان در این دو شهر، شامل آستان مقدس علوی در نجف اشرف، مسجد کوفه و جایگاه های مرتبط با امام۷ در این مسجد (همچون محراب محل ضربت خوردن آن حضرت و دو جایگاه تاریخی دکّة القضاء و دکّة الطشت) و نیز خانه منسوب به ایشان بیرون همین مسجد، شناخته می شود؛ حال آنکه در دیگر شهرها و مناطق عراق -از بصره در جنوب عراق تا موصل در شمال این کشور -جایگاه ها و زیارتگاه های متعددى منسوب به امام علی۷ است.<ref>خامه‌یار، احمد، «یادمان‌های امام علی علیه السلام در خاک عراق»، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۵۳، ۱۴۰۱ش. ص۷۴.</ref> | ||
== مسجد عتیقه یا منطقه (مسجد براثای کنونی)، بغداد == | |||
از زیارتگاه های کهن و مشهور مرتبط با امام علی۷ در عراق، زیارتگاهی است که در متون تاریخی از آن با نام «مشهد العتیقه» یاد شده است. این زیارتگاه در جنوب شرقی کاظمین، سمت غربی رود دجله قرار دارد و وجه تسمیه اش، وقوع آن در محله یا بازاری به نام «عتیقه» است. این محله در اصل روستایی به نام «سونایا» بود که پس از توسعه شهر بغداد، به یکی از محله های این شهر تبدیل شد و نام آن به عتیقه تغییر یافت و روستا نیز بعدها از بین رفت. (یاقوت حموی، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۸۵) | |||
مشهد العتیقه از اماکن حضور امام علی۷ و از زیارتگاه های کهن شیعیان بغداد است. خطیب بغدادی در این باره مى نویسد: «در بازار عتیقه، مسجدی وجود دارد که شیعیان به آن توجه دارند و آنجا را زیارت می کنند و بزرگ می دارند و گمان می کنند که امیر مؤمنان علی بن ابی طالب۷، در آنجا اقامه نماز کرده است». وى سپس به قول قاضی ابوبکر جِعابی استشهاد کرده است: «امیر مؤمنان علی۷ در زمان بازگشت خود از نهروان، از بغداد عبور کرده و آنجا نماز گزارده بود». (خطیب بغدادی، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۴۰۴) | |||
در گزارش های تاریخی دوره های قدیمی تر، بارها از مشهد العتیقه یاد شده است؛ از جمله آنکه آن را از جاهایی برشمرده اند که در جریان افزایش سخت گیری نسبت به شیعیان و هجوم به خانه شیخ طوسی در سال ۴۴۸ قمرى، اذان گفتن به روش شیعه در آنجا ممنوع شد. (ابن جوزی، ۱۹۹۲م، ج۱۶، ص۷) در اخبار سال ۴۵۷ قمرى نیز گفته اند که اهالی یکی از محلات بغداد، شبانه درِ آهنی مشهد العتیقه را از جا کندند و با خود بردند. (همان، ج۱۶، ص۹۱) | |||
به نظر می رسد این زیارتگاه در دوره های تاریخی کهن، محل فعالیت های علمی شیعیان بغداد بوده است؛ چنان که نجاشی (م.۴۵۰ق)، عالم و رجالی برجسته شیعه در قرن پنجم هجری، مى نویسد که در مشهد العتیقه، کتاب الغیبه نعمانی (م.۳۶۰ق) بر محمد بن علی شجاعی کاتب خوانده می شد (نجاشی، ۱۴۱۸ق، ص۳۸۳) و خود او نیز در آنجا، کتاب صیام ابن فضّال را قرائت کرده است. (همان، ص۲۵۹) | |||
در شماری از منابع سده های میانی نیز به این زیارتگاه اشاره شده است. گویا اشاره ابن شهرآشوب مازندرانی (م.۵۸۸ق) به «مسجد السوط» در بازار عتیقه بغداد، ناظر به همین زیارتگاه است. (ابن شهرآشوب، ۱۹۹۱م، ج۲، ص۲۲۷) یاقوت حموی نیز ذیل مدخل «سونایا»، به مشهد (زیارتگاه) امام علی۷ در محله عتیقه اشاره کرده (یاقوت حموی، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۸۵) و ذیل مدخل «براثا» نوشته است که طبق قولی امام علی۷ به حمامی در براثا، و طبق قول دیگری به حمامی در محله عتیقه وارد شد. (همان، ج۱، ص۳۶۳) | |||
