مسیر طالبی (کتاب)
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | میرزا ابوطالب خان |
| تاریخ نگارش | ۱۲۲۸ق |
| محتوا | |
| موضوع | سفرنامه |
| زبان | فارسی |
| نشر | |
| تعداد جلد | ۳ جلد، برخی چاپ‌ها در ۱ جلد |
| ناشر | مؤسسه فرانکلین، انتشارات علمی و فرهنگی |
| محل نشر | هند، تهران |
| تاریخ نشر | ۱۲۲۹ق |
| ترجمه به | انگلیسی، فرانسه، هلندی |
مسیر طالبی، سفرنامه‌ای به زبان فارسی و نوشته میرزا ابوطالب خان است. او در سفر ۵ ساله‌اش از هند به اروپا و کشورهای اسلامی تحت قلمرو عثمانی یادداشت‌برداری و در سال ۱۲۱۹ق آن‌ها را تنظیم و تألیف کرد. یکی از ویژگی‌های این کتاب پرداختن به شهرها و اماکن زیارتی کشور عراق است. این کتاب به زبان‌های گوناگون ترجمه و بارها در ایران به چاپ رسیده است.
نویسنده
میرزا ابوطالب، معروف به ابوطالب لندنی،[۱] فرزند محمد بیک‌خان تبریزی اصفهانی، در سال ۱۱۶۶ق در شهر شیعه‌‌نشین لَکنَهو در هند به دنیا آمد.[۲] پدرش، آذربایجانی تبار و متولد اصفهان بود[۳] و هنگامی که به علت موضع‌گیری‌هایش مورد خشم نادرشاه قرار گرفت به هند گریخت.[۴] میرزا ابوطالب در ۱۳ سالگی همراه پدرش به مرشدآباد هند هجرت کرد و تا ۲۰ سالگی در آنجا ماند. او مورد توجه حاکمان ایرانی این سامان قرار گرفت و به منصب‌هایی رسید. وی از کارشکنی‌ها و دشمنی‌های مخالفینش خسته شد و در سال ۱۲۱۳ق[۵] مسافرت‌های درازش را به کشورهای اروپایی، آفریقایی و آسیایی آغاز کرد.[۶] برخی سفر او را به اروپا در راستای همکاری وی با کمپانی انگلیسی «هند شرقی» دانسته‌اند. او همکاری‌اش را با آن کمپانی قطع کرده و در سال ۱۲۱۸ق به هند بازگشت[۷] و دیده‌هایش را از این سفرِ ۵ ساله نگاشت. او در سال ۱۲۲۱ق در شهر لکنهو در هند درگذشت.[۸]
میرزا ابوطالب شاعر نیز بود و آثار فراوانی نگاشت؛ از جمله خلاصة الافکار که سرگذشت شاعران قدیم و هم‌عصر وی است، لبّ السیر و جهان‌نما که گزیده‌ای از تاریخ عمومی جهان است، اشعار میرزا ابوطالب خان، تفضیح الغافلین که وقایع زمان نواب آصف الدوله است، رساله‌ای در علم اخلاق، مباحثی در طب و مسیر طالبی.[۹]
محتوا
مسیر طالبی، با نام کامل مسیر طالبی فی بلاد افرنجی، گزارش سفر دراز میرزا طالب از هند به اروپا و کشورهای اسلامی تحت قلمرو دولت عثمانی است.[۱۰] این سفرنامه به احوال کشورهای انگستان، ایرلند، فرانسه، ترکیه و عراق پرداخته و از شهرهای آن کشورها مانند لندن، آکسفرد، ویلز، هنلی، پاریس، استانبول، بغداد، سامرا، نجف، کربلا، و از بحر فارس و دریای عمان سخن گفته است.[۱۱]
برخی از ویژگی‌های سفرنامۀ مسیر طالبی به این شرح است:
- نثر استوار، زیبا و پر از واژگان فارسی رایج در هندوستان
- تیزهوشی، زبان‌آوری و موقع‌شناسی نویسنده[۱۲]
- نگرش انتقادی به رویکردهای فرهنگی اروپا[۱۳]
- برای نمونه برخی ویژگی‌های مردم انگلستان را اینگونه دانسته است: باور نداشتن به دین و معاد، رعایت نکردن حق‌الناس، غرور، محبت بسیار به دنیا، بخل، راحت‌طلبی، تن‌پروری، سستی، زودرنجی، نبود تحمل مخالف، کمبود حیا و زیاده‌روی در شهوت‌رانی.[۱۴]
- ذکر ویژگی‌های شهرهای زیارتی، حاکمان، اماکن زیارتی و زائران در کشور عراق
