کاربر:Mo.ali.rezapour/صفحه تمرین۱
حلیمه سعدیه مادر رضاعی پیامبر اسلام است.
معرفی
حلیمه، دختر ابوذُؤَیب عبدالله بن حارث، از تیره بنی‌سَعد قبیله هَوازن است[۱].[۲] نسب او، با نسب رسول خدا در «مُضر»، جد هفدهم آن حضرت، مشترک است.[۳] همسر حلیمه، ابوکبشه حارث بن عبدالعُزّی بود. گویا به همین سبب قریش پیامبر را ابن ابی‌کبشه می‌خواندند.[۴]
تاریخ دقیق درگذشت حلیمه مشخص نیست. برخی گزارش‌ها آن را پیش از فتح مکه[۵] و برخی نیز از حیات او تا زمان خلیفه دوم سخن گفته و یادآور شده‌اند که او مورد حمایت و احترام دو خلیفه نخست بوده است.[۶] بنابر گزارش مشهور، حلیمه در بقیع، نزدیک قبر عثمان، در انتهای قبرستان دفن شده است.[۷] نویسندگان معاصر از وجود قبر حلیمه در بقیع یاد کرده‌اند[۸] که حاکی از مشخص بودن آن تا دهه‌های اخیر، و داشتن قبه است. با توجه به شعر ترکی که بر سر در گنبد بوده، استفاده می‌شود که آن در زمان حاکمیت عثمانی‌ها بر مدینه منوره ساخته شده است.[۹] این قبه را نیز وهابیون، همانند دیگر قبه‌های روی قبور تخریب کردند. برخی گزارش‌ها نیز از وجود قبری منسوب به حلیمه، در شهر بصره، خبر داده‌اند.[۱۰]
حلیمه از شوهرش، حارث، فرزندانی به نام‌های عبدالله، انیسه و حذافه (شیماء) داشت.[۱۱] شیماء در جنگ هوازن (سال هشتم) یا پس از آن، هنگام محاصره طائف، به دست مسلمانان اسیر شد و چون خود را معرفی کرد، پیامبر(ص) او را آزاد کرد و مورد اکرام خویش قرار داد.[۱۲]
دایه (مادر رضاعی) پیامبر(ص)
حلیمه در سالی که قحطی بزرگی میان قبیله بنی‌سعد افتاده بود، همراه با نُه تن از زنان قبیله، برای امرار معاش از طریق شیردهی به کودکان قبایل ثروتمند مکه، عازم این شهر شد؛ اما چون مَرکب او، از شدت تنگدستی و قحطی، ناتوان و لاغر بود، از دیگران عقب افتاد و دیر به مکه رسید. در نتیجه، فقط نوه عبدالمطلب مانده بود که به دلیل یتیم بودنش، کسی حاضر نشده بود به او شیر بدهد؛ زیرا می‌ترسیدند دستمزد مناسبی دریافت نکنند.[۱۳] برخی هم گفته‌اند که علت این‌که پیامبر را به دایگان دیگر نسپردند، این بود که نوزاد، پستان هیچ‌یک از زنان شیرده را نمی‌گرفت و با آمدن حلیمه، پستانش را مکید و در این هنگام، خانواده عبدالمطلب خوشحال شدند.[۱۴] عبدالمطلب وقتی دانست که دایه نوه‌اش از قبیله بنی‌سعد، و نام او نیز حلیمه است، با شادمانی گفت: «دو خوی پسندیده و دو خصلت شایسته، یکی سعادت و خوشبختی و دیگری حلم و بردباری».[۱۵]بدین ترتیب حلیمه، به دایگی رسول خدا، پس از چند روزی که آن حضرت از ثوبیه (کنیز ابولهب) شیر خورده بود، انتخاب شد.[۱۶]
حلیمه، افزون بر رسول الله، ابوسفیان بن حارث بن عبدالمطلب، عموزاده رسول خدا را نیز شیر داده بود. از این رو وی برادر رضاعی آن حضرت است.[۱۷] دایه حمزة بن عبدالمطلب نیز از بنی‌سعد بود[۱۸]که هنگام حضورش در منزل حلیمه، به پیامبر شیر داد. از این رو حمزه، از دو سو برادر رضاعی رسول خدا۹، بود: یکی از سوی «ثویبه» و دیگری از سوی زن شیرده بنی‌سعد.[۱۹]
حلیمه پس از اتمام دوران شیرخوارگی پیامبر، او را به مکه، نزد مادرش آورد. اما آمنه، که به علت بیماری وبا در مکه نسبت به فرزندش بیمناک بود، به حلیمه اجازه داد تا کودک را به صحرا بازگرداند و تا سن شش[۲۰] یا هفت سالگی به مراقبت پیامبر بپردازد.[۲۱]
جایگاه