== مشهد الشمس، حلّه == | |||
از مشهورترین یادمان های منسوب به امام علی۷ در عراق، زیارتگاه تاریخی و کهن موسوم به «مشهد الشمس» است که امروزه میان محوطه محصور و مشجّری در حاشیه شهر حلّه قرار دارد. این زیارتگاه که به مسجد یا زیارتگاه «ردّ شمس» نیز شناخته می شود، در باور شیعیان در محل معجزه دوم ردّ شمس ساخته شده است؛ جایی که خورشید پس از غروب، به صورت معجزه آسا برای امام علی۷ به آسمان بازگردانده شد. البته در منابع تاریخی و روایی شیعه، درباره زمان و محل دقیق وقوع این معجزه، اختلاف نظر وجود دارد. (ر.ک: خامه یار، ۱۳۹۳ش، ص۳۳ - ۳۸) | |||
درباره تاریخ ساخت اولیه زیارتگاه مشهد الشمس حلّه، اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما ظاهراً اشاره ابن شهرآشوب (م.۵۸۸ق) به وجود مشهد الشمس در روستای «صاعدیه»، از توابع بابل، (ابن شهرآشوب، ۱۹۹۱م، ج۲، ص۳۵۵) قدیمی ترین اشاره تاریخی به این زیارتگاه است. در همین دوره، علی بن ابی بکر هروی (م.۶۱۱ق) نیز به این زیارتگاه اشاره، اما اقوال دیگری درباره آن مطرح کرده است؛ از جمله اینکه: «گفته شده در اینجا خورشید برای حزقیل پیامبر۷، و به قولی برای یوشع بن نون۷، و به قول دیگری برای علی بن ابی طالب۷ بازگشته است». (هروی، ۱۹۵۳م، ص۷۶) | |||
بنای مشهد الشمس از نظر معماری بسیار اهمیت دارد و از نمونه های کهن گنبدهای اورچین (مضرّس) باقی مانده در عراق به شمار می آید. برخی از پژوهشگران عراقی، قدمت ساختمان کنونی را از سه دهه نخست سده هفتم هجری دانسته اند؛ (الحدیثی و عبدالخالق، ۱۹۷۴م، ص۴۸) اما علاءالدین احمد العانی، با استناد به قرائن تاریخی و معماری، از جمله شباهت فراوان این بنا به گنبد زمرّد خاتون2 در بغداد، تاریخ ساخت آن را دهه آخر سده ششم هجری و از آثار معماری دوره الناصر لدین الله (خلافت: ۵۷۵ - ۶۲۲ق) دانسته است. (العانی، ۱۹۸۲م، ص۵۹) | |||
بنای اصلی زیارتگاه شامل ساختمانی هشت ضلعی با گنبد اورچین مرتفع است. در ضلع جنوبی بنا، محرابی وجود دارد که محل نماز خواندن امام علی۷ دانسته شده و به همین دلیل آن را با یک درِ آلومینیومی کوچک (به عنوان ضریح یا پنجره مشبّک) مسدود کرده اند. در ضلع غربی بنا، صحن کوچکی وجود دارد که دور آن را رواق هایی فراگرفته است. این صحن را در سال های اخیر مسقّف کرده اند. در زاویه شمال شرقی صحن، مناره نسبتاً جدیدی وجود دارد که ارتفاع آن کمتر از ارتفاع گنبد بناست و بخش هایی از بدنه و بالکن آن حاوی تزئینات و کتیبه های کاشی کاری است. (تحقیق میدانی مؤلف)<ref>ص۷۷.</ref> | |||
== قطّاره امام علی۷، کربلا == | |||
از اماکن مشهور منسوب به امام علی۷ در استان کربلا، زیارتگاهی به نام «قَطّاره» است که در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب غربی کربلا، نزدیک جاده این شهر به شهر کوچک «عین التمر» قرار دارد. این زیارتگاه روی چشمه آبی ساخته شده که در باور اهالی منطقه، آن را امیر مؤمنان علی۷ به طریق معجزه، هنگام اعزام به جنگ صفّین یا در مسیر بازگشت از آن، نزدیک دیر یک راهب مسیحی آشکار کرده است.<ref>ص۷۷.</ref> | |||