- او به جزئیات حرم‌های امامان(ع) نیز پرداخته است؛ برای نمونه گنبد حرم امام هادی(ع) را بسیار افراشته و استوارتر از گنبدهای امام حسین(ع) و امام علی(ع) دانسته، ولی از تذهیب و تزیین خالی معرفی کرده است.[۱۵]
اهمیت
ترجمه‌های گوناگون به زبان‌های مختلف از این کتاب نشانه شهرتی است که در محافل فرهنگی و علمی اروپا و آسیا به دست آورده است.[۱۶] مسیر طالبی، یکی از نخستین سفرنامه‌هایی است که توسط ایرانیان در خصوص کشورهای اروپایی نگارش یافته و نویسنده آن بی‌واسطه اطلاعات دست اول و دیده‌های خود را جزء به جزء در کتاب نوشته است.[۱۷]
ترجمه
چارلز استوارت، مسیر طالبی را در سال ۱۲۲۸ق به زبان انگلیسی برگرداند. پس از آن در ۲ جلد به زبان هلندی ترجمه شد و پس از آن، برگردان فرانسوی آن نیز منتشر شد.[۱۸]
در نگاه دیگران
ادیب و پژوهش‌گر معاصر غلامحسین یوسفی، سفرنامه میرزا ابوطالب را یکی از بهترین سفرنامه‌های ایرانیان در سده‌های اخیر شمرده است. وی دقت نظر، حسن استنباط، نکته‌بینی، صداقت، صراحت و انصاف نویسنده را در برخی از امور، در خور توجه دانسته است.[۱۹] نسخه‌شناس، کتاب‌پژوه و فهرست‌نویس معاصر، ایرج افشار این کتاب را از آثار فارسی معروف اواخر سده ۱۲ق دانسته است. وی این کتاب را از حیث اسلوبِ نگارش و جهات ادبی عصری دارای اعتبار و در خور دقت و اعتنا دانسته است.[۲۰]
چاپ
میرزا ابوطالب در سال ۱۲۱۹ق یادداشت‌های خود در سفر را به صورت کتاب تألیف کرد. به گفته خود نویسنده در مقدمه کتاب، او نویسندگانی را به کار گرفت و نسخه‌هایی از کتاب را زیر نظر خودش فراهم آورد و این نسخه‌ها را به نزدیک‌ترین دوستانش اهدا کرد. رونوشت برخی از این نسخه‌ها در کتابخانه‌های سرشناس جهان موجود است. در سال ۱۲۲۸ق متنی فارسی به نام نسخه مسیر طالبی، به تصحیح میرزا حسن‌علی، پسر میرزا ابوطالب در کلکته و در ۸۶۵ صفحه به چاپ رسید. گزیده متن فارسی مسیر طالبی نیز توسط دکتر مک فارلین در هندوستان به چاپ رسید.[۲۱]
مسیر طالبی، به کوشش حسین خدیوجم، توسط امیرکبیر، کتابهای جیبی و با همکاری انتشارات فرانکلین، در ۳ جلد، در سال ۱۳۵۲ش در تهران چاپ شد. دیگر بار توسط سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۶۳ تجدید چاپ شد. پس از آن توسط شرکت انتشارات علمی و فرهنگی در ۱ جلد، در سال‌های ۱۳۷۳،[۲۲] ۱۳۸۳، ۱۳۹۴ و ۱۳۹۶ش[۲۳] منتشر شد. حسین خدیوجم برای تصحیح از نسخه خطی موجود در موزه بریتانیا و نسخه چاپ کلکته بهره برد. این چاپ دارای فهرست فرهنگ لغات و ترکیبات و فهرست راهنماست.[۲۴]
پانوشت
- ↑ مسیر طالبی، مقدمه، ۱۳۸۳ش، ص۱۸.
- ↑ نامه اهل خراسان، ص۱۱۰.
- ↑ چند سفرنامه از سفرای ایران، نشریه وزارت امور خارجه، شماره سوم، ص۲۶ و۲۷.
- ↑ مقاله «مسیر طالبی»، نشریه فرهنگ خراسان، ضمیمه دوره پنجم.
- ↑ نامه اهل خراسان، ص۱۱۰.
- ↑ چند سفرنامه از سفرای ایران، نشریه وزارت امور خارجه، ص۲۶ و۲۷.
- ↑ مسیر طالبی، مقدمه، ۱۳۸۳ش، ص۱۲.
- ↑ نامه اهل خراسان، ص۱۱۰.
- ↑ ادبیات فارسی بر مبنای تالیف استوری، ص۸۷۹؛ نامه اهل خراسان، ص۱۱۰ - ۱۱۲، تفضیح الغافلین، مقدمه مصحح کتاب؛ مسیر طالبی، مقدمه، ۱۳۸۳ش، ص۲۳ و۲۴.
- ↑ فهرست کتابهای چاپ فارسی، ج ۱، ص۱۴۳۹؛ معرفی سفرنامه میرزا ابوطالب خان، نشریه فرهنگ خراسان؛ شرح احوال میرزا ابوطالب‌خان، مجله ارمغان.