تراجم‌نگاران، حلیمه را دارای فضایلی دانسته، و انتخاب او را به دایگی پیامبر نتیجه عنایت خداوند و شایستگی وی به شمار آورده‌اند.[۲۲] در منابع تاریخی، از چند بار دیدار حلیمه در دوران پیامبری با رسول خدا سخن به میان آمده که هر بار آن حضرت، حلیمه را گرامی داشته است. کمک پیامبر و همسرش خدیجه به حلیمه، از آن جمله است. مطابق گزارشی، زمانی که حلیمه به مکه آمد و از خشکسالی شکایت کرد، خدیجه چهل گوسفند و شتری راهوار به او بخشید.[۲۳] بنابر گزارشی دیگر، حلیمه در جنگ حنین (سال هشتم) خدمت رسول خدا رسید. آن حضرت به احترام او از جایش بلند شد و ردایش را برای نشستن حلیمه پهن کرد.[۲۴] بنا به نقلی، علت آزادی اسیران متعلق به هوازن، که در گزارش اغراق‌آمیزی تعداشان را بالغ بر شش هزار نفر دانسته‌اند، حضور «شیماء»، دختر حلیمه و خواهر رضاعی پیامبر میان آنان، دانسته شده است.[۲۵]
زمان اسلام آوردن حلیمه دانسته نیست، اما بیشتر منابع، بر اسلام حلیمه اشاره کرده‌اند.[۲۶] عده‌ای از سیره‌نویسان نیز بر این عقیده‌اند که او پس از ظهور اسلام، به همراه همسر و فرزندانش به حضور پیامبر آمد و اسلام آورد.[۲۷]
حلیمه راوی اصلی حوادث دوران شیرخوارگی و ایام طفولیت رسول خدا است و عمده روایات او را، عبدالله بن جعفر حکایت کرده است.[۲۸] ماجرای شق صدر (شکافته شدن سینه پیامبر توسط فرشتگان و شست‌وشوی قلب آن حضرت)[۲۹] از آن جمله است که مورد نقد قرار گرفته است.[۳۰]
پانویس
- ↑ انساب الاشراف، ج1، ص93.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص160؛ الطبقات الکبری، ج1، ص89؛ الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج4، ص1813.
- ↑ المعجم الکبیر، ج19، ص245؛ دلائل النبوة، ج1، ص177.
- ↑ انساب الاشراف، ج1، ص91؛ فتح الباری، ج1، ص37.
- ↑ انساب الاشراف، ج1، ص95.
- ↑ الطبقات الکبری، ج1، ص92.
- ↑ أعمال الحرمین، ص192.
- ↑ سفرنامه نایب الصدر شیرازی، ص230؛ موسوعة العتبات المقدسه، ج3، ص282.
- ↑ تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، ص277.
- ↑ رحلة ابن بطوطه، ج4، ص174.
- ↑ عون المعبود، ج14، ص37-38؛ المعجم الکبیر، ج24، ص319؛ اسد الغابة، ج6، ص47.
- ↑ تاریخ ابن خلدون، ج2، ص369؛ السیرة النبویة، ابن کثیر، ج3، ص689.
- ↑ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج1، ص226؛ الکامل فی التاریخ، ج1، ص460-461.
- ↑ السیرة الحلبیة، ج1، ص145-146.
- ↑ السیرة الحلبیة، ج1، ص147.
- ↑ البدء و التاریخ، ج5، ص8؛ البدایة و النهایه، ج2، ص272.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص254؛ عمدة القاری، ج14، ص157؛ إمتاع الأسماع، ج1، ص12؛
- ↑ زاد المعاد فی هدی خیر العباد، ج1، ص81.
- ↑ إمتاع الأسماع، ج1، ص11.
- ↑ مروج الذهب، ج2، ص275.
- ↑ البدء و التاریخ، ج4، ص133.
- ↑ أسد الغابة، ج6، ص68؛ الإصابة فی تمییز الصحابة، ج8، ص87-88.
- ↑ البدر المنیر، ج8، ص283؛ مجمع الزوائد، ص218.
- ↑ الاستیعاب، ج4، ص1813؛ المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص181.
- ↑ التنبیه و الإشراف، ص197.
- ↑ البدء و التاریخ، ج5، ص8؛ عیون الأثر، ج1، ص45؛ السیرة الحلبیة، ج1، ص144-145.
- ↑ سبل الهدی والرشاد، ج1، ص383؛ روح البیان، ج9، ص265؛
- ↑ أسد الغابة، ج6، ص69؛ الإصابة، ج8، ص88؛ السیرة الحلبیة، ج1، ص170.
- ↑ تاریخ الطبری ج2، ص162؛ فتح الباری، ج1، ص389؛ دلائل النبوة، ج1، ص136.
- ↑ مفاتیح الغیب، ج32، ص205.
