مولد النبی(ص)
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | خیزران مادر هارون الرشید |
| تأسیس | قرن دوم هجری |
| کاربری | مسجد |
| مکان | شعب ابی‌طالب - سوق اللیل- مکه |
| مشخصات | |
| وضعیت | تخریب و تبدیل به کتابخانه شده است |
| معماری | |
| بازسازی | در دوره ممالیک |
مولِدُ النبی(ص) خانه عبدالله بن عبدالمطلب است که رسول خدا(ص) در آن متولد شد؛ این مکان در کشور عربستان، در شهر مکه در محل شعب ابی‌طالب یا به عبارت دقیق‌تر سوق اللیل قرار داشت. در قرن دوم هجری، خیزران، مادر هارون الرشید، آن محل را خرید و به مسجد تبدیل کرد. در سده‌های بعدی آیین ۱۲ ربیع‌الاول که روز تولد پیامبر(ص) است در این مکان برگزار می‌شده است. در ممالیک و عثمانی این بنا چند بار بازسای شد. در دوران حکومت آل سعود، ای بنا تخریب شد.
تاریخچه
خانه‌ای را که رسول خدا(ص) در آن متولد شد و در محل شعب ابی‌طالب یا به عبارت دقیق‌تر سوق اللیل قرار داشت، «مولد النبی(ص)» یا محل ولادت پیامبر دانسته‌اند.
این بنا در بسیاری از منابع تاریخ و جغرافیای مکه و نیز سفرنامه‌ها توصیف شده است.
تا قرن سوم
به گزارش ازرقی که در قرن سوم میزیست، مَولِد پیامبر یعنی خانه‌ای که پیامبر در آن متولد شد، بعد از هجرت آن حضرت، به دست عقیل پسر ابوطالب افتاد و به فرزندان عقیل منتقل شد تا اینکه آن را به محمد بن یوسف ثقفی فروختند و او آن را به خانه خود که به خانه سپید معروف بود ضمیمه کرد. وقتی خیزران مادر هارون الرشید در سال ۱۷۱ قمری حج گزارد، آن را خرید و مسجدی در آن ساخت که در آن نماز می‌گزارند. ازرقی تصریح می‌کند که اهل مکه درباره مکان مولد النبی اختلافی ندارند.[۱] همین گزارش را فاکهی(م۲۴۵ق.)، دیگر تاریخ‌نگار قدیمی تاریخ مکه، نیز آورده است.[۲]
گزارش ابن جبیر (قرن هفتم)
ابن جبیر (م۶۱۴ق.) این مسجد را در سال ۵۷۹ زیارت کرده و آن را در سفرنامه‌اش توصیف کرده است.[۳] بنا را مسجدی باشکوه دانسته که « در روزهای دوشنبه ماه ربیع الاول که ماه ولادت و زادروز پیامبر(ص) است گشوده می‌شود و تمام مردم برای کسب فیض و تبرک به آنجا بدان درآیند و دیگر اماکن مقدس نیز همان روز گشوده می‌شود و همواره در مکه بدان روز قیامتی است.»[۴]
به گفته ابن جبیر محل تولد پیامبر در این مسجد، به شکل حوضچه‌ای به پهنای سه وجب ساخته شده که در میان آن سنگ مرمر سبز رنگی به پهنای دو سوم وجب قرار دارد که اطراف آن را نقره گفته اند. محراب مسجد در مقابل این جایگاه قرار دارد.[۵]
گزارش فاسی (قرن نهم)
بیش از دو قرن بعد، تقی الدین فاسی(م۸۳۲ق.) تاریخ‌نگار مکه از این مکان که مورد احترام و گرامی‌داشت مردم مکه بوده، توصیفی ارائه کرده است. بنای مسجد را مربع شکل با دو طاق قوسی تصویر نموده است که در گوشه جنوب غرب آن زاویه بزرگی قرار گرفته است.[۶]
گزارش اولیا چلبی
دو سده و نیم بعد، در سال ۱۰۸۱ مولد النبی را دیده و توصیف آن را در کتابش آورده است.
بازسازی‌های بنا
بنای مولد النبی مورد توجه امرا و سلاطین بود و بارها بازسازی شد. در سال ۵۷۶ ناصر خلیفه عباسی آن را بازسازی کرد. بعد از او ملک مظفر حاکم یمن در سال ۶۶۶ و بعد از او مجاهد حاکم یمن در سال ۷۴۴ و ۷۴۰. در سال ۷۵۸ امیر شیخون یکی از بزرگان دولت مصر. ملک شعبان سلطان مصر به اشاره مدیر دولتش بلبغا خاصکی در سال ۷۶۶ . در سال ۸۰۱ با مالی که ملک ظاهر برقوق اهدا کرده بود برای ساخت مسجد الحرام.