البته داستان معجزه فوق به روایت های گوناگون در منابع مختلف شیعه نقل شده است و در محل وقوع آن نیز اختلاف نظر وجود دارد؛ برای مثال نصر بن مزاحم محل آن را «ظَهر کوفه»، (منقری، ص۱۴۵) ابن شهرآشوب و قطب راوندی، محل آن را «صندودا» (ابن شهرآشوب، ۱۹۹۱م، ج۲، ص۳۲۶؛ قطب راوندی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۲۵) و حسین بن حمدان خصیبی، شیخ مفید و سید حمیری، محل آن را پس از گذشتن امام۷ از کربلا دانسته اند. (خصیبی، ۱۹۹۱م، ص۱۴۸؛ مفید، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۳۳۴؛ ابن شهرآشوب، ۱۹۹۱م، ج۲، ص۳۲۶) | |||
چشمه ای که امروزه به نام قطّاره امام علی۷ شناخته می شود، در نقطه ای نزدیک دریاچه «رَزّازه» قرار دارد و اطراف آن را دیواره های صخره ای نسبتاً مرتفعی فراگرفته است. ساختمان زیارتگاه تا چندی پیش شامل اتاقی با گنبد کوچک سبزرنگ بود که چشمه آب در گوشه آن، داخل یک پنجره چوبی مشبّک تک ضلعی قرار داشت. (خامه یار، ۱۳۹۴ق، ص۱۰۴) در حال حاضر ساختمان جدید و بزرگی با گنبد و دو گلدسته و ضریحی به سبک ضریح های امامزادگان ایران، جایگزین ساختمان کوچک قبلی شده است.<ref>ص۷۸.</ref> | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ ۲ نوامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۰۲
اماکن منسوب به امام علی(ع) در عراق
حضور امام علی(ع) در عراق
کشور عراق با خاطره حضور پنج ساله امیر مؤمنان علی(ع) به عنوان خلیفه مسلمانان گره خورده است. آستان مقدس علوی در نجف اشرف، از مهم ترین اماکن مقدس اسلامی در عراق است و دیگر جایگاه های مرتبط با دوره خلافت امام علی(ع) در مسجد کوفه و پیرامون آن، تا به امروز مورد توجه زائران و دوستداران ایشان قرار دارد. با این حال، در عراق زیارتگاه ها و جایگاه های دیگری منسوب به امام علی(ع) وجود دارد که از شهرت کمتری برخوردار است. در شهرها و مناطق مختلف عراق، یادمان های متعددی برای امام علی(ع) وجود دارد که بسیاری از آنها در ارتباط با سیره تاریخی امام(ع) و حوادث سیاسی مرتبط با دوره خلافت ایشان شکل گرفته است و برخی از آنها نیز بر حضور آن حضرت در حافظه جمعی اهالی عراق در دوره های تاریخی مختلف دلالت دارد.[۱]
حضور تاریخی امام علی۷ در عراق، با دو شهر نجف و کوفه و اماکن مقدس منسوب به ایشان در این دو شهر، شامل آستان مقدس علوی در نجف اشرف، مسجد کوفه و جایگاه های مرتبط با امام۷ در این مسجد (همچون محراب محل ضربت خوردن آن حضرت و دو جایگاه تاریخی دکّة القضاء و دکّة الطشت) و نیز خانه منسوب به ایشان بیرون همین مسجد، شناخته می شود؛ حال آنکه در دیگر شهرها و مناطق عراق -از بصره در جنوب عراق تا موصل در شمال این کشور -جایگاه ها و زیارتگاه های متعددى منسوب به امام علی۷ است.[۲]
مسجد عتیقه یا منطقه (مسجد براثای کنونی)، بغداد
از زیارتگاه های کهن و مشهور مرتبط با امام علی۷ در عراق، زیارتگاهی است که در متون تاریخی از آن با نام «مشهد العتیقه» یاد شده است. این زیارتگاه در جنوب شرقی کاظمین، سمت غربی رود دجله قرار دارد و وجه تسمیه اش، وقوع آن در محله یا بازاری به نام «عتیقه» است. این محله در اصل روستایی به نام «سونایا» بود که پس از توسعه شهر بغداد، به یکی از محله های این شهر تبدیل شد و نام آن به عتیقه تغییر یافت و روستا نیز بعدها از بین رفت. (یاقوت حموی، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۸۵)
