حج در سخنان امام علی(علیه‌السلام)
حج در سخنان امام علی(علیه‌السلام) مجموعه روایاتی است از حضرت علی(ع) درباره ابواب حج مانند احکام، آداب و مستحبات. امام برای کسی که در راه سفر حج بمیرد بهشت را ضمانت کرده است. روایات وارد شده از امام علی(ع) درباره حج را می‌توان به سه دسته مقدمات حج، محرّمات و کفاره کارهای خلاف در حال احرام و افعال حج تقسیم کرد. علاوه بر فقهای شیعه، علمای اهل سنت نیز در برخی مباحث فقهی حج به احادیثی از امام علی(ع) استناد کرده‌اند. محمد روّاس قلعه چی، نویسنده اهل سنت در کتاب موسوعه فقه علی بن ابی‌طالب، روایات امام در این باره را از منابع اهل سنت است جمع آوری کرد.
جایگاه و اهمیت موضوع
درباره حج احادیثی از امام علی(ع) نقل شده که شامل موضوعات گوناگونی در ابواب حج می‌شود مانند احکام، آداب و مستحبات.
بنابر روایتی از امام علی(ع)، خداوند حج را نشانه خاکساری بندگان در برابر عظمت، و اعتراف به عزت خداوندی‌اش قرار داد.[۱] در روایتی دیگر نیز به جا آوردن حج را سبب سعادت انسان دانسته[۲] و برای کسی که در راه این سفر بمیرد بهشت را ضمانت کرده است.[۳] احادیث نقل شده از علی بن ابی‌طالب(ع) درباره حج در متون فقهی شیعه همچون وسائل الشیعه آمده است.[۴] علمای اهل سنت نیز در برخی مباحث فقهی حج به احادیثی از امام علی(ع) استناد کرده‌اند.[۵]
برتری حج تمتع بر عمره
در اسلام دو نوع حج داریم؛ حج تمتع و حج عمره مفرده. امامیه با توجه به حدیثی از امام علی(ع) معتقدند حج تمتع بر عمره برتری دارد اما علمای مشهور اهل سنت عمره مفرده را افضل و برتر می‌دانند و حدیثی نیز دراین‌باره از امام علی(ع) نقل کرده‌اند.[۶]
احادیث امام علی(ع) درباره حج
روایات وارد شده از امام علی(ع) درباره حج را می‌توان به سه دسته مقدمات حج، محرّمات و کفاره کارهای خلاف در حال احرام و افعال حج تقسیم کرد.
مقدمات حج
امام علی(ع) در این روایات احکام مقدماتی فریضه حج را بیان می‌کند که مربوط به پیش از احرام است. برخی از این احادیث عبارتند از:
- نیت: در کتاب «موسوعه فقه علی بن ابی‌طالب»، روایتی از امام نقل شده که فقهای اهل سنّت از آن نیت نوع[یادداشت ۱] را استفاده کرده‌اند.[۷] همچنین محمدحسن نجفی، فقیه شیعه در جواهر الکلام، جنبه نیّت را نیت نوع دانسته است.[یادداشت ۲][۸] گرچه در این حدیث، حکم مختصر کسی آمده که حج به جانیاورده است.
- وجوب حج بر زن، گرچه مَحرَمی همراهش نباشد: امام علی(ع) در روایتی حج را واجب می‌داند بر زنی که با گروهی صالح به حج می‌رود در حالی که محرم یا شوهرش در این سفر نیست.[۹] در وجوب حج بر این زن، گمان وی به امنیّتش کافی است؛ زیرا اگر امنیت داشته و در گروه (کاروان)، معتمدانی با او باشند، مستطیع خواهد بود[۱۰] اما اگر ترس از راه بر او چیره شود، حج گزاردن بر این زن واجب نیست.
