مسجد حنانه

مسجد حنانه
اطلاعات
مکان	عراق * نجف
مختصات	به فاصله ۲.۵ کیلومتری از حرم امیرالمؤمنین(ع)، سمت شمال نجف، و در نزدیکی مرقد کمیل بن زیاد نخعی
معماری
گنبد(ها)	2
مناره(ها)	1
ویژگی‌های دیگر	مایل شدن ستون در تشییع امیرالمؤمنین(ع) و ناله زمین در هنگام گذاشتن سر مقدس اباعبدالله

مسجد حَنّانه، مسجدی است در شهر نجف نزدیک مرقد کمیل بن زیاد، که طبق نقل‌های تاریخی، زمین آن دو بار در عزای ائمه(ع) ناله کرده است؛ یک بار در زمان تشییع امیرالمؤمنین(ع) و یک بار نیز بعد از واقعه کربلا. علت نام‌گذاری مسجد نیز همین است.

موقعیت جغرافیایی

نمای کلی از مسجد حنانه

این مسجد در محله حنانه، به فاصله ۲.۵ کیلومتری از حرم امیرالمؤمنین(ع)، سمت شمال نجف، و در نزدیکی مرقد کمیل بن زیاد نخعی واقع است. در سده‌های اخیر با گسترش شهر نجف، این مسجد جزو شهر نجف قرار گرفته است.

وجه تسمیه

حنانه به معنای گریه‌کننده است. دربارۀ علت نام‌گذاری این مسجد به حنانه چند قول وجود دارد: برخی معتقدند هنگام عبور کاروان اسرای اهل‌بیت (علیهم‌السّلام)، سرهای بریده امام حسین(ع) و یارانش را در این محل بر زمین گذاشتند. گفته‌اند در این هنگام صدایی شبیه به ناله بچه شتری (حنانه) که مادرش را گم کرده باشد بلند شد. نقل شده است که امام صادق(ع) هنگام سفر به کوفه و نجف، در سه مکان ایستادند و نماز گزاردند که یکی از آن‌ها در این محل بود. هنگامی که علّت را پرسیدند، فرمودند: «سر جدم حسین(ع) را در اینجا نهادند». از این‌رو این محل، به حنانه معروف شد.

براساس قول دیگر، در این محل، میل یا ستونی وجود داشته است که به گفته «ابن شهرآشوب»، هنگام عبور جنازه مطهر امیرمؤمنان(ع) از کوفه به نجف، به نشانه تاسف و ناراحتی، کج شد. در این روایت، از ستون یا میل مورد نظر به نام «قائم مائل»، یاد شده است. ظاهراً مسجد حنّانه، در جایگاه همان ستون بنا شده است.

در روایتی آمده است که از امام صادق(ع) پرسیده شد این ستون که در راه نجف قرار دارد چیست؟ امام(ع) فرمود: «هنگامی که جنازه امیرالمؤمنین (ع) را از این‌جا عبور می‌دادند این ستون از اندوه بر درگذشت حضرتش خم شد، چنان‌که تخت ابرهه هنگام ورود عبدالمطلب بر او خم شد.»

برخی نیز معتقدند که کلمه حنانه، از نام یک دیر مسیحی به نام «حنّا» (از دیرهای قدیمی منطقه حیره)، گرفته شده که پیش‌تر در محل مسجد، وجود داشته است و می‌تواند بر میل یا ستونی منطبق باشد که در روایت امام صادق(ع)، به آن اشاره شده است.

موضع راس الحسین

موضع راس الحسین در مسجد حنانه

امروزه در این مسجد، ضریحی منسوب به سر امام حسین(ع) وجود دارد که به قولی، محل دفن سر شریف آن حضرت به شمار می‌آید.

اعمال مستحب در این مسجد

از اعمال این مسجد زیارت امام حسین(ع) و نماز زیارت سیدالشهداء است. در روایات وارد شده است که وقتی امام صادق(ع) وارد شهر نجف و کوفه شدند در سه جا از اسب پیاده شده، سلام داده و به نماز پرداختند، اولی مزار امام علی(ع)، دومی مسجد حنانه و موضع رأس الحسین(ع)، و سوم مقام امام زمان(عج) در وادی السلام.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش «مسجد حنانه»، ج1، ص72. است.

• الکافی، محمد بن یعقوب الکلینی، تصحیح: علی اکبر الغفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیة.

• بحارالانوار، محمدباقر المجلسی، ط ٢، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ه. ق - ١٩٨٣م.

• مراقد المعارف، محمد حرزالدين، تحقيق: محمدحسين حرزالدين، قم، سعيد بن جبير، ٢٠٠٧م.

• الامالی، محمد بن الحسن (الشيخ الطوسی)، تحقيق: قسم الدراسات الاسلامية - مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، ١۴١۴ه. ق.

• ماضی النجف وحاضرها، جعفر آل محبوبة، بیروت، دار الاضواء، ١4٠6ه. ق - ١٩٨6م.

• العتبات المقدسة فی الكوفة، محمد سعيد الطريحي، ط ٢، بيروت، ١۴٠۶ه. ق - ١٩٨۶م.

• کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن جعفر (ابن قولویه قمی)، تصحیح: بهراد الجعفری، ط١، تهران، صدوق، ١٣٧5ه. ش.

• مناقب آل ابي‌طالب، محمد بن علي السروي المازندراني (ابن شهرآشوب)، تحقيق: يوسف البقاعي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴١٢ه. ق - ١٩٩١م.

• مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی.

• راهنمای مصوّر سفر زیارتی عراق، سید احمد علوی، قم، معروف، ١٣٨٩ه. ش.