عثمان بن عفان
عُثمان بن عَفّان سومین خلیفه بعد از رحلت پیامبر(ص) و از اصحاب آن حضرت بود. در دوره خلافت عثمان نارضایتی عمومی از وی و حکومتش بالا گرفت که منجر به شورشی در سال ۳۵قمری و کشته‌شدن او شد. پس از کشته شدن عثمان، از دفن شدن جسد وی در داخل بقیع جلوگیری شد و در محلی نزدیک آنجا دفن گردید. این مکان در دوره معاویه به بقیع ضمیمه شد. قبر عثمان در بقیع در طول تاریخ محفوظ بود و در مدتی بقعه و گنبد داشت. این قبر در سال ۱۳۴۴ق مانند دیگر آثار و بقعه‌ها به وسیله وهابی‌ها از بین رفت.
از کارهای مهم عثمان در دوران خلافتش، بازسازی مسجد النبی است. گفته شده عثمان برای نخستین‌بار مسجد را از سادگی نخستین آن درآورد. همچنین او در مدت خلافت خود با خرید خانه‌ها، وسعت مسجدالحرام را گسترش داد.
مکان‌هایی در مدینه منسوب به عثمان است؛ از جمله: باب عثمان در مسجد النبی، مسجد عثمان و خانه عثمان که در طرح توسعه مسجد النبی در زمان فهد بن عبدالعزیز در سال ۱۴۰۶ق از بین رفت.
زندگی و خلافت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عثمان بن عفان از طایفه بنی‌امیه بود و در سال دوم عام الفیل به دنیا آمد.[۱] عثمان حافظ قرآن و از مهاجرین و صحابه پیامبر(ص) بود و با دو دختر آن حضرت، رقیه و پس از مرگ رقیه با ام‌کلثوم ازدواج کرد.[۲] وی در شمار مسلمانانی است که در همان سال‌های نخست به دعوت ابوبکر مسلمان شدند.[۳]
عثمان برگزیده شورای شش نفره‌ای بود که عمر بن خطاب برای انتخاب جانشین پس از خود انتخاب کرده بود.[۴] وی از سال ۲۳ قمری تا هنگام کشته شدنش در سال ۳۵ قمری حکومت کرد.[۵] برخی کارهای عثمان در دوران خلافت مانند قرار دادن اقوام و نزدیکان بر مسئولیت‌های مهم و نوع حکومت آنها، نارضایتی مردم را به همراه داشت.[۶] وی رانده‌شدگان پیامبر را به مدینه بازگردانید و یاران پیامبر از جمله ابوذر غفاری را طرد کرد.[۷]
عثمان طی یک شورشی در مدینه در سال ۳۵ به قتل رسید.[۸] از جمله دلایل این شورش به این موضوع اشاره شده است که عثمان در دوران خلافت خود سعی می‌کرد که تمام امور خلافت را به بنی‌امیه بسپارد و ساختار امور سیاسی را دگرگون کند.[۹] او فرمانداری شهرها را به امویان سپرد و به آنان بخشش‌های زیادی می‌کرد.[۱۰] همچنین انجام بدعت‌های دینی را از دیگر دلایل شورش بر عثمان دانسته‌اند.[۱۱]
عثمان از پیامبر(ص) ۱۴۶ حدیث روایت کرده است.[۱۲] همچنین وی از بیم آنکه مبادا اختلاف در قرائت قرآن موجب شود که قرآن دستخوش زیادت و نقصان گردد دستور داد از مُصحفی که مورد تأیید بود، چند نسخه بنویسند و به شهرهای مهم اسلامی بفرستند و دیگر نسخه‌ها را نیز از بین برد.[۱۳]
در زمانه خليفه سوم در سال 24ق عبدالرحمن بن عوف[۱۴] و در سال‌های 25 تا 34ق عثمان خود امارت حج را بر عهده داشت.[۱۵] در سال آخر خلافت او، عبدالله بن عباس به امارت حج منصوب شد.[۱۶]
توسعه مسجد الحرام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عثمان در دوره خلافت خود خانه‌های اطراف مسجد الحرام را خرید و تا حد زيادى مسجد الحرام را توسعه داد. گفته شده عثمان نخستين كسى بود كه براى مسجد الحرام رواق‌ها و سقف‌هايى قرار داد. مساحت مسجد در اين دوران به 4400 متر مربع مى‌رسيد كه او حدود 2000 متر به مسجد افزوده بود.[۱۷]