- نیابت و احکام آن: امام علی(ع)، به پیر مردی که به علت بیماری یا پیری، حج نگزارده بود دستور داد مردی را بفرستد تا به نیابت از او حج به جا آورد.[۱۱]
محرّمات احرام
روایاتی از امام علی(ع) درباره محرمات احرام در کتاب‌های شیعه و اهل سنت آمده است. همچنین درباره کفاره انجام محرمات، احادیثی از امام نقل شده است مانند اینکه کفاره کشتن کبوتر، میش است[۱۲] و کفاره شکستن تخم شتر مرغ، شتری جوان.[۱۳] برخی از روایات وارد شده از امیرالمؤمنین(ع) به شرح ذیل است:
- شکار (صید) حیوانات خشکی: فقیهان شیعه[۱۴] و سنی[۱۵] اتفاق نظر دارند که شکار حیوانات خشکی بر مُحرِم، حرام است. در روایات مختلفی از حضرت علی(ع) به حرمت شکار حیوانات خشکی بر محرم اشاره شده است[۱۶] و اگر محرم گوشت صید را بخورد، ضامن است؛[۱۷] چه غیر محرم آن را شکار کند، چه محرم و چه برای وی شکار شود یا برای دیگری.[۱۸] اما بنا بر روایتی دیگر اگر حیوانی مانند مار، عقرب و سگ هار بر محرم حمله کند و توسط وی کشته شود، بر محرم کفاره واجب نیست.[۱۹]
محمد روّاس قلعه چی، نویسنده اهل سنت در کتاب موسوعه فقه علی بن ابی طالب، روایات امام در این باره را که در منابع اهل سنت است جمع آوری کرد.[۲۰]
- روغن مالی بدن بعد از احرام جایز نیست: امام علی(ع) استعمال عطر و روغن توسط محرم را جایز نمی‌داند[۲۱] و اگر بوی آن پس از احرام باقی می‌ماند، باز هم محرم نمی‌تواند پیش از احرام روغن استعمال نماید.[۲۲]
- جواز احرام به لباس رنگ شده با گِل سرخ: احرام به لباس رنگ شده جایز نیست، مگر آنکه با گِل سرخ (خاکی سرخ که با آن لباس را رنگ می‌کنند) رنگ شده باشد.[۲۳]
- عقد ازدواج: نکاح بر محرم جایز نیست و اگر این کار را کرد، نکاحش باطل است.[۲۴]
افعال حج
دوازده کار در حج واجب است: احرام، وقوف به عرفات و مشعر، منا، رمی، قربانی، حلق یا تقصیر، طواف و نماز طواف، سعی، طواف نساء و نماز طواف نساء. در مورد بسیاری از این افعال، سخنانی از امام علی(ع) آمده است. برخی از این روایات عبارتند از:
- توقف در عرفات: وقوف در عرفات از ارکان حج است و هر که به عمد وقوف در عرفات را به هنگام زوال روز عرفه از دست بدهد، حج او ناتمام است. از این رو، در برخی اخبار از امام علی(ع)آمده است که «یوم حج اکبر» (بزرگترین روز حج) روز عرفه است.[۲۵]
- اعمال منا: از اعمال واجب در منا، قربانی و تراشیدن یا کوتاه کردن موی سر است. بنا بر روایات آمده در کتاب موسوعه فقه علی بن ابی طالب، حاجیان در منا، به ترتیب چند کار می‌کنند: رمی جمره عقبه، قربانی کردن، تراشیدن مو و طواف خروج.[۲۶]
امام علی(ع) اطمینان از سلامت قربانی را شرط دانسته و دستوراتی درباره آن داده است مانند سالم بودن گوش و چشم قربانی.[۲۷] وقت قربانی کردن، سه روز است، که بهتر زمان آن، نخستین روز می‌باشد.[۲۸]
در حلق (تراشیدن مو) نیز مستحب است محرم موهایش را تا لاله گوش را بتراشد.[۲۹]
پانوشت
- ↑ سید رضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، ص۴۵، خطبه اول.
- ↑ وسائل، ج۱۱، ص۲۱.
- ↑ وسائل، ج۱۱، ص۱۰۲، ح ۲۹.
- ↑ نگاه کنید به: حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۱.
