مناسك الحج آیت‌الله خامنه‌ای (کتاب)
مناسک الحج تألیف آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، رساله‌ای فقهی است که به بیان احکام و آداب مربوط به حج و عمره می‌پردازد.
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | زین العابدین بن نورالدین حسینی کاشانی |
| به کوشش | عمار عبودی نصار حیدری لفتة مال الله |
| محتوا | |
| موضوع | زیارتگاه های اسلامی - مسجد الحرام |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| ناشر | نشر مشعر |
| محل نشر | تهران |
ساختار
اثر با دیباچه‌ای از مؤلف آغاز می‌شود و محتوای آن در دو بخش اصلی تنظیم شده است. در ابتدای کتاب، مباحثی درباره «حجةالاسلام» و «حج نیابتی» مطرح می‌گردد و سپس جزئیات مربوط به اعمال حج و عمره به‌تفصیل توضیح داده می‌شود.
ویژگی‌ها
در پایان کتاب، فهرست مطالب درج نشده و پاورقی‌ها به توضیح نکات فقهی یا روایی متن پرداخته‌اند.
محتوای کتاب
در دیباچه، نویسنده ابتدا به جایگاه و ارزش معنوی حج اشاره کرده[۱] و پس از آن، به احکام مربوط به انکار وجوب حج و نیز ترک‌کنندگان آن می‌پردازد.[۲] همچنین اقسام حج، مانند حج واجب، مستحب، نیابتی، تمتع، افراد و قران بیان شده است.[۳]
بخش نخست کتاب، در دو فصل، به تعریف «حجةالاسلام» و «حج نیابتی» اختصاص دارد. شرایط وجوب حجةالاسلام شامل عقل، بلوغ و استطاعت است که استطاعت نیز انواع مالی، بدنی، زمانی و امنیت مسیر را در بر می‌گیرد[۴]. در خصوص حج نیابتی، برای شخصی که حج به‌جای او انجام می‌شود (منوب‌عنه)، تنها دو شرط اسلام و یا فوت/عدم توانایی مطرح شده است[۵]. اما برای نایب، شرایط بیشتری همچون بلوغ، عقل، ایمان، آگاهی به مناسک، توانایی انجام صحیح اعمال، نداشتن حج واجب بر ذمه و نبود عذر در ترک بعضی از اعمال ذکر گردیده است[۶].
بخش دوم، که شامل یک مقدمه و دو قسمت است، اعمال حج و عمره را بررسی می‌کند. در مقدمه این بخش، اقسام حج و عمره توضیح داده می‌شود؛ از جمله حج تمتع (ویژه کسانی که فاصله‌ای بیش از حدود ۹۰ کیلومتر از مکه دارند)، عمره تمتع، حج افراد و قران (برای ساکنان مکه یا کمتر از ۹۰ کیلومتری آن) و نیز عمره مفرده.[۷]
قسمت نخست به اعمال عمره پرداخته و در پنج فصل سامان یافته است:
- مواقیت: شامل مساجد و مکان‌هایی مانند مسجد شجره، وادی عقیق، جحفه، یلملم و قرن المنازل که به‌عنوان میقات حاجیان معرفی شده‌اند.[۸]
- احرام: بیان احکام نیت، تلبیه، لباس احرام و نیز محرماتی همچون بهره‌مندی جنسی، استعمال عطر، نکاح، صید خشکی و….[۹]
- طواف: شامل شرایطی مانند نیت، طهارت، ختنه‌بودن مردان و پوشش مناسب. همچنین نماز طواف در همین بخش توضیح داده شده است.[۱۰]
- سعی: بیان احکام رفت‌وآمد میان صفا و مروه که در آن طهارت شرط نمی‌باشد.[۱۱]
- تقصیر: کوتاه‌کردن مو، ریش، سبیل یا ناخن که احکام آن در فصل پایانی این بخش ذکر شده است.[۱۲]
قسمت دوم به اعمال حج اختصاص یافته و در نه فصل تنظیم شده است. برخی از مهم‌ترین مباحث عبارتند از:[۱۳]
- احرام حج و تفاوت آن با احرام عمره که تنها در نیت مشخص می‌شود.
- وقوف در عرفات و مشعرالحرام (مزدلفه).
- رمی جمره عقبه در روز دهم ذی‌الحجه.
- قربانی شتر، گاو یا گوسفند در منا.
- حلق یا تقصیر پس از قربانی.
- اعمال مکه (طواف زیارت، نماز آن، سعی، طواف نساء و نماز آن).
- بیتوته در منا در شب‌های یازدهم و دوازدهم.
- رمی جمرات سه‌گانه در روزهای پایانی که نماد دوری از شیطان است.
در انتهای کتاب، مسائل متفرقه‌ای درباره اعمال حج مطرح شده[۱۴] و سپس دعاهای امام حسین(ع)[۱۵] و امام سجاد(ع) در روز عرفه نقل گردیده است.[۱۶]
پانویس
منابع
- مقدمه و متن کتاب مناسك الحج آیت‌الله خامنه‌ای.
- کتابشناسی حج و زیارت، اباذر نصر اصفهانی، تهران، مشعر، 1390ش.
- آینه آثار (معرفی آثار منتشر شده در پژوهشکده حج و زیارت)، اباذر نصر اصفهانی، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، ۱۴۰۲ش.
- کتابخانه تخصصی حج و زیارت.
- مفرحة الأنام فی تأسیس بیت‌الله الحرام، زین‌العابدین بن نورالدین حسینی کاشانی، تهران، مشعر، 1428ق.