زیارت وداع
زیارت وداع، هنگام بازگشت از زیارت قبور ائمه(ع) انجام می‌شود و برای برخی از امامزادگان نیز ذکر شده است. این وداع نشانه‌ی احترام به صاحب قبر و علاقه‌ی زائر به اوست. زیارت وداع در سیره‌ی اهل بیت(ع) دیده شده است. امام حسین(ع) و امام رضا(ع) از مزار حضرت محمد(ص) وداع کرده‌اند. اهل بیتِ امام حسین(ع) نیز از قبر وی وداع کرده‌اند. محتوای زیارت وداع، سلامِ خداحافظی، آرزوی زیارتِ دوباره و ذکر نیکی‌های صاحب قبر است.
چیستی
زیارت وداع، پس از پایان یافتن زیارت قبور ائمه(ع) و هنگام بازگشت از آن قبور انجام می‌شود. این زیارت برای معصومان(ع) و برخی از امامزادگان مانند عباس بن علی(ع)، بیان شده است.[۱] زیارت وداع را مستحب دانسته‌اند.
فلسفه
خداحافظی هنگام پایان دیدار، نشانه‌ی احترام به طرف مقابل است و ترک آن بی‌ادبی شمرده می‌شود. اگر فردِ دیدار شده، مورد علاقه‌ی شخص باشد، جدایی از او سخت می‌شود؛ بنابراین با آروزی دیدار دوباره خودش را امیدوار می‌کند و از خدا می‌خواهد بار دیگر به دیدار او برسد. همین حالت‌ها در زیارت وداعِ قبور ائمه(ع) نیز وجود دارد.
محتوا
محتوای این زیارت، سلامِ خداحافظی، آرزوی زیارتِ دوباره و ذکر فضایل و نیکی‌های صاحب مزار است.
سلامِ خداحافظی
یکی از مفاهیم موجود در زیارت‌های وداع، سلام فرستادن برای صاحب مزار است. همانطور که رسم عرب، سلام، هنگام خداحافظی است. برای نمونه، زائر در زیارت وداع حضرت محمد(ص)[۲] ، ائمه‌ی بقیع(ع)،[۳] امام علی(ع)[۴] ، امام کاظم(ع)[۵] ، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)[۶] به آن‌ها سلام می‌فرستد.
آرزوی زیارتِ دوباره
زائر در فرازی از زیارت وداع از خدا می‌خواهد، زیارتِ او آخرین زیارتِ عمرش نباشد. این فراز در بسیاری از زیارت‌های وداع آمده است؛ برای نمونه: زیارت وداعِ پیامبر(ع) که از امام صادق(ع) نقل شده،[۷] زیارت وداع امام علی(ع)،[۸] امام حسین(ع)،[۹] امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع).[۱۰] زائر در برخی از زیارت‌های وداع پس از این فراز از خدا می‌خواهد اگر مرگ مانع زیارت دوباره‌ی او شد، با معصومان(ع) محشور شود.[۱۱]
بیان فضایل و مناقب
در زیارت وداع، فضیلت‌ها و نیکی‌های صاحب قبر بیان شده است. زیارت و زیارت وداع از این نظر یکسانند.
در سیره معصومان(ع)
در سیره‌ی اهل بیت(ع) وداع از مزار پیامبر(ص) و دیگر ائمه(ع)، دیده شده است.
وداع امام حسین(ع) از مزار پیامبر(ص)
امام حسین(ع) از مزار حضرت محمد(ص) وداع کرد. این وداع هنگامی بود که می‌خواست از مدینه به مکه سفر کند؛ سفری که به کربلا ختم شد. سید بن طاووس وداعِ وی را اینگونه نقل می‌کند: «امام حسین(ع) شب آخری که در مدینه بود، کنار مزار پیامبر(ص) به دعا و زیارت و نماز پرداخت. نزدیک سحر، سر بر قبر پیامبر(ص) گذاشت و در خواب، حضرت محمد(ص) را دید که مشتاق دیدار او بود؛ پس خداحافظی کرد و از حرم بیرون رفت.»[۱۲]
وداع اسرای کربلا از مزار امام حسین(ع)
اهل بیت امام حسین(ع)، از بدن و قبر وی در کربلا وداع کردند. آن‌ها پس از شهادت او در روز عاشورا مأموران سپاه کوفه را قسم دادند که آنان را از کنار قتلگاه امام حسین(ع) عبور دهند؛ تا از بدن وی خداحافظی کنند.[۱۳] در بازگشت از شام به مدینه نیز از راهنمای کاروان خواستند از راه کربلا برود؛ تا قبر امام حسین(ع) و دیگر شهیدان کربلا را زیارت و با آنان وداع کنند.
وداع امام رضا(ع) از مزار پیامبر(ع)
امام رضا(ع) در آستانه‌ی سفرِ اجباری‌اش از مدینه به خراسان، از مزار حضرت محمد(ص) وداع کرد. او چندین بار با قبر پیامبر(ص) خداحافظی کرد و دوباره به نزد قبر برگشته و با صدای بلند گریه کرد.
پانوشت
- ↑ مفاتیح الجنان، بخش زیارات.
- ↑ اسلام علیک؛ مفاتیح الجنان، اواخر بخش زیارت حضرت رسول(ص).
- ↑ استودعکم الله و اقرء علیکم السلام. مفاتیح الجنان، زیارت ائمه‌ی بقیع.
- ↑ السلام علیک و رحمة الله وبرکاته؛ مفاتیح الجنان، ذکر وداع امیرالمؤمنین(ع).
- ↑ السلام علیک یا مولای یا اباالحسن و رحمة الله و برکاته؛ مفاتیح الجنان، زیارت وداع کاظمین(ع).
- ↑ سلام بر شما دو تن که ولی خدایید؛ مفاتیح الجنان، زیارت امام عسکریین(ع).
- ↑ لاجعله الله آخر تسلیمی علیک؛ مفاتیح الجنان، زیارت حضرت رسول(ص).
- ↑ خداوندا این را آخرین زیارت من از این آستان قرار مده؛ مفاتیح الجنان، اعمال حرم امام حسین(ع).
- ↑ لا جعله الله آخر العهد منی لزیارتک؛ مقتل الحسین، ص ١۴٧؛ فرهنگ جامع سخنان امام حسین (علیه السلام)، ص ٣٢۵.
- ↑ خداوندا... این زیارت را آخرین زیارت ما از حرم این دو امام قرار مده؛ مفاتیح الجنان، زیارت امام عسکریین (ع).
- ↑ ... و اگر آخرین زیارتم بود، مرا با این پیشوایان محشور گردان؛ اعمال حرم امام حسین(ع).
- ↑ لهوف، ص180.
- ↑ لهوف، ص ٢۴۴.
منابع
- لهوف، سید بن طاووس.
- مفاتیح الجنان، عباس قمی.
- مقتل الحسین، مقرم.