- ↑ قلعه‌جی، موسوعه فقه علی بن ابی‌طالب، ص۲۰۵.
- ↑ قلعه‌جی، موسوعه فقه علی بن ابی‌طالب، ص۲۰۵.
- ↑ قلعه‌جی، موسوعه فقه علی بن ابی‌طالب، ص۲۰۵.
- ↑ جواهر، ج۶، ص۴۴۲.
- ↑ وسائل، ج۱۱، ص۱۵۵.
- ↑ جواهر، ج۶، ص۳۹۳.
- ↑ وسائل، ج۱۱، ص۶۳، ح۱، حدیث سوم و پنجم و ششم این باب، همین گونه است.
- ↑ جواهر، ج۷، ص۳۶۱.
- ↑ وسائل، ج۱۳، ص۵۵، ح۲ و ۴.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱، ص۱۸۳؛ المعتمد، ج۳، ص۳۵۸، «کتاب الحج».
- ↑ فتح العزیز، ج۷، ص۴۸۵؛ المغنی، ج۳، ص۲۸۶.
- ↑ وسائل، ج۱۲، ص۴۲۸، ح۱؛ الروض النضیر، ج۳، ص۲۲۱؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۹؛ المجموع، ج۷، ص۳۳۷.
- ↑ المغنی، ج۳، ص۳۰۹؛ المجموع، ج۷، ص۳۳۷.
- ↑ المحلی، ج۷، ص۲۵۰؛ المغنی، ج۳، ص۳۱۲؛ المجموع، ج۷، ص۳۳۱.
- ↑ الروض النضیر، ج۳، ص۲۶۹.
- ↑ قلعه چی، موسوعه فقه علی بن ابی طالب، ص۲۰۹-۲۱۱
- ↑ قلعه چی، موسوعه فقه علی بن ابی طالب، ص۲۱۰.
- ↑ جواهر، ج۶، ص۶۳۳.
- ↑ وسائل، ج۱۲، ص۴۸۲.
- ↑ ابن ابی شیبه، ج۱، ص۱۶۴؛ المحلی، ج۷، ص۱۹۹؛ سنن بیهقی، ج۵، ص۶۶ و ج۷، ص۲۱۳؛ کنز العمّال، ص۱۲۸۴۵؛ المجموع، ج۷، ص۲۹.
- ↑ وسائل، ج۱۴، ص۴۴؛ قلعه چی، موسوعه فقه علی بن ابی طالب، ص۲۱۵.
- ↑ قلعه چی، موسوعه فقه علی بن ابی طالب، ص۲۱۷.
- ↑ وسائل، ج۱۴، ص۱۱۰-۱۱۱.
- ↑ وسائل، ج۱۴، ص۹۳.
- ↑ وسائل، ج۱۴، ص۲۲۹.
- ↑ نیت نوع یعنی شخصی که قصد حج و پوشیدن لباس احرام دارد، بسته به نوع حجی که در نظر دارد (تمتع، اِفراد یا قِران)، نیت می‌کند.
- ↑ فقها در جنبه نیّت شخصی که قصد حج دارد اختلاف نظر دارند که نیّت احرام است یا خروج به طرف مکه یا نیّت نوع (تمتع، اِفراد یا قِران) یا جمع میان نیّت نوع و نیّت هر یک از افعال حج؟. صاحب جواهر وجوه متعددی را از فقها نقل کرده و سپس نیّت نوع را می‌پذیرد.
منابع
- جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفی، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- المعتمد فی شرح المناسک، سید ابوالقاسم خوئی، قم، لطفی، ۱۴۰۹ق.
- موسوعة فقه علی بن ابی‌طالب، محمد روّاس قلعه‌جی، دمشق، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- نهج البلاغة، محمد بن حسین سید رضی، به تحقیق صبحی صالح، قم، مؤسسة دار الهجرة، ۱۴۱۴ق.
- وسائل الشیعه، محمد بن حسن حر عاملی، قم، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، چاپ سوم، ۱۳۷۴ش، ۱۴۱۶ق.