بازسازی مسجد النبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عثمان در دوران خلافت خود دست به بازسازی مسجد النبی زد[۱۸] و وسعت مسجد را نسبت به زمان خلیفه دوم زیادتر کرد.[۱۹] گفته شده دلیل اقدام عثمان به بازسازی مسجد النبی این بوده که مردم از کوچک بودن فضا و خرابی ستون‌های مسجد شکایت داشتند.[۲۰] کاربرد سنگ به جای خشت در مصالح و ستون سنگی به جای ستون چوبی از جمله تغییرات در این بازسازی بود.[۲۱] گفته شده عثمان ۴۹۶ متر به مسجد افزود و با تغییراتی که داد برای نخستین‌بار مسجد را از سادگی نخستین آن درآورد.[۲۲]
مکان‌های منسوب به عثمان در مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مکان‌هایی در مدینه وجود دارد که منسوب به عثمان بن عفان است. از جمله این مکان‌ها به این موارد اشاره شده است:
محراب عثمانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
یک محراب در دیوار قبله مسجدالنبی وجود دارد که منسوب به عثمان بن عفان است.[۲۳] این محراب در دوره بازسازی مسجدالنبی توسط عثمان ساخته شد[۲۴] و در دوره‌های بعد بازسازی شد و گنبدی بالای آن نهاده شد.[۲۵] برخی گفته‌اند این محراب منسوب به سلاطین عثمانی دانسته شده است نه عثمان بن عفان.[۲۶]
باب جبرئیل[ویرایش | ویرایش مبدأ]
باب جبرئیل از درهای اصلی بر جا مانده از روزگار پیامبر(ص) در مسجدالنبی است. نزدیک بودن این در، به مقام جبرئیل یا آمد و رفت جبرئیل از این در برای دیدار با پیامبر (ص) را علت نام‌گذاری به باب جبرئیل یاد کرده‌اند.[۲۷] این در به دلیل روبه‌رو بودن با خانه عثمان بن عفان به باب عثمان نیز مشهور است.[۲۸]
مسجد عثمان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مسجد عثمان بن عَفان، یکی از مساجد مدینه است که در اوایل قرن پانزدهم هجری ساخته شده است. این مسجد در جنوب مسجدالنبی با فاصله ۴۲۵ متر واقع شده است.[۲۹] گفته شده دلیل گذاشتن نام عثمان بر روی این مسجد، به خاطر این است که در محدوده مصلی، به نام همه خلفای نخستین، مسجدی وجود داشته، و این مسجد را جهت تکمیل اسامی خلفای چهارگانه اینگونه نام گذاشته‌اند.[۳۰]
چاه عثمان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چاه عثمان، در مدینه، در شمال شرقی وادی عقیق قرار دارد و توسط حضرت محمد(ص)، متبرک شده است.[۳۱] این چاه توسط عثمان خریداری و وقف شده است.[۳۲]
خانه عثمان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خانه عثمان از خانه‌های واقع در قسمت شرقی مسجدالنبی است و از منازل مهاجرین شمرده می‌شد. این خانه شامل دو بخش متصل به هم بود. خانه عثمان از محکم‌ترین و باشکوه‌ترین خانه‌های مدینه و دیوارهای آن از سنگ بود. این خانه در دوره‌های مختلف تاریخی مورد توجه بوده و بر حفظ و نگهداری آن تأکید می‌شده است. در زمان فهد بن عبدالعزیز و طرح توسعه مسجد النبی در سال ۱۴۰۶ق خانه عثمان، مانند کلیه بازارها و خانه‌های تاریخی در جوار مسجد، به‌طور کلی تخریب شد.[۳۳]
مقبره عثمان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پس از کشته شدن عثمان بن عفان، از دفن شدن جسد وی در داخل بقیع جلوگیری شد و در خارج از بقیع و در طرف شرقی آن، در محلی به نام «حش کوکب» دفن گردید.[۳۴] در دوران معاویه بن ابی‌سفیان که مروان بن حکم به حکومت مدینه دست یافت، دیوار موجود در میان بقیع و حش کوکب را برداشت و محل دفن عثمان را به بقیع ضمیمه نمود.[۳۵] این قبر در دوران‌های مختلف دارای بقعه و گنبد بود.[۳۶] این مقبره در سال ۱۳۴۴ق مانند دیگر آثار و بقعه‌ها به وسیله وهابیان از بین رفت.[۳۷]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۳، ص۱۰۳۸ و ص۱۰۳۹.
