باب النبی (مسجدالنبی)

باب النبی: از درهای ضلع شرقی مسجدالنبی بوده است. این باب دومین در دیوار شرقی مسجد بود که در زمان ولید بن عبدالملک و به دستور ایشان وقتی حجره‌های همسران پیامبر ویران شد، در مقابل خانه و مرقد پیامبر(ص) دری به نام باب‌النبی ساخته شد که شاید قرار گرفتن این باب در برابر قبر پیامبر علت این نام‌‌گذاری بوده است. این باب در بازسازی دیوار شرقی برداشته شده ولی زمان برداشته شدن باب به درستی معلوم نیست، پس از برداشتن در، پنجره‌ای در آن قسمت قرار داده شد که از آن‌جا، آرامگاه پیامبر(ص) دیده می‌شد. در روایت‌های گوناگون اصطلاح باب‌النبی مطرح شده که مقصود این باب نیست.

باب النبی نام یکی از درهای مسجدالحرام و مسجدالاقصی نیز هست.

پیشینه تاریخی

باب النبی نخستینو به گزارشی، دومیندرِ دیوار شرقی مسجدالنبی از سمت قبله بوده است. در پی ویران‌سازی حجره‌های همسران پیامبر و پیوستن آن‌ها به مسجدالنبی به دستور ولید بن عبدالملک (حک: 86-96ق.) و به دست عمر بن عبدالعزیز، والی حرمین شریفین (حک: 87-93ق.) به سال 88ق. در برابر خانه و مرقد پیامبر(ص) دری به نام باب النبی ساخته شد.برخی هنگام ساخت آن را روزگار مهدی عباسی (حک: 158-169ق.) دانسته‌اند.بر این اساس، سخن مراغی (م. 816ق.) صحیح به نظر نمی‌رسد که نام‌گذاری در را به سبب ورود پیامبر(ص) از آن دانستهو برخی متاخران نیز از گفته او پیروی کرده‌اند.گویا قرار داشتن باب در برابر قبر مطهر پیامبر(ص) سبب این نام‌‌گذاری بوده است.

زمان برداشته شدن باب

در سده سوم ق. در سمت بیرونی باب النبی آیه 164 سوره بقره: انّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْاَرْضِ وَ اخْتِلاَفِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ... بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْاَرْضِ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ و بر طاق آن، در سمت چپ، عبارت «هذا ما انتهی عمل اهل بیت المقدس»نقش بسته بود که نشان‌دهنده مکان پایان گسترش به دست کارگران بیت المقدسی در دوران‌ هارون خلیفه عباسی (حک: 170-193ق.) بود.

هنگام برداشته شدن باب النبی به درستی دانسته نیست. گویند که این باب، در بازسازی دیوار شرقی برداشته شد.گویا هدف از این بازسازی، ترمیم دیوار شرقی به سال 173ق. به دست محمد بن عبدالله بن سلیمان، والی‌ هارون عباسی (حک: 170-193ق.) بوده است.پس از برداشتن در، پنجره‌ای در آن قسمت قرار داده شد که از آن‌جا، آرامگاه پیامبر(ص) دیده می‌شد.

باب‌النبی در دوره سلطان عبدالمجید

از سرنوشت این در تا دوره سلطان عبدالمجید عثمانی (حک: 1255-1277ق.) آگاهی در دست نیست. در این دوره، به دستور وی، برای مشخص شدن مکان باب النبی، با بهره‌وری از سنگ‌های قرمز رنگ، طاقی بالای مکان در ساخته شد. این طاق که اکنون نیز وجود دارد، بر دو ستون تزیین شده استوار است. پنجره‌ای مسی و زرد رنگ نیز در زیر طاق قرار دارد. بر بالای آن کنگره زیبایی است که با سنگ تزیین شده و آیه 56 سوره احزاب: اِنَّ اللهَ وَ مَلاَئِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً بر آن نقش بسته است.

اصطلاح باب‌النبی در روایات

اصطلاح باب النبی در روایت‌های گوناگون یاد شده است اما مقصود از آن، همین باب النبی نیست؛ زیرا چنان‌که گفته شد، این باب سال‌ها پس از رحلت پیامبر ساخته شده است. مقصود از باب النبی در روایت‌ها، مکانی است که پیامبر در زمان ‌گزارش در آن حضور داشته و مکانی معین نیست.

باب‌النبی در مکان‌های دیگر

نیز باب النبی نام یکی از درهای ضلع شرقی مسجدالحرام است.این نام بر یکی از درهای مسجدالاقصی در بیت‌المقدس نیز اطلاق می‌شده است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب النبی (مسجدالنبی).

• اخبار المدینه: محمد ابن زباله (م. 199ق.)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1424ق؛

• اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛

• اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛

• بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق؛

• البلدان: ابن الفقیه (م. 365ق.)، به کوشش یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، 1416ق؛

• تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجره: ابوبکر بن الحسین المراغی (م. 816ق.)، به کوشش ابویعقوب، قاهره، دار الفلاح، 2009م؛

• التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف: ضیاء بن محمد عطار، جده، کنوز المعرفه، 1432ق؛

• التعریف بما آنست الهجره: محمد المطری (م. 741ق.)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دار الملک عبدالعزیز، 1426ق؛

• الدرة الثمینة فی اخبار المدینه: محمد ابن النجار (م. 643ق.)، به کوشش محمد زینهم، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1417ق؛

• سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛

• شرح نهج البلاغه: ابن ابی الحدید (م. 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق؛

• مجمع الزوائد: الهیثمی (م. 807ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1402ق؛

• مدینه‌شناسی: سید محمد باقر نجفی، تهران، شرکت قلم، 1364ش؛

• مسند البزار: احمد بن عمرو البزار (م. 292ق.)، به کوشش محفوظ الرحمن، بیروت، مکتبة العلوم و الحکم، 1409ق؛

• المعجم الکبیر: الطبرانی (م. 360ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، 1405ق؛

• المغانم المطابه: محمد الفیروزآبادی (م. 817ق.)، مدینه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1423ق؛

• المناسک و اماکن طرق الحج: ابواسحق الحربی (م. 285ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، 1401ق.