خانه حضرت خدیجه(س)

خانه خدیجه؛ خانه متعلق به خدیجه و محل زندگی مشترک او و پیامبر (ص) و محل تولد حضرت فاطمه (س). خانه متعلق به حضرت خدیجه، مشهور به مولد (تولدگاه) فاطمه (س) در مکه، که با پیامبر (ص) در آن زندگی می‌کرد و در ساخت و سازهای دوره آل سعود، اثری از آن برجای نماند. پیامبر (ص) پس از وفات خدیجه، همچنان در این خانه ماند تا به مدینه مهاجرت کرد. حضرت فاطمه (س) و دیگر فرزندان خدیجه در این خانه به دنیا آمدندو بسیاری از آیات مکی قرآن کریم در این خانه نازل شده است. در زمان ازرقی، کوچه‌ای را که خانه در آن بوده، زقاق العطارین (کوچه عطارها) می‌خوانده‌اندو در دوره‌های بعدی به آن زقاق الحجر (کوچه سنگ) می‌گفته‌اند و یک سر کوچه به مسجد الحرام می‌رسیده است. خانه ابوسفیان* چسبیده به خانه خدیجه در زقاق العطارین بوده است. به گفته ازرقی* خانه بعد از مهاجرت پیامبر به مدینه به تصرف عقیل بن ابی طالب* درآمد و سپس معاویه* آن را خرید و تبدیل به مسجد و از خانه پدرش ابوسفیان دری به آن باز کرد. ازرقی در جایی دیگر، سخنی دیگر دارد که بنابر آن، خانه را معتب(پسر ابولهب عموی پیامبر، از دشمنان سرسخت آن حضرت) پس از مهاجرت پیامبر (ص)‏ اشغال نمود و پیامبر (ص) پس از فتح مکه، خانه را مطالبه نکرد. اطلاعات مربوط به خانه خدیجه و مشخصات آن، در منابع تاریخی، جغرافیایی و سفرنامه‌های مکه در دوره‌های مختلف ثبت و ضبط شده است. از جمله ابن جبیر*(م. ۶۱۴ق) ‏در سفرنامه مربوط به قرن ششم قمری‌اش خانه را معرفی کرده و از وجود بنایی به نام گنبد وحی (قبة الوحی: جایی که بر پیامبر وحی می‌شده) در این خانه و گنبدی کوچک بر محل به دنیا آمدن حضرت فاطمه خبر داده و گفته است که حسنین (ع) نیز در این خانه به دنیا آمده‌اند.در زمان فاسی (م. ۸۳۲ ق) نیز خانه را «مولد فاطمه» می‌خوانده‌اند و از مکانهایی بوده که زائران به زیارتش می‌رفته‌اند و در نظر مردم با فضیلت‌ترین خانه مکه بوده است. علی طبری (م. ۱۰۷۰ق) از سه مکان زیارتی جدا در این محل ـ مولد فاطمه، خانه خدیجه و قبة الوحی ـ یاد کرده که هر کدام دری جداگانه داشته‌اند. نویسنده مرآة الحرمین (تألیف: ۱۳۱۸–۱۳۲۵ق) ‏در شرح مبسوط خود درباره مشاهداتش از خانه و اشیای درون آن، تاریخچه‌ای از تعمیرات و بازسازی‌های آن نیز به دست داده است.

خانه خدیجه از مکان‌های زیارتی عموم حجگزاران به ویژه شیعیان ایرانی بوده و در بسیاری از سفرنامه‌های حج ایرانیان، این مکان وصف شده است. برای نمونه، در سفرنامه‌ای از اواخر دوره ناصرالدین شاه قاجار (حک: ۱۳۱۳–۱۲۶۴ق) در وصف خانه خدیجه آمده است که صحنی سنگفرش از مرمر داشته، گنبدی بر تولدگاه حضرت فاطمه (س) بوده و یک اتاق درآن با عنوان عبادتگاه پیامبر (ص) مشهور بوده است. در سال ۱۲۶۵ قمری، در محل خانه تکیه‌ای مشهور به «تکیة السیدة فاطمة» به همت حکومت عثمانی برای استفاده فقرا ساخته شد ولی به گفته محمد طاهر کردی (م. ۱۴۰۰ق) در روزگار وی، اثری از تکیه نیست؛ بلکه مدرسه‌ای دینی برای حفظ قرآن کریم است که شهردار مکه شیخ عباس یوسف قطان (م. ۱۳۷۰ق) بنا کرده است.

منابع: آثار اسلامی مکه و مدینه: رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش. اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار: محمد بن عبدالله الازرقی (م. ۲۴۸ق)، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق. الارج المسکی فی التاریخ المکی: علی بن عبدالقادر الطبری (م. ۱۰۷۰ق)، تصحیح اشرف احمد جمال، مکه، مکتبه التجاریه، ۱۴۱۶ق. پنجاه سفرنامه حج قاجاری: به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر علم، ۱۳۸۹ش. التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم: محمد طاهر الکردی، تحقیق ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق. الجامع اللطیف فی فضل مکة و اهلها و بناء البیت الشریف: محمد ابن ظهیره (م. ۹۸۶ق)، تحقیق علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۳ق. رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد ابن جبیر (م. ۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م. الزهور المقتطفه من تاریخ مکة المشرفه: محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، تحقیق محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق. الطبقات الکبری: محمد ابن سعد بن منیع (م. ۲۳۰ق)، تحقیق محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق. مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت باشا (م. ۱۳۵۳ق)، قاهره، مکتبه الدینیه، بی‌تا؛ میقات حج (فصلنامه): تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.