کاربر:Mo.ali.rezapour/صفحه تمرین۱

جامی (817-898ق) شاعر و صوفی نامدار قرن نهم است. وی دو رساله به نامهای صغیر و کبیر در مناسک حج نوشته است. در دیوان شعر وی نیز اشعاری در پیوند با حج و مناسک و اسرار مشاهده می‌شود.

جامی یک بار و در اواخر عمر از هرات به سفر حج رفت. این سفر در سال ۸۷۷ق آغاز شد و هجده ماه طول کشید. جامی در این سفر از شهرهایی مانند نیشابور، سبزوار، بسطام، دامغان، سمنان، قزوین، همدان، بغداد، کربلا و نجف عبور کرد و پس از پانزده روز اقامت در مکه و بعد از ادای مناسک حج، و دو روز توقف در مدینه، در مسیر بازگشت به دمشق رفت و شعبان سال 878 قمری به هرات بازگشت. او در این شهرها مورد استقبال و احترام زیادی قرار می‌گرفت و بزرگان و صاحب‌منصبان هر شهر به استقبال وی می­شتافتند. او در این سفر به زیارت امام حسین(ع) و امام علی(ع) نیز رقت و غزلی دراین باره سرود.

معرفی

مولانا نورالدین عبدالرحمان جامی، شاعر، ادیب و صوفی نامدار قرن نهم است. وی در طریقت نقشبندیه بود و تا آخر عمر به آن پایبند بود. جامی در دربار هرات راه یافت و با گذشت زمان بر نفوذ و قدرت جامی در دربار تیموری افزوده شد تا آنکه در سال‌های 877 ـ 870 قمری در مرکز قدرت رسمی و دیوانی قرار گرفت و ضمن حفظ زندگی عارفانه و ارشاد مریدان، دولتمردان را هم زیر نفوذ خود آورد. جامی در پی جاه و مقام نبود و گرایشی به تجمل نداشت؛ لباسی بر تن می­‌کرد که آن را پلاس می­‌خواند و سرمایه خود را صرف ساختن مسجد و مدرسه و خانقاه و تأمین رفاه شاگردان و کمک به نیازمندان و نشر فرهنگ می‌­کرد.

وی آثار زیادی در زمینه تصوف و عرفان و فقه و همچنین سه دیوان شعر و هفت مثنوی بلند از خود به جای گذاشت که در آنها بار دیگر مضامین شعر فارسی را تجربه کرد و به همین دلیل به خاتم‌الشعرا ملقب شد. برخی مرگ وی را نقطه پایان عصر طلایی ادبیات کلاسیک فارسی دانسته‌­اند.

اهتمام به حج

جامی از جمله کسانی است که به امر حج توجهی جدی داشت. توصیه وی به سلطان بایزید عثمانی، برای تسهیل ایاب و ذهاب و عبور حجاج هراتی و درخواست وی از جهانشاه ترکمان برای دفع شر راهزنان و امن کردن راه حج، از نشانه‌­های این امر است. وی در مکتوبی نیز از سلطان حسن آق‌قویونلو (اوزون حسن) برای رسیدگی به امور حجاج قدردانی کرد.

جامی دو رساله به نام‌های صغیر و کبیر نیز در مناسک حج نوشت. رساله مناسک حج و عمره که به رساله صغیر حج مشهور است، برای صوفیان عصر به زبان فارسی نوشته شد و در رساله کبیر که اصل آن در دست نیست، مناسک حج بر وفق چهار مذهب اهل سنت شرح و تفسیر شده است. در دیوان وی نیز بارها به اشعاری در پیوند با حج و مناسک آن برمی‌خوریم. او در ضمن اشعارش اعتقاد خود را درباره رموز و فلسفه حج بیان کرده است.

سفر حج

عبدالرحمان جامی در شانزدهم ربیع‌الاول سال 877 قمری به سفر حجاز رفت. با انتشار خبر حج جامی نامه‌هایی از اطراف هرات به وی رسید که در آنها از او خواسته شده بود تا مسیر سفر خود را طوری ترتیب دهد که طالبان حج در این منازل به وی بپیوندند و ملازم او در سفر حج شوند. تاجران نیز جهازات فراوان لوازم سفر از غلام و نفر مرتب و حاضر کردند تا در رکاب جامی به حج روند. سلطان حسین بایقرا نیز وی را از پرداخت هرگونه مالیاتی معاف کرد و نامه­‌هایی به مراکز قدرت در جهان اسلام فرستاد و تأکید کرد که در همه جا از جامی و همراهانش استقبال کنند و همیشه گروهی را برای بدرقه و محافظت از او، همراهش نمایند .. طی حکمی نیز مالیات اراضی جامی را همچون سال­های قبل بخشید

جامی پس از حرکت از هرات از نیشابور، سبزوار، بسطام، دامغان، سمنان، قزوین، همدان و کردستان عبور کرد و در اواسط جمادی الاخر 877 قمری به بغداد رسید. در میانه ماه شوال در کنار دجله منزل کردند و بیستم از آنجا روان شدند و در اول ذی‌القعده از نجف به سمت بادیه خارج شدند. جامی در بیست و دوم و بیست و سوم در مدینه بوده است و در ششم ذی‌الحجه، پس از ده ماه خروج از هرات، به مکه رسیده است.. جامی و همراهانش پس از پانزده روز اقامت در مکه و بعد از ادای مناسک حج، متوجه مدینه شدند و بیست و پنجم به مدینه رسیدند. آنان پس از دو روز توقف در آنجا به سفر ادامه دادند و در اوایل محرم به دمشق رسیدند. سرانجام در چهارم ربیع‌الاول و بعد از نماز جمعه، به سمت خراسان حرکت کردند. آنها در هنگام حلول ماه رجب به یک منزل پیش از ورامین رسیدند و روز جمعه هجدهم شعبان سال 878 قمری به هرات بازگشتند. سفر آنها در مجموع هجده ماه طول کشید.