چنان‌که در دوره ممالیک بارها بازسازی شد.[۷] الملک المظفر غسانی حاکم یمن و پیش از او فرج بن بَرَقوق از سلاطین مملوکی، و پیش از وی اشرف شعبان حاکم مصر و قبل از او، برای نخستین بار الناصر عباسی، در آنجا بناهایی ساخته بودند.[۸] مولد النبی(ص) در سال ١٠٠٩ مناره‌ای هم داشته است.[۹]
سلاطین عثمانی به این محل توجه زیادی داشتند. از جمله سلطان سلیمان فرزند سلیم، در سال 935 دستور بازسازی مولد النّبی(ص) را داد. همچنین سلطان محمد بن مراد عثمانی (م ١٠١٢)، به یکی از آغایان دربار خود با نام غضنفرآغا دستور داد تا آنجا را بازسازی کند. او نیز با صرف پول فراوان، بنا و مناره بزرگی برای آن ساخت و موقوفاتی جهت آن در مملکت عثمانی معین کرد و برای آنجا، مؤذن و خادم و امام جماعت گمارد. مدرسی را نیز معین کردند تا هفته‌ای دو روز در آنجا تدریس کند.[۱۰] محمدعلی پاشا حاکم مصر نیز به دستور سلطان محمودخان عثمانی در سال 1230 به بعد، آن را تعمیر کرد. آخرین تعمیر گویا زمان عبدالمجید خان بوده است.[۱۱]
جشن تولد پیامبر در مسجد مولدالنبی
بالاتر آمد که ابن جبیر در قرن ششم از حضور مردم مکه در مسجد مولدالنبی در دوشنبه ماه ربیع الاول به مناسبت بزرگداشت سالروز تولد آن حضرت خبر داده است.[۴] گزارش‌های دیگری هم از آیین جشن میلاد پیامبر در این مکان در منابع وجود دارد. از جمله عبدالکریم بن محب الدین طبری(م۱۰۴۱ق.) گزارش می‌کند که هر ساله در شب دوازدهم ربیع الاول، فقها و اعیان و مشایخ صوفیه نزد قاضی مکه جمع می‌شوند و از مسجدالحرام به سمت سوق الیل و مکان مولد النبی می‌روند و داخل آن می‌شوند. قاضی در آنجا خطبه می‌خواند و سپس به مسجدالحرام باز می‌گردند.
توصیف سفرنامه‌نویسان
یک زائر که در سال 1315 قمری به زیارت این خانه توفیق یافته، می‌نویسد: «روز جمعه، چهاردهم، به زیارت حضرت رسول(ص) در موضعی که مشهور به مولد النبی(ص) است، رفتیم و آن موضع واقع است در سوق اللیل. از در داخل شدیم و تخمیناً چهارده پله پایین رفتیم. وارد اتاقی شدیم که مسمّی به مسجد است. بعد از آن، به اتاق دیگر رفتیم. در این اتاق ضریحی است. درِ ضریح را خادم باز کرد. داخل در این ضریح گودالی واقع است. در وسط آن سنگ سبزی بود که محل تولد حضرت ختمی مرتبت بود. آن موضع مطهّر را تقبیل نموده و صورت را بر آن مالیده و به خاک پاک و غبار نور آثار آن مکان رفیع البنیان، که رشک کحل الجواهر است، دیده را منوّر نموده، پس از آن در مسجد آمده هر یک دو رکعت نماز تحیّت بجا آوردیم و از آن مکان بیرون آمدیم.»[۱۲]
تخریب مولد النبی
در پی روی کار آمدن دولت سعودی، همزمان با خراب‌کردن بقاع متبرّکه، محل مولد النبی(ص) هم تخریب شد. تنها با اصرار شیخ عباس قطان (م١٣٧٠) شهردار وقت مکه (1364. 1347 ق) و درخواست وی از ملک عبدالعزیز، قرار بر آن شد تا در آنجا کتابخانه‌ای بنا کنند که به آن «مکتبة مکّة المکرّمه» نام نهادند و تاکنون برقرار است.[۱۳]
پانویس
- ↑ تاریخ مکه، ازرقی، ج٢، ص١٩٨.
- ↑ اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، ج ۴، ص ۵
- ↑ در دو جای از سفرنامه: رحله ابن جبیر، ص۸۲ و ص۱۲۵
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ سفرنامه ابن جبیر، ترجمه اتابکی، ص ۱۵۴
- ↑ رحله ابن جبیر، ص ۱۲۶ - ۱۲۷
- ↑ شفاء الغرام، ج١، ص5١٠.
- ↑ افادة الانام، ج٢، ص٧٠.
- ↑ منائح الکرم، ج٣، ص264 و 265.
- ↑ الارج المسکی، ص١٨٠.
- ↑ منائح الکرم، ج٣، ص5٠6.
- ↑ افادة الانام، ج٢، ص٧١.
- ↑ سفرنامه ملا ابراهیم کازرونی، میراث اسلامی ایران، دفتر پنجم، ص٣66.
- ↑ فی رحاب بیت الله الحرام، ص263؛ التاریخ القویم، ص١٧٣ – ١٧١.
منابع
- تاريخ مكة، ابوالوليد محمد بن عبدالله الازرقى، قم، مكتبة الشريف الرضى.
- شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، تقى الدين احمد الفاسى، مكه، داراحياء الكتب العربية، ١٩۵۶.
- افادة الانام باخبار بلدالله الحرام، مکی، عبد الله غازی.
- منائح الكرم، على بن تاج الدين السنجارى، مكه، دانشگاه ام القرى، ١٩٩٨.
- الارج المسکی، علی بن عبدالقادر طبری.
- سفرنامه ملاابراهيم كازرونى، ميراث اسلامى ايران، دفتر پنجم، ١٣٧۶ ش.
- فى رحاب بيت الله الحرام.