منابع
- الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، أبوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد بن عبدالبر (م. ۴۶۳ق)، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- أسد الغابة فی معرفة الصحابة، علی بن محمد بن الأثیر (م. ۶۳۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- الإصابه فی تمییز الصحابة، احمد بن علی ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق)، تحقیق عادل احمد و عبدالموجود و علی محمد معوض، دار الکتب العلمیه - بیروت، ۱۴۱۵ق.
- أعمال الحرمین، الشیخ علی بن الشیخ منصور المرهون، دار الهدی، ۱۴۲۲ق.
- إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال والأموال والحفدة والمتاع، احمد بن علی المقریزی (م. ۸۴۵ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
- انساب الاشراف، احمد بن یحیی بن جابر بن داود البلاذری (م. ۲۷۹ق)، تحقیق محمد حمیدالله، مصر، دار المعارف، ۱۹۹۵م.
- البدء و التاریخ، مطهر بن طاهر مقدسی، (م. ۳۵۵ق)، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
- البدایة و النهایة فی التاریخ، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰–۷۷۴ق)، تحقیق علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- البدر المنیر فی تخریج الاحادیث و الآثار الواقعة فی الشرح الکبیر، ابوحفص عمر بن علی بن احمد الشافعی المصری (م. ۸۰۴ق)، تحقیق مصطفی ابوالغیط و دیگران، الریاض، دار الهجره، ۱۴۲۵ق.
- تاریخ ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد بن خلدون (م. ۸۰۸ق)، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق.
- تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴–۳۱۰ق)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۸۷ق.
- تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، محمدصادق نجمی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- التنبیه و الاشراف، علی بن الحسین المسعودی (م. ۳۴۶ق)، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دار الصاوی.
- دلایل النبوة، ابونعیم احمد بن عبدالله الاصبهانی (م. ۴۳۰ق)، دار النفائس، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- رحلة ابن بطوطة، محمد بن عبدالله اللواتی الطنجی بن بطوطة (م. ۷۷۹ق)، تحقیق عبدالله تازی، ریاض، اکادیمیة المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق.
- روح البیان، اسماعیل حقی بن مصطفی الاستانبولی ابوالفداء (م. ۱۱۲۷ق)، بیروت، دار الفکر.
- زاد المعاد فی هدی خیر العباد، محمد بن ابی‌بکر ابن قیم الجوزیه (م. ۷۵۱ق)، مکتبة المنار الإسلامیه، الکویت، ۱۴۱۵ق.
- سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، محمد بن یوسف الصالحی الشامی (م. ۹۴۲ق)، دار الکتب العلمیة بیروت، ۱۴۱۴ق.
- السیرة الحلبیه، نورالدین علی بن احمد الحلبی (م. ۱۰۴۴ق)، مترجم سید علی جمال اشرف، قم، الشریف الرضی، ۱۳۸۰ش.
- السیرة النبویة مقتضبا من البدایة و النهایه، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰–۷۷۴ق)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه/ دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۳ق.
- السیرة النبویة، عبدالملک بن هشام (م. ۲۱۸)، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- الطبقات الکبری، محمد بن سعد بن منیع (م. ۲۳۰ق)، تحقیق محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
- عمدة القاری شرح صحیح البخاری، محمود بن احمد بدر العینی (م. ۸۵۵ق)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
- عون المعبود شرح سنن ابی داود، محمد اشرف بن امیر العظیم آبادی (م. ۱۳۲۹ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر (السیرة النبویه)، فتح‌الدین محمد بن سید الناس (م. ۷۳۴ق)، به کوشش ابراهیم محمد رمضان، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق.
- فتح الباری شرح صحیح البخاری، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل العسقلانی الشافعی (م. ۸۵۲ق)، دار المعرفه - بیروت، ۱۳۷۹ق.
- الکامل فی التاریخ، علی بن ابی‌الکرم محمد عزالدین بن الاثیر (م. ۶۳۰ق)، بیروت، دار الصادر، ۱۳۸۶ق.
- مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن أبی‌بکر بن سلیمان الهیثمی (م. ۸۰۷ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق.
- مروج الذهب و معادن الجوهر، أبوالحسن علی بن الحسین بن علی المسعودی (م. ۳۴۶ق)، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، ۱۴۰۴ق.
- المستدرک علی الصحیحین، محمد بن عبدالله الحاکم النیسابوری (م. ۴۰۵ق)، تحقیق مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
- المعجم الکبیر، سلیمان بن احمد ابوالقاسم الطبرانی (م. ۳۶۰ق)، القاهرة، مکتبة ابن تیمیة، بی‌تا.
- مفاتیح الغیب، ابوعبدالله محمد بن عمر فخرالدین رازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- موسوعة العتبات المقدّسة، جعفر الخلیلی، بیروت، مؤسسة الأعلمی، بی‌تا.