وقایع سفر حج

مریدان و دوستداران جامی درباره جریان سفر او گفته‌­اند که وی در طول سفر، سفره­ انعام و اطعام می­گسترد و اگر کسی دچار مضایقه می­شد، شخصاً به رفع آن می­پرداخت. همچنین اگر کسی از اهل کاروان مریض می‌شد، به عیادت او می‌رفت و دوایش را ـ هرچند نایاب بود ـ مهیا می‌کرد.. گاه نیز با توسل به غیب، کراماتی از او سرمی‌زد و مرض را از یارانش دور می‌داشت.

در طول این سفر، استقبال و ارادت زیادی به جامی ابراز شد. در جریان سفر همه جا از جامی به خوبی استقبال و پذیرایی شد و بزرگان و صاحب‌منصبان هر شهر به استقبال وی می­شتافتند و در دعوت او از یکدیگر پیشی می‌گرفتند. گاه نیز هم‌رکاب وی در سفر می‌­شدند. حاکم همدان، سه شبانه روز جامی و اهل قافله را به ضیافتی شاهانه دعوت کرد. در تبریز نیز اوزون حسن، مجلسی عظیم به مناسبت ورود جامی برگزار کرد و امرای نامدار خود را همراه کاروان فرستاد تا به سلامت به مکه برسند. در حله علمای شیعه از جامی استقبال کردند. جامی از آنجا عزم زیارت امام حسین کرد و غزلی در این ­باره سرود.

در نجف، وی به زیارت حرم امام علی رفت و او را سه شبانه روز تعظیم و احترام کردند. جامی غزلی در وصف شوق و قصید‌ه‌ای به شکرانه این زیارت در دیوان جامی موجود است. در بغداد نیز گروه‌های مختلف برای کسب فیض یا مناظره به دیدار جامی شتافتند؛ در شام سادات، ائمه و قضات حلب با انواع هدیه به خدمت جامی رسیدند و در طول 45 روز اقامت وی در دمشق، قاضی‌القضات شهر، میزبان وی بود. جامی در شام از محضر خواجه خضیری (خزیری) محدث بزرگ، استماع حدیث می­کرد و سند حدیث نیز گرفت.

سرانجام جامی پس از هجده ماه در جمعه هجدهم شعبان سال 878 قمری به هرات رسید. او بعدها در قصیده‌ای شرح این سفر و خطرات و خاطراتش را آورد.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله «رویکرد صوفیان قرن نهم به حج‌گزاری (مطالعه موردی سفر جامی به حج)» در میقات حج است. است.

• ادبیات کلاسیک فارسی، آربری، آرتورجان، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، آستان قدس رضوی، 1371ش.
• پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، فرهانی منفرد، مهدی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1382ش.
• تاریخ ادبیات ایران (از دوران باستان تا قاجاریه)، ریپکا، یان، ترجمه عیسی شهابی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1354ش.
• تحفه سامی، صفوی، سام میرزا، تصحیح وحید دستگردی، تهران، ارمغان، 1314ش.
• جامی، مایل هروی، نجیب، تهران، طرح نو، 1377ش.
• جامی، متضمن تحقیقات در تاریخ احوال و آثار منظوم و منثور خاتم الشعرا نورالدین عبدالرحمان جامی، حکمت، علی‌اصغر، تهران، توس، 1363ش.
• دیوان کامل جامی، جامی، عبدالرحمان، تصحیح هاشم رضی، تهران، پیروز، 1341ش.
• رشحات عین الحیات، کاشفی، مولانا فخرالدین علی بن واعظ، تصحیح علی‌اصغر معینیان، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی، 2536ش.
• «رویکرد صوفیان قرن نهم به حج‌گزاری (مطالعه موردی سفر جامی به حج)»، ذهابی، مجتبی، و اکرم کرمعلی، میقات حج، شماره۱۱۰، اسفند ۱۳۹۸ش.
• ریاض ­الانشاء، صدرجهان (خواجه محمود گاوان)، تصحیح شیخ چاندبن حسن (آکسن)، به اهتمام غلام یزدانی، حیدرآباد دکن، دار الطبع سر کارعالی، 1938ش.
• مجالس النفائس در تذکره شعرای قرن نهم هجری، علی­شیر نوایی، میرنظام الدین، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران، چاپخانه بانک ملی ایران،‌ 1323ش.
• مقامات جامی، نظامی باخرزی، عبدالواسع، تصحیح مایل هروی، تهران، نی،‌ 1371ش.
• نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی، افصح‌زاد، اعلاخان، تهران، بی‌نا، 1378ش.