- ↑ مسیر طالبی، تمام کتاب.
- ↑ مسیر طالبی، مقدمه، ۱۳۸۳ش، ص۱۰.
- ↑ مسیر طالبی، ۱۳۸۳ش، ص۱۵۲.
- ↑ مسیر طالبی، ۱۳۸۳ش، ص۲۶۵-۲۷۲.
- ↑ مسیر طالبی، ۱۳۸۳ش، ص۳۹۹ - ۴۰۶.
- ↑ فهرست کتابهای چاپ فارسی، ج ۱، ص۱۴۳۹؛ معرفی سفرنامه میرزا ابوطالب خان، نشریه فرهنگ خراسان؛ شرح احوال میرزا ابوطالب‌خان، مجله ارمغان.
- ↑ مسیر طالبی، مقدمه، ۱۳۸۳ش، ص۲۱.
- ↑ فهرست کتابهای چاپ فارسی، ج ۱، ص۱۴۳۹؛ معرفی سفرنامه میرزا ابوطالب خان، نشریه فرهنگ خراسان؛ شرح احوال میرزا ابوطالب‌خان، مجله ارمغان.
- ↑ معرفی سفرنامه میرزا ابوطالب خان، نشریه فرهنگ خراسان؛ شرح احوال میرزا ابوطالب‌خان؛ نامه اهل خراسان، ص۱۱۴ و ۱۱۵.
- ↑ مسیر طالبی،مقدمه، ۱۳۸۳ش، ص۲۱.
- ↑ فهرست کتابهای چاپ فارسی، ج ۱، ص۱۴۳۹؛ معرفی سفرنامه میرزا ابوطالب خان، نشریه فرهنگ خراسان؛ شرح احوال میرزا ابوطالب‌خان، مجله ارمغان.
- ↑ سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
- ↑ مسیر طالبی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۸۳ش؛ مسیر طالبی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۹۴ش؛ مسیر طالبی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۹۶ش.
- ↑ گزارش‌هایی از عتبات عراق در سفرنامه میرزا ابوطالب اصفهانی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۸، ص۱۶۲.
منابع
- ادبیات فارسی بر مبنای تالیف استوری، چارلز آم‌ب‌روز استوری، ترجمه ی‌و. ا. ب‌رگ‌ل؛ م‌ت‌رج‌م‌ان ی‌ح‌ی‌ی آری‌ن‌پ‌ور، س‌ی‌روس ای‌زدی، ک‌ری‌م ک‌ش‌اورز، ت‌ح‌ری‌ر اح‌م‌د م‌ن‌زوی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،۱۳۶۲ش.
- تفضیح الغافلین، میرزاابوطا‌لب (لندنی) اصفهانی؛ ترتیب و تصحیح عا‌بدرضا بیدار، دهلی، Institut of Oriental Studies Saulat Public Library Rampur انسی‌تیوت آف اورینتل استدیز صولت پبلک لابریری، ۱۹۶۵م.
- چند سفرنامه از سفرای ایران، عباس اقبال آشتیانی، نشریه وزارت امور خارجه، سال اول، شماره سوم، شهریور ۱۳۲۸ش.
- پایگاه مجازی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
- شرح احوال میرزا ابوطالب‌خان، شهریار نقوی، مجله ارمغان، سال ۴۱ش.
- فهرست کتابهای چاپی فارسی، خان بابا مشار، مولف، تهران، ۱۳۵۰ش.
- گزارش‌هایی از عتبات عراق در سفرنامه میرزا ابوطالب اصفهانی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هشتم، ص۱۵۶. بخش مورد نظر از مقاله ص۱۶۱.
- مسیر طالبی، میرزا ابوطالب اصفهانی، به کوشش حسین خدیوجم، با همکاری انتشارات فرانکلین، تهران، ۱۳۵۲ش.
- مسیر طالبی یا سفرنامه میرزا ابو طالب خان، ابو طالب بن محمد اصفهانی، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
- مسیر طالبی یا سفرنامه میرزا ابو طالب خان، ابو طالب بن محمد اصفهانی، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۹۴ش.
- مسیر طالبی یا سفرنامه میرزا ابو طالب خان، ابو طالب بن محمد اصفهانی، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۹۶ش.
- معرفی سفرنامه میرزا ابوطالب خان، غلامحسین یوسفی، نشریه فرهنگ خراسان، ضمیمه دوره پنجم، خرداد ۱۳۴۳ش.
- مقاله «مسیر طالبی»، غلامحسین یوسفی، نشریه فرهنگ خراسان، ضمیمه دوره پنجم، خرداد ۱۳۴۲ش.
- نامه اهل خراسان، غلامحسین یوسفی، تهران، کتابفروشی زوار، ۱۳۴۷ش.