صحن کوچک (آستان حسینی)

صحن کوچک یا الصحن الصغیر، یکی از صحن‌‌های حرم امام حسین(ع) بود که در ضلع شرقی صحن بزرگ قرار داشت و

موقعیت

صحن کوچک یا الصحن الصغیر، در ضلع شرقی صحن بزرگ حرم امام حسین(ع) که صحن اصلی آن است قرار داشت. زائر، معمولاً پس از زيارت امام حسين(ع) از دو ورودی صحن کوچک، به زيارت حرم حضرت عباس(ع)، می‌رفت. این صحن، از سمت شرق، بر تقاطع راه‌هاى شهرهای شمالى، شرقى و جنوبى، واقع شده بود. کنار دروازه شرقى آن که «باب الصّافى» نام داشت، مقبره‌اى مربوط به خاندان سيد مهدى صافى، از صاحب منصبان قديمى كربلا، قرار داشت.

بنا

صحن کوچک، با مساحت 48 مترمربع از آثار تاریخی و هنری نفیس و ارزشمند به شمار می‌آمد. اين صحن كوچك، ديوارهاى بلندی داشت و آن‌ها را کاشی‌کاری‌هایی که ممتاز و با نقش‌های گیاهی توصیف شده‌اند، زینت می‌داد. سقف ورودی‌ها، دارای مقرنس‌هایی بود، که برخی، آ‌ن‌ها را به صورت استوانه‌های هندسی‌شکل، با زوایه‌ها و ضلع‌های متنوع و بهم درآمیخته، بسیار ظریف، چشم‌نواز، کم‌یاب و گرانبها توصیف کرده‌اند.

صحن بزرگ و صحن کوچک با راهرویی دراز و عریض به یکدیگر راه می‌یافت. ویژگی‌های هنری راهرو را مانند صحن کوچک، ولی از نوع بهتر و استوارتر و نیز با سنگ گرانیت و کاشی قدیمی توصیف کرده‌اند. برخی، عناصر معماری این راهرو را تحفه‌هایی دانسته‌اند که موزه های دنیا، جهت به دست آوردن مانند آن‌ها، از یکدیگر سبقت می‌گیرند.

این صحن، دو دروازه داشت؛ يكى دروازه شمالى كه «دَرِ صحن كوچك» ناميده می‌شد و ديگرى دروازه شرقى که «باب الصّافى» نام داشت. در صحن کوچک، دو مناره کوچک مزین به آیات قرآن وجود داشت که در سال 1262ق. به دستور نجیب پاشا، والی عثمانی، ساخته شده بود. این دو مناره، در سمت شمالی صحن و کنار دو مقبره ساخته شده بود که در آن دو مقبره سید ابراهیم قزوینی حائری و سید محمدمهدی بن علی طباطبایی دفن شده بودند. این دو اتاق را ناصرالدین شاه در سفرنامه خود، وقتی از صحن حرم امام حسین(ع)، به سوی حرم حضرت عباس(ع) در حرکت بوده، گزارش کرده است. به گفته او، در اتاق دست چپ، فاضل دربندی و سید مهدی طباطبایی دفن شده و در اتاق دست راست، سید ابراهیم قزوینی، برادرش سید مهدی، محمدحسین قروینی و محمدحسین اصفهانی صاحب فصول دفن شده‌اند.

ساخت

تاریخ آن به سده پنجم قمری بازمی‌گشت.

از دوران عباسى دوّم،

زيرا اين ساختمان به طور كلى، دقيقاً به هزار سال قبل؛ يعنى از روزگار آل بويه تاكنون، باز مى‌گردد.

در این صحن، دو مناره کوچک مزین به آیات قرآن وجود داشت که در سال 1262 ه. ق به دستور نجیب پاشا، والی عثمانی، ساخته شده بود.

اين ساختمان يكى از ماندگارترين آثار باستانى است كه به دوران خلافت بنى‌عباس در قرن چهارم و پنجم هجرى، مربوط مى‌شود و از ساختمان‌هاى متعلق به حائر مقدس است.

کاربرد

زمامداران آل بويه، اين قسمت از حائر مقدس را آرامگاه خود قرار داده‌اند تا قبرهاى آنان در بين‌الحرمين، زير پاى زائران قرار گيرد. به همين جهت اين ساختمان فنى و مهندسى محكم و در عين حال چشم نواز را ساخته‌اند كه دركلّ، نماد هنرمند و صنعت معمارى به شمار مى‌رود.

تخریب

این اثر تاریخی، توسط شهرداری کربلا، در سال 1368ق. (1948م) به طور کامل تخریب شد. دلیل تخریب، احداث خیابان در گرداگرد حرم امام حسین(ع)، اعلام شد. برخی این دلیل را بهانه‌ای برای ویران کردن این صحن دانسته‌اند. روحانیان شیعه نیز در اعتراض به این اقدام، از برگزاری نماز جماعت در صحن حرم امام حسین(ع) خودداری کردند.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله فصلنامه فرهنگ زیارت، است.

• ترجمه تاریخ کربلا و حائر حسینی(ع)، عبدالجواد کلیدار، ترجمه مسلم صاحبی، مشعر، تهران ١٣٨٩ش.
• تاريخ مرقد الحسين والعباس(ع)، سلمان هادي آل طعمة، مؤسسة الاعلمي، بیروت، ١۴١۶ق. (١٩٩۶م).
• شهریار جاده‌ها، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، ناصرالدین شاه، به کوشش محمدرضا عباسی، پرویز بدیعی، انتشارات سازمان اسناد ایران، بی‌جا، ۱۳۷۲ش.
• المواقع الأثریة و السیاحة فی كربلاء، سلمان هادی طعمه، سلمان ، مشعر، تهران، بی‌تا.