پرش به محتوا

محراب

از ویکی حج



واژه‌شناسی

محراب از حرب، بر وزن مِفعال، مانند مفتاح و مقلاد، اسم آلت برای مبالغه است.[۱] این واژه به معانی جای ایستادن امام جماعت در مسجد،[۲] اتاق،[۲][۳] صدر و بهترین بخش از اتاق،[۳] گردن حیوان،[۲]

فراهیدی لغت‌شناس، محاریب بنی‌اسرائیل را مسجدهای آن‌ها دانسته که برای نماز در آن‌ها گرد می‌آمدند.[۲]

برخی محراب را مکان ترسناکی همانند لانه و پناهگاه شیر و لانه شیر دانسته‌اند.[۱]

چیستی

محراب، جايى خاص در مساجد و معابد است كه براى نماز و عبادت ساخته مى‌شود و امام جماعت در آن جا به نماز مى‌ايستد. اين مكان، حالت فرورفتگى در ديوار دارد و داراى قوس و طاق و برخودار از كاشى كارى و نقش و نگار و تذهيب و مزين به آيات قرآن يا اسما الله است و مركز توجه نمازگزاران در عبادت‌هاى جمعى است.[۴]

علت نامگذاری

برخى از لغت شناسان گفته‌اند: محراب را از آن جهت محراب گويند كه محلّ جنگ و ستيز امام جماعت با شيطان و هواى نفس است.[۵]

برخى هم گفته‌اند: انسان در محراب، بايد «حريب» باشد؛ يعنى عارى از اشتغالات دنيوى و پريشانى فكر و انديشه و عده‌اى نيز معتقدند كه محراب در اصل به معناى صدر مجلس در خانه است؛ سپس صدر مسجد را هم محراب گفته‌اند.[۳] گروهی بر عکس بر آنند که محراب در اصل در مورد صدر مسجد به کار رفته، سپس صدر اتاق را هم محراب نامیده‌اند.[۶] امام خمينى نيز فرموده است:

«مساجد، سنگرهاى اسلام است. محراب، حرب است. اينها سنگرند براى اسلام. ٢

پیشینه

مسجد النبی(ص)، حتی تا زمان خلفا، جایی به نام محراب نداشته است. به عقیده برخی، عمر بن عبدالعزیز نخستین کسی است که در مسجد،‌ محراب ساخته است.[۷]


در هنر مسلمان، اهميت ويژه اى به معمارى محراب در مساجد داده مى‌شود و صنعت‌كاران، شاهكار صنعت خود را در محراب نشان مى‌دهند و گاهى سنگ‌هاى قيمتى در آن به كار مى‌رود كه سراسر محراب را مى‌پوشاند. معروف ترين محراب‌ها توسط به سلاطين عثمانى در مدينه و در حرم مطهر نبى گرامى ايجاد شدند. ٣محراب، «سندگويايى از نهايت استعداد هنر هنرمندان مسلمان و مجموعه‌اى از بسيارى هنرها و خلاقيت‌ها، از گچ برى تا خط و كاشى كارى و ديگر رشته‌هاى هنر تزينيى است. به يقين، هنرمندان مسلمان، با ايمان و مخلص، نيك آگاه بوده‌اند كه محراب را چونان درى گشوده شده به بهشت، در پيش چشم نماز گزاران بر پا نمايند و تزيين كنند» . ۴

در برخى زيارتگاه‌ها، محراب‌هاى خاصى كه پيشينه‌اى مقدس و خاطره آميز دارد، مورد توجه زائران قرار مى‌گيرند و براى نماز خواندن در آنها يا تبرك به اين گونه آثار باقى مانده از قرون گذشته، اهتمام و علاقه نشان مى‌دهند؛ مانند محراب حرم پيامبر (ص) در مسجد النبى (مدينه) يا محراب مسجد كوفه كه محل عبادت و ضربت خوردن حضرت امير (ع) در آن جاست و يا محراب تهجد در مسجد النبى كه محل نماز شب حضرت رسول (ص) بوده است. محرابى كه كنار منبر پيامبر و معروف به «محراب سليمانى» است، در سال ٩٧۴ قمرى ساخته شده است. ۵

در كتاب‌هاى مربوط به تاريخ بناها و معمارى مسلمين، به تصوير صدها محراب بر مى‌خوريم كه در مناطقى همچون مدينه، عراق، فلسطين، سوريه، اردن، تركيه، ايران و. . وجود دارندو نمايان‌گر هنر مسلمين در مكان‌هاى مقدس و زيارتى مى‌باشند.


در روایات


پانوشت

  1. پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ قبله‌نمای مسجد محراب، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره ۳۵، به نقل از لسان العرب، ذیل کلمه حرب.
  2. پرش به بالا به: ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴.
  3. پرش به بالا به: ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵.
  4. فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص39.
  5. مجمع‌البحرین، ذیل واژه حرب.
  6. مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ به نقل از المفردات فی غریب القرآن، ص۱۱۰.
  7. مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ وفاءالوفاء، ج۱، ص۳۳۹.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله فرهنگ نامه زیارت، جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هجدهم، بهار ۱۳۹۳، ص۳۹ است.

قبله‌نمای مسجد، محراب، عباسعلی تفضلی، فصلنامه مطالعات اسلامی، بهار و تابستان ۱۳۷۶، شماره ۳۵ و ۳۶ (۳۵).

مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده، دانشگاه هنر، تهران، ۱۳۷۸ش.

وفاءالوفاء، نورالدین علی بن احمد سمهودی، دارالکتب العلمیه، بیروت.