فخ
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مکان | مکه |
| کاربری | میقات کودکان |
| تاریخ بنا | |
| رویدادها | محل شهادت شهدای فخ در سال 169 قمری |
فَخّ منطقه‌ای در شمال مکه و در نزدیکی مسجد تنعیم در فاصله چهار کیلومتری از مسجد الحرام. بنا بر نظر فقیهان شیعه این محل، مکان احرام کودکان است.
مقبره شهدای فخ نیز در این محل قرار دارد. این مقبره محل دفن حسین بن علی (صاحب فخ) و عده‌ای از سادات حسنی است که در نبرد با عباسیان در سال ۱۶۹ هجری در فخ به شهادت رسیدند. به گزارش مورخان قبور برخی از صحابه پیامبر از جمله عبدالله بن عمر بن خطاب نیز در این منطقه قرار دارد.
بنا بر برخی روایات، پیامبر در این مکان نماز خوانده و خبر از شهادت یکی از فرزندانش داده است و در رثای ایشان گریسته است.
مکان
فَخّ یا وادی زاهر،[۱] نامه منطقه‌ای در شمال مکه، نزدیک مسجد تنعیم است. این مکان در ۴ کیلومتری مسجد الحرام قرار دارد. امروزه از این مکان به نام «حَیُّ الشهداء» (کوی شهدا) یاد می‌شود.
در این منطقه کوهی وجود دارد که در دامنه آن مقبره‌ای است که به مقبره شهدای فخ مشهور است. شهدای فخ، عده‌ای از سادات حسنی بودند که در نبرد با عباسیان در سال ۱۶۹ هجری در این مکان به شهادت رسیدند.
این مقبره نسبتا وسیع بوده ولی به خاطر راه سه پاره شده، بخشی از آن با یکی دو متر ارتفاع از سطح خیابان قرار دارد و بخش اصلی از آن هم با یک چهار دیواری و دری همیشه بسته، محصور شده است. گفته می شود قبر حسین بن علی یا شهید فخ در این چهار دیواری قرار دارد.[۲]
شهید فخ
حسین بن علی بن حسن مثلث بن حسن مثنّی فرزند امام حسن مجتبی(ع) مشهور به صاحب فخ،[۳] رهبر قیامی علیه حکومت عباسیان بوده که از آن به واقعه فخ یا قیام فخ یاد می شود.[۴]
صاحب فخ در روز ۸ ذی‌الحجه سال ۱۶۹ق (یوم الترویه) در منطقه فخ در جنگ با سپاه هادی عباسی(حک: ۱۶۹ - ۱۷۰ ق)، با اکثر سپاهیانش از جمله حدود ۱۰۰ نفر از سادات حسنی به شهادت رسیدند.[۵] به گزارش حموی تاریخ‌نویس هفتم قمری، بدن‌های شهدا پس از سه روز که روی زمین باقی ماند و طعمه درندگان قرار گرفت، در جایی که اکنون به عنوان «مقبره شهدای فخ» از آن یاد می‌شود، دفن شدند.[۶]
شهید فخ یا صاحبِ فخ، قیامش را از مدینه آغاز کرد.[۷] وی پس از تسلط بر شهر؛ به علت نزدیکی ایام حج، با ۳۰۰ تن از یاران و نزدیکانش به سوی مکه حرکت کرد. اما پس از رسیدن به منطقه فخ، با سپاه عباسی که فرماندهی آن را عباس بن محمد یکی از نوادگان عبدالله بن عباس به عهده داشت روبرو شد و در این نبرد همه سپاه او شهید و تعداد اندکی اسیر شدند. برخی از خویشاوندانش نیز مانند دایی او ادریس بن عبدالله موفق به فرار شدند. ادریس به مغرب فرار کرد و سلسله ادریسیان را در آنجا پایه‌گذاری کرد.[۸]
قبرهای دیگر
گفته می‌شود عبدالله بن عمر بن خطاب[۹] و عده‌ای از صحابه پیامبر نیز در منطقه فخ مدفون‌اند.[۱۰] گزارشی از دفن عبدالله بن زبیر در فخ نیز وجود دارد.[۱۱]
فضیلت
بر اساس روایتی، رسول خدا(ص) هنگامی که از مدینه به مکه می‌رفت، قبل از وارد شدن به مکه در فخ که شش ماه میلی مکه بود [و اکنون جزء شهر مکه شده]، غسل کرد.[۱۲] بنابر روایتی دیگر، پیامبر(ص) در این مکان به نماز ایستاد و در نماز گریست. پیامبر علت گریستنش را شهادت یکی از فرزندانش در این مکان عنوان کرد.[۱۳] همچنین امام صادق(ص) در گذر از این مکان، از شهادت یکی از اهل‌بیتش در این مکان خبر داد.[۱۴] شیخ طوسی در کتاب رجال خود، صاحب فخ را از اصحاب امام صادق(ص) دانسته است.[۱۵] روایت شده امام کاظم(ع) از شهید فخ تجلیل کرده است.[۱۶]
میقات کودکان
فقیهان شیعه بر اساس روایات فخ را محل میقات کودکان می‌دانند.[۱۷] در روایتی، امام صادق(ع) در پاسخ به این سؤال که در کجا می‌توان لباس‌های دوخته را از تن کودکان کَند؟ [و آنها را محرم ساخت؟]، فرمود: پدرم امام باقر(ع) در فخ؛ لباس‌های کودکان را می‌کَند [و آنها را محرِم می‌ساخت].[۱۸] برخی از فقیهان معتقدند ولیِّ کودک می‌تواند کودک را در یکی از میقات‌های پنجگانه مُحرم کند بدین معنا که به نیابت از او نیت کند و لبیک گوید اما کندن لباس کودک و پوشاندن لباس احرام بر او را می‌تواند تا فخ به تاخیر اندازد.[۱۹] بیشتر فقهای شیعه معتقدند اصل احرام کودکان می‌تواند از فخ به عنوان یک میقات برای آنها قرار گیرد.[۲۰]
برخی فقهای معاصر نیز مانند محمدتقی بهجت معتقدند؛ ولیِّ کودک، او را در یکی از میقات‌های معروف محرِم کند و می‌تواند، کندن لباس دوخته و پوشاندن لباس احرام بر کودک را تا فخ به تاخیر بیندازد.[۲۱]
فقهای اهل‌سنت در این مورد مخالف یا ساکت‌اند. اما برخی از آنها می‌گویند که مشکلی ندارد که احرام صبی (کودک) را تا حرم یا نزدیک حرم به تاخیر انداخت.[۲۲]
پانویس
- ↑ شفاء الغرام، ج۱ ص۴۷۲.
