ستونهای مسجدالنبی
تعدادی از ستونهای مسجدالنبی مانند ستون توبه، ستون تهجد، ستون حرس، ستون حَنّانه، ستون مُخَلّقه است که در بنای اولیه مسجد در عصر رسولالله هم وجود داشتند. جای این ستونها در بازسازیهای مسجدالنبی تغییر نکرده و تنها بازسازی شدهاند. این ستونها از نظر مسلمانان متبرک و شناختهشده هستند. آخرین بار این ستونها در دوره عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و با تغییر رنگ، آنها را از سایر ستونهای مسجد، متمایز کردهاند.
ستونهای نخستین مسجدالنبی
در ابتدای ساخت، مسجدالنبی شش ستون از تنه درخت خرما داشت و سقف مسجد را که از شاخه و برگ نخل ساخته شده بود نگه میداشت.[۱][۲] پس از تغییر قبله در سال دوم و گسترش وسعت مسجد، شمار ستونها افزایش یافت و به دو یا سه ردیف ستون و در هر ردیف شش ستون رسید.[۳] پس از فتح خیبر، به سال هفتم، پیامبر به توسعه مسجد از سمت شرق پرداخت. بدین سان، بر شمار ستونها افزوده شد و ستونهای هر ردیف از شش به نُه عدد رسید.[۴] از میان این ستونها، چند ستون قدیمی که در شمارشان اختلاف است، به سبب رویداد یا خاطرهای از دوران رسول خدا از دیگر ستونها تمایز یافتهاند. در گسترشهای بعد نیز به شمار ستونهای مسجد افزوده شد. در توسعههای اخیر، شمار ستونهای مسجدالنبی به ۲۱۰۴ رسیده است.[۵]
بازسازی ستونها
ستونهای متبرک مسجدالنبی در جنوب مسجدالنبی قرار داشتند. در توسعههای مسجد، اصل بر آن بود که با تغییر جنس ستون، مکان آن تغییر نکند.[۶] از زمان ملک ظاهر، سلطان مملوکی مصر، با ساخت ضریح پیامبر برخی از ستونها در فضای داخل ضریح یا در میان دیواره مشبک ضریح قرار گرفتند.[۷] امروزه این ستونها با رنگ متفاوت از بقیه ستونها متمایز شده تا ستونهای نخستین قابل شناسایی باشد.[۸] آخرین بار این ستونها در دوره سلطان عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و از آن وقت تا به امروز، به همراه سایر اجزای بخش قبلهای مسجد، برجاماندهاست.[۹]
ستونهای متبرک
ستون حَرَس
[۱۰][۱۱]نامگذاری آن به حرس، از آنروست که امام علی(ع) در کنار این ستون مینشست و از پیامبر(ص) نگاهبانی میکرد.[۱۲][۱۳]
این ستون در برابر دریچهای قرار داشت که رسول خدا هنگامی که در خانه عایشه بود از آن می گذشت و به روضه شریفه میآمد.ستون توبه
چهارمین ستون از منبر و دومین ستون از قبر، سومین ستون از قبله است. این ستون مربوط به ماجرای توبه ابولبابه در ماجرای نبرد بنیقریظه است و از این رو ستون توبه یا ستون ابولبابه نام گرفته است.ستون وفود
[۱۶] [۱۷]و محلی بود که رسول خدا(ص) در آنجا با نمایندگان قبایل دیدار میکرد. [۱۸]
این ستون، پشت ستون حرس، از سمت شمال، قرار داشت.ستون سریر
[۱۹][۲۰]این ستون محلی بود که رسول خدا(ص) ایام اعتکاف را در آنجا بسر میبرد.[۲۱] [۲۲]
ستون سریر، در شرق ستون توبه قرارگرفته و به پنجره مشرف بر روضه شریفه متصل است.ستون قرعه، عایشه، مهاجرین
[۲۳] [۲۴]روایتی از پیامبر به واسطه عایشه نقل شده که نشانه فضیلت مکان این ستون است. پیامبر(ص) فرمود، در کنار این ستون، زمینی است که اگر مردم اهمیت آن را میشناختند برای نماز خواندن میان خود قرعه میانداختند. [۲۵][۲۶] این ستون را همچنین به دلیل اجتماع مهاجران در کنار آن، آن را ستون «مهاجرین» نامیدند.[۲۷][۲۸][۲۹]
ستون قرعه، سومین ستون از منبر و سومین ستون از قبر و نیز سومین ستون از قبله است.ستون حنانه
رسول خدا(ص) در آغاز و زمانی که هنوز منبر ساخته نشده بود، بر یکی از ستونهای مسجد تکیه میکرد و خطبه میخواند. زمانی که برای آن حضرت منبر ساخته شد و برای ایراد سخن روی منبر قرار گرفت، از این درخت صدایی شبیه ناله برخاست. این این رو به این ستون حنانه میگویند.ستون مُربّعه القبر یا مقام جبرئیل
[۳۱] و حرس قرار داشت.[۳۲]از این جهت به آن مربعه القبر گفته شده که داخل دیواری که اطراف قبر نبوی کشیده شده، قرار دارد و به همین خاطر امکان زیارت آن وجود ندارد.[۳۳]این مکان را محل نزول جبرئیل به پیامبر دانستهاند. [۳۴]
این ستون در جایی که دیوار غربی به سمت شمال منحرف میشود در صف ستون وفودستون تهجد
انتهای دیوار غربی ضریح رسول خدا(ص) ، در نقطهای که به دیوار شمالی میرسد، باب خانه فاطمه زهرا(س) و ستون مربعةالقبر یا مقام جبرئیل است. در ادامه دیوار شمالی به سمت شرق، و در انتهای دیوار شمالی خانه فاطمه زهرا(س) ، محراب تهجد قرار دارد. کسی که در این محراب بایستد، سمت چپ او باب جبرئیل و سمت راست او مقام جبرییل است.این نقطه، در زمان پیامبر، خارج از مسجد بوده و حضرت رسول(ص) نماز شب را در اینجا میخوانده [۳۶]و به همین دلیل به محراب تهجّد شهرت یافته است.
ستون مُخَلَّقه
[۳۷] . این ستون را علم رسولالله نیز نامیدهاند.[۳۸]
خلقوق به معنای عطر و مخلقه به معنای معطر است. این ستون مکانی بوده که عود بر آن میگذاشتند تا فضای مسجد را معطر کند.گالری
-
ستون حرس
-
ستون توبه
-
ستون توبه
-
ستون سریر
-
ستون قرعه
-
ستون حنانه
-
ستون جبرئیل
-
ستون تهجد
-
ستون مخلقه
پانویس
- ↑ حرمین شریفین، ص۱۲۹.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۷؛ موسوعه مکه المکرمه، ج۱، ص۲۴۶.
- ↑ موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۴۶
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 54
- ↑ موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۵۳.
- ↑ حرمین شریفین، ص۱۳۱.
- ↑ نک: وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۸.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 223
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 68
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 222
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 179
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 184
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 184
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 69
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 226
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 226
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص186
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 186
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 228-229
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 188
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 229
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 174
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1381
- عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
- حرمین شریفین، حسین قرهچانلو، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۲ش؛
- عماره و توسعه المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، محمد حسن نادی، المدینه المنوره، ۱۴۱۶ق؛
- موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره، احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۸ق؛
- وفاء الوفاء، السمهودی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.