- ↑ تاریخ الخلفاء، ص۱۷۸ و ۱۷۹؛ أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۳، ص۵۸۵ و ص۵۸۶.
- ↑ أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۳، ص۵۸۵.
- ↑ الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۴۴ و ص۴۵؛ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۳۹ تا ص۱۴۳.
- ↑ بامداد اسلام، ص۹۹.
- ↑ خلافة عثمان بن عفان، ص۱۰۳.
- ↑ بامداد اسلام، ص۹۹.
- ↑ الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۲.
- ↑ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۴۹.
- ↑ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۵۲ تا ص۱۵۶؛ بامداد اسلام، ص۹۹ تا ص۱۰۱.
- ↑ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۵۰.
- ↑ تاریخ الخلفاء، ص۱۷۹.
- ↑ تاریخ تحلیلی اسلام، ص۱۴۹ و ص۱۵۰.
- ↑ تاریخ الأمم و الملوک، ج۴، ص۲۴۹؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۳۰۲.
- ↑ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۳۰۲.
- ↑ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۳۰۲؛ تاریخ الأمم و الملوک، ج۴، ص۲۵۱ و ص۲۵۷.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۸۳.
- ↑ المسجدالنبوی عبر التاریخ، ص۹۵.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۴۴.
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص۱۰۳.
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، انصاری، ص۱۰۵ و ص۱۰۶.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۴۴.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۱۹۹.
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص۱۰۷.
- ↑ مرآة الحرمين، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ ميعاد نور، راهنمای عمره مفرده، ص۶۶؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۶۰.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۷۴.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۲۱۳.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۲۱.
- ↑ مساجد الاثریة، ص۲۶۲..
- ↑ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۱۷۶ و ص۱۷۷.
- ↑ الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۹۲.
- ↑ دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۷، ص۴۵۸ تا ص۴۶۰.
- ↑ بقیع در آینه تاریخ، ص۲۶۷.
- ↑ دانشنامه بقیع شریف، ص۴۷۶.
- ↑ بقیع در آینه تاریخ، ص۲۶۷.
- ↑ بقیع در آینه تاریخ، ص۲۶۸.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- الإمامة و السیاسة، ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، بیروت، بی‌نا، ۱۴۱۰ق.
- آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
- الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ابن اثیر، علی بن محمد، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۹۷۰م.
- بامداد اسلام، زرین‌کوب، عبدالحسین، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۲ش.
- بقیع در آینه تاریخ، جمعی از نویسندگان پژوهشکده حج و زیارت، تهران، مشعر، ۱۳۹۴ش.
- تاریخ الأمم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، بی‌نا، بیروت، بی‌تا.
- تاریخ تحلیلی اسلام، شهیدی، سیدجعفر، تهران، علمی و فرهنگی و مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۹۲ش.
- تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، جعفریان، رسول، قم، دلیل ما، ۱۳۹۴ش.
- تاریخ الخلفاء، سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۷ق.
- تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، قائدان، اصغر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، انصاری، ناجی محمد، ترجمه: آیتی، عبدالمحمد، تهران، مشعر، ۱۳۷۸ش.
- خلافة عثمان بن عفان، مأمون غریب، قاهره، بی‌نا، ۱۹۹۷م.
- دانشنامه بقیع شریف، نوری، محمد، قم، صحیفه خرد، ۱۳۹۴ش.
- دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، حیدری، حسن، تهران، مشعر، بی‌تا.
- دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۷، فتاحی ماوردیانی، عاطفه، تهران، مشعر، بی‌تا.
- الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- مرآة الحرمين، رفعت پاشا، ابراهیم، قاهره، مطبعة دارالکتب المصریة، ۱۳۴۴ق.
- مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن حسین، قم، مؤسسة دار الهجرة ، ۱۴۰۹ق.
- المساجد الاثرية فى المدينة المنورة، عبدالغنى، محمد الياس، مدينه، بی‌نا، 199۸م.
- المسجدالنبوی عبر التاریخ، محمد سید الوکیل، جده، دار المجتمع للنشر و التوزیع، ۱۴۰۹ق.
- ميعاد نور، راهنمای عمره مفرده، شريعت، محسن، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۴ش.