مشهد العتیقه از اماکن حضور امام علی۷ و از زیارتگاه های کهن شیعیان بغداد است. خطیب بغدادی در این باره مى نویسد: «در بازار عتیقه، مسجدی وجود دارد که شیعیان به آن توجه دارند و آنجا را زیارت می کنند و بزرگ می دارند و گمان می کنند که امیر مؤمنان علی بن ابی طالب۷، در آنجا اقامه نماز کرده است». وى سپس به قول قاضی ابوبکر جِعابی استشهاد کرده است: «امیر مؤمنان علی۷ در زمان بازگشت خود از نهروان، از بغداد عبور کرده و آنجا نماز گزارده بود». (خطیب بغدادی، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۴۰۴)
در گزارش های تاریخی دوره های قدیمی تر، بارها از مشهد العتیقه یاد شده است؛ از جمله آنکه آن را از جاهایی برشمرده اند که در جریان افزایش سخت گیری نسبت به شیعیان و هجوم به خانه شیخ طوسی در سال ۴۴۸ قمرى، اذان گفتن به روش شیعه در آنجا ممنوع شد. (ابن جوزی، ۱۹۹۲م، ج۱۶، ص۷) در اخبار سال ۴۵۷ قمرى نیز گفته اند که اهالی یکی از محلات بغداد، شبانه درِ آهنی مشهد العتیقه را از جا کندند و با خود بردند. (همان، ج۱۶، ص۹۱)
به نظر می رسد این زیارتگاه در دوره های تاریخی کهن، محل فعالیت های علمی شیعیان بغداد بوده است؛ چنان که نجاشی (م.۴۵۰ق)، عالم و رجالی برجسته شیعه در قرن پنجم هجری، مى نویسد که در مشهد العتیقه، کتاب الغیبه نعمانی (م.۳۶۰ق) بر محمد بن علی شجاعی کاتب خوانده می شد (نجاشی، ۱۴۱۸ق، ص۳۸۳) و خود او نیز در آنجا، کتاب صیام ابن فضّال را قرائت کرده است. (همان، ص۲۵۹)
در شماری از منابع سده های میانی نیز به این زیارتگاه اشاره شده است. گویا اشاره ابن شهرآشوب مازندرانی (م.۵۸۸ق) به «مسجد السوط» در بازار عتیقه بغداد، ناظر به همین زیارتگاه است. (ابن شهرآشوب، ۱۹۹۱م، ج۲، ص۲۲۷) یاقوت حموی نیز ذیل مدخل «سونایا»، به مشهد (زیارتگاه) امام علی۷ در محله عتیقه اشاره کرده (یاقوت حموی، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۸۵) و ذیل مدخل «براثا» نوشته است که طبق قولی امام علی۷ به حمامی در براثا، و طبق قول دیگری به حمامی در محله عتیقه وارد شد. (همان، ج۱، ص۳۶۳)
مشهد الشمس، حلّه
از مشهورترین یادمان های منسوب به امام علی۷ در عراق، زیارتگاه تاریخی و کهن موسوم به «مشهد الشمس» است که امروزه میان محوطه محصور و مشجّری در حاشیه شهر حلّه قرار دارد. این زیارتگاه که به مسجد یا زیارتگاه «ردّ شمس» نیز شناخته می شود، در باور شیعیان در محل معجزه دوم ردّ شمس ساخته شده است؛ جایی که خورشید پس از غروب، به صورت معجزه آسا برای امام علی۷ به آسمان بازگردانده شد. البته در منابع تاریخی و روایی شیعه، درباره زمان و محل دقیق وقوع این معجزه، اختلاف نظر وجود دارد. (ر.ک: خامه یار، ۱۳۹۳ش، ص۳۳ - ۳۸)
درباره تاریخ ساخت اولیه زیارتگاه مشهد الشمس حلّه، اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما ظاهراً اشاره ابن شهرآشوب (م.۵۸۸ق) به وجود مشهد الشمس در روستای «صاعدیه»، از توابع بابل، (ابن شهرآشوب، ۱۹۹۱م، ج۲، ص۳۵۵) قدیمی ترین اشاره تاریخی به این زیارتگاه است. در همین دوره، علی بن ابی بکر هروی (م.۶۱۱ق) نیز به این زیارتگاه اشاره، اما اقوال دیگری درباره آن مطرح کرده است؛ از جمله اینکه: «گفته شده در اینجا خورشید برای حزقیل پیامبر۷، و به قولی برای یوشع بن نون۷، و به قول دیگری برای علی بن ابی طالب۷ بازگشته است». (هروی، ۱۹۵۳م، ص۷۶)