- ↑ نگا: آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۹۹ و ۲۰۰.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۴.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۶–۳۶۷.
- ↑ اعیان الشیعه،ج ۶ص ۹۷ ؛ فرهنگ اعلام جغرافیائی، ص۱۹۹.
- ↑ معجم البلدان، ج۴ ص۲۳۸.
- ↑ مقاتل الطالبیین، ص۳۷۲.
- ↑ تاریخ تشیع، ج۱ ص۲۶۳.
- ↑ الطبقات الکبری، ج۴ ص۱۴۲.
- ↑ معجم البلدان، ج۴ ص۲۳۸.
- ↑ آثار اسلامی مکه ومدینه، ص۲۰۰.
- ↑ الروض المعطار، ص۴۳۶.
- ↑ مقاتل الطالبیین، ص۳۶۶ و ۳۶۷.
- ↑ مقاتل الطالبیین ، ص۳۶۷؛ منتهی الآمال، ج۱ ص۲۶۱.
- ↑ رجال الطوسی، ص۴۸۹.
- ↑ مقاتل الطالبیین، ص۳۸۰.
- ↑ المرتقی،ج ۲ص۲۸.
- ↑ الکافی، ج۴ ص۳۰۳؛ من لایحضره الفقیه، ج۲ ص۴۳۳.
- ↑ معالم الدین، ج۱ ص۲۳۰؛ المرتقی، ج۲ص ۲۸.
- ↑ موسوعه احکام الاطفال و ادلتها، ج۵ ص۲۸۲.
- ↑ آراء المراجع فی الحج،ج ۱ ص۳۴.
- ↑ الکافی فی فقه اهل المدینه،ج ۱ ص۴۱۱.
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان رسول، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۰.
- آراء المراجع فی الحج علی ضوء فتاوی الامامِ الخمینی، افتخاری گلپایگانی علی، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۸.
- اعیان الشیعه؛ امین عاملی سید محسن(م۱۳۷۱ق)، تحقیق حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳.
- بحارالانوار، علامه مجلسی محمد باقر (م۱۱۱۰ق)، تهران، اسلامیه، بی تا.
- تاریخ تشیع، عده‌ای از محققین، زیر نظر دکتر سید احمدرضا خضری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۸.
- رجال الطوسی، طوسی محمد بن حسن (م ۴۶۰ ق)، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم موسسه نشر اسلامی ۱۴۲۷.
- الروض المعطار فی خبر الاقطار، حمیری محمد بن عبدالمنعم (م ۹۰۰ ق)، تحقیق احسان عباس، بیروت، مکتبه لبنان ناشرون، ۱۹۸۴.
- شفاء الغرام باخبار البلد الحرام؛ فاسی محمد بن احمد (م ۸۳۲ ق)، تحقیق علی محمد عمر، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، ۱۴۲۸.
- الطبقات الکبری، ابن سعد( م ۲۳۰ ق)، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰.
- فرهنگ اعلام جغرافیایی، شراب محمد محمد حسن، ترجمه حمیدرضا شیخی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۳.
- الکافی، کلینی محمد بن یعقوب (م ۳۲۹ ق)، تهران اسلامیه، ۱۳۶۲.
- الکافی فی فقه اهل المدینه، ابن عبدالبر قرطبی یوسف بن عبدالله ( م۴۶۳ ق)، تحقیق محمد محمد احید، ریاض، مکتب الریاض الجدیثه، ۱۴۰۰
- المرتقی الی الفقه الاَرقی، روحانی محمد (م ۱۴۱۸ ق)، تهران دار الجلیّ (مؤسسه الجلیل للتحقیقات الثقافیه)، ۱۴۱۹.
- معالم الدین فی فقه آل یاسین، انصاری محمد بن شجاع ( ابن قطان م ۸۳۲ق)، قم، مؤسسه الامام الصادق، ۱۴۲۴.
- معجم البلدان، یاقوت حموی (م۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵.
- مقاتل الطالبیین، ابو الفرج اصفهانی علی بن الحسین(م۳۵۶ ق)، تحقیق احمد صقر، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۱۹.
- منتهی الامال، محدث قمی (م ۱۳۵۹ ق)، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۷۹.
- من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق (م ۳۸۶ ق)، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴.
- موسوعه احکام الاطفال و ادلتها، انصاری قدرت الله، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۴۲۹.