آیه ۲۶ سوره حج

متن و ترجمه

﴿

وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَنْ لَا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ

و چون براى ابراهيم جاى خانه را معين كرديم [به او گفتيم] چيزى را با من شريک مگردان و خانه‏‌ام را براى طواف‌‏كنندگان و قيام‏‌كنندگان و ركوع‌‏كنندگان [و] سجده‏ كنندگان پاكيزه دار!

﴾

شرح واژگان

واژه «بوّأنا» از ريشه باء، يبوء، بَوءاً به معناى رجوع است، که در آیه ﴿بٰاؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اللّٰهِ ﴾ به همین معنا به کار رفته است. «بوّأ» به معنای تهيأ. و «بوّأ له» به معنای تهيّأ له نیز کاربرد دارد؛ البته احتمال داده‌اند اين واژه از مصدر بواء به معناى سواء و مساوى بودن باشد، كه در اين صورت تبوئه به معناى مسطح كردن خواهد بود. معنى دوم مناسب با آيه ۲۶ سوره حج دانسته شده و معناى سوم نيز به آن برگردانده شده است. این احتمال داده شده که معناى اول نيز برای این آیه درست باشد؛ بدين معنا كه خدا مكان بيت را مباءت و مرجع براى عبادت قرار داده است.

ارتباط با آیه قبل

نوشتار(های) وابسته: آیه ۲۵ سوره حج

در آيه پیش از آیه ۲۶ سوره حج، سخن از بسته شدن راه خدا و جلوگيرى از ورود به مسجد الحرام، توسط مشرکان مکه بوده و برخی از ویژگی‌های مسجدالحرام گفته شده است. در اين آيه با تقدير «اذكر» به معنای «به یاد آور»، كه خطاب به پيامبر(ص) است، به معرفى بيت الله و به بيان بخشى از تاريخ و مقام معنوى آن، پرداخته شده است.

محتوا

بخشى از تاريخ كعبه

بر اساس عبارت ابتدای آیه، خدا جای خانه خدا را برای ساختن، و به معناى دقيق‌تر تجديد بناى آن آماده کرد؛ زیرا بر پایه آیه ۳۷ سوره ابراهیم، کعبه پیش از آمدن ابراهیم به آن سرزمین وجود داشت. در روایات نیز، حضرت آدم(ع) نخستین سازنده کعبه معرفی شده است. به گفته بسيارى از مفسران، كعبه در جریان طوفان نوح ويران شده و آثار آن از میان رفته بود.

آماده‌سازی

در تفسیر واژه «بوأنا»، در عبارت ﴿وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْت ﴾ دو دیدگاه وجود دارد:

اين‌كه منظور خداوند اين است كه اين مكان را به عنوان معبد ابراهيم قرار داد، ليكن برخى از مفسران مى‌گويند: بوّأنا متضمن معناى «تعبّدنا» است. ^١ يعنى اين مكان را برگزيديم تا ابراهيم در آن، فقط به عبادت بپردازد، و جمله «أَنْ لاٰ تُشْرِكْ» نيز تفسير آن است. و برخى ديگر تعبير به جعل و قرار كرده و مى‌گويند: بوّأنا يعنى؛ اين مكان را محل و مرجع عبادت ابراهيم قرار داديم، نه به عنوان خانه مسكونى او، ^٢ و اين به وسيله وحى الهى صورت گرفته است. دوم اين كه تبوئه به معناى آماده سازى و مهيا كردن مكان براى بنا سازى در آن است. ^٣در اينجا اين سؤال رخ مى‌نمايد كه چگونه اين مكان براى ابراهيم مهيا شد؟ برخى از مفسران بر اين باورند كه خداوند جاى خانه را به ابراهيم نشان داد. ^۴برخى ديگر معتقدند كه خداوند محل اين خانه را به حضرت ابراهيم اعلام نمود. ^۵برخى از مفسران چون طوسى و طبرسى عقيده دارند خداوند سبحان علامتى براى آن قرار داد. و اين علامت بادى بود كه در آن مكان وزيدن نمود و جاى خانه آشكار شد، و يا لكه ابرى بود كه در آنجا ظاهر گرديد. ^۶

---

١) - تفسير بيضاوى، جزء۴، ص۵٣.

٢) - فخررازى، تفسير كبير، ج٢٣، ص٢۶. تفسير كشاف، ج٣، ص١۵٢. طباطبايى، الميزان، ج١۴، ص٣۶٧. اين تفسير اشارت به پذيرش معناى رجع براى باء مى‌باشد.

٣) - طبرسى، مجمع البيان، ج۴، ص٨٠. ميبدى، كشف الاسرار، ج۶، ص٣۶١. قرطبى، الجامع لاحكام القرآن، ج١٢، ص ٣۶. نمونه، ج١۴، ص۶٧.

۴) - قرطبى، الجامع لاحكام القرآن، ج١٢، ص ٣۶. نمونه، ج١۴، ص۶٧.

۵) - فخررازى، تفسير كبير، ج٢٣، ص ٢۶. تفسير كشاف، ج٣، ص١۵٢. تفسير بيضاوى، جزء۴، ص۵٣.

۶) - طوسى، تبيان، ج٧، ص ٣٠٨. مجمع البيان، ج۴، ص٨٠.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه تفسیر آیات حج، محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش. است.

الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربية، اسماعيل بن حماد جوهرى، تحقيق احمد عبدالغفور عطار، بيروت، دارالعلم للملايين، چهارم، ١۴٠٧ق.

المصباح المنير، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.