بنای مشهد الشمس از نظر معماری بسیار اهمیت دارد و از نمونه های کهن گنبدهای اورچین (مضرّس) باقی مانده در عراق به شمار می آید. برخی از پژوهشگران عراقی، قدمت ساختمان کنونی را از سه دهه نخست سده هفتم هجری دانسته اند؛ (الحدیثی و عبدالخالق، ۱۹۷۴م، ص۴۸) اما علاءالدین احمد العانی، با استناد به قرائن تاریخی و معماری، از جمله شباهت فراوان این بنا به گنبد زمرّد خاتون2 در بغداد، تاریخ ساخت آن را دهه آخر سده ششم هجری و از آثار معماری دوره الناصر لدین الله (خلافت: ۵۷۵ - ۶۲۲ق) دانسته است. (العانی، ۱۹۸۲م، ص۵۹)
بنای اصلی زیارتگاه شامل ساختمانی هشت ضلعی با گنبد اورچین مرتفع است. در ضلع جنوبی بنا، محرابی وجود دارد که محل نماز خواندن امام علی۷ دانسته شده و به همین دلیل آن را با یک درِ آلومینیومی کوچک (به عنوان ضریح یا پنجره مشبّک) مسدود کرده اند. در ضلع غربی بنا، صحن کوچکی وجود دارد که دور آن را رواق هایی فراگرفته است. این صحن را در سال های اخیر مسقّف کرده اند. در زاویه شمال شرقی صحن، مناره نسبتاً جدیدی وجود دارد که ارتفاع آن کمتر از ارتفاع گنبد بناست و بخش هایی از بدنه و بالکن آن حاوی تزئینات و کتیبه های کاشی کاری است. (تحقیق میدانی مؤلف)[۳]
قطّاره امام علی۷، کربلا
از اماکن مشهور منسوب به امام علی۷ در استان کربلا، زیارتگاهی به نام «قَطّاره» است که در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب غربی کربلا، نزدیک جاده این شهر به شهر کوچک «عین التمر» قرار دارد. این زیارتگاه روی چشمه آبی ساخته شده که در باور اهالی منطقه، آن را امیر مؤمنان علی۷ به طریق معجزه، هنگام اعزام به جنگ صفّین یا در مسیر بازگشت از آن، نزدیک دیر یک راهب مسیحی آشکار کرده است.[۴]
البته داستان معجزه فوق به روایت های گوناگون در منابع مختلف شیعه نقل شده است و در محل وقوع آن نیز اختلاف نظر وجود دارد؛ برای مثال نصر بن مزاحم محل آن را «ظَهر کوفه»، (منقری، ص۱۴۵) ابن شهرآشوب و قطب راوندی، محل آن را «صندودا» (ابن شهرآشوب، ۱۹۹۱م، ج۲، ص۳۲۶؛ قطب راوندی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۲۵) و حسین بن حمدان خصیبی، شیخ مفید و سید حمیری، محل آن را پس از گذشتن امام۷ از کربلا دانسته اند. (خصیبی، ۱۹۹۱م، ص۱۴۸؛ مفید، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۳۳۴؛ ابن شهرآشوب، ۱۹۹۱م، ج۲، ص۳۲۶)
چشمه ای که امروزه به نام قطّاره امام علی۷ شناخته می شود، در نقطه ای نزدیک دریاچه «رَزّازه» قرار دارد و اطراف آن را دیواره های صخره ای نسبتاً مرتفعی فراگرفته است. ساختمان زیارتگاه تا چندی پیش شامل اتاقی با گنبد کوچک سبزرنگ بود که چشمه آب در گوشه آن، داخل یک پنجره چوبی مشبّک تک ضلعی قرار داشت. (خامه یار، ۱۳۹۴ق، ص۱۰۴) در حال حاضر ساختمان جدید و بزرگی با گنبد و دو گلدسته و ضریحی به سبک ضریح های امامزادگان ایران، جایگزین ساختمان کوچک قبلی شده است.[۵]
پانویس
منابع
- خامه‌یار، احمد، «یادمان‌های امام علی علیه السلام در خاک عراق»، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۵۳، ۱۴۰۱ش.