زیارتگاه رأس الحسین(قاهره)

مشهدالحسین قاهره. معروف به جامع سیدناالحسین و مسجدالامام الحسین از مشهورترین زیارتگاههای قاهره و مصر است.

زیارتگاه قاهره

طلائع بن رُزیک*، وزیر فائز بنصراللّه فاطمی (حک  : ۵۴۹ـ۵۵۵)، از بیم آنکه صلیبیان عسقلان را اشغال کنند تصمیم گرفت سر امام حسین را از آنجا به قاهره منتقل کند. برای همین در باب زُوَیله قاهره مسجدی ساخت تا سر را آنجا دفن کند. اما پس از رسیدن سر به قاهره، به دستور فائز، طلائع بن رزیک سر را به حجره ای در کاخ خلفای فاطمی منتقل کرد و پس از ساختن زیارتگاه کنونی رأس الحسین در ۵۴۹، سر را در آن دفن کردند. به گفته ابن میسّر، سر را در ۵۴۸ به قاهره منتقل کردند و آن را در سرداب قصر زمرد قرار دادند و سپس نزدیک قبه دیلم دفن کردند .

ساخت مدرسه در محل زیارتگاه

در قرن هفتم، سلطان ملک ناصربن قلاوون در کنار این مشهد، مدرسه ای برای تدریس فقه اهل سنّت بنا کرد؛ به طوری که ضریح رأس الحسین پشت محراب آن قرار داشت . مسجد کنونی زیارتگاه در محل این مدرسه قرار دارد.

توسعه و بازسازی زیارتگاه

• دوره ایوبیان و ممالیک این مشهد بسیار شهرت داشت و مسلمانان بسیاری از آن بازدید کرده و از عظمت بنای آن سخن گفته اند. ابن جبیر از قرارگرفتن سر امام درون تابوتی از نقره و پوشیده بودن سطح آن با پارچه های نفیس سخن گفته است. به رباط بزرگی با درهای نفیس، که متعلق به این مزار بوده، اشاره کرده است.
• عثمانیان، به مسجدِ کنار مشهد بسیار توجه می شد و بارها اصلاح شد و ملحقاتی بر آن افزوده گردید که بیشتر آنها در کتیبه های بنا ثبت شده است.
• امیرحسن کتخدا عَزَبان جُلفی (متوفی ۱۱۲۴) بنای زیارتگاه را توسعه داد و صندوقی چوبی مزّین به صدف و نقره بر آن افزود. بار دیگر امیر عبدالرحمان کتخدا در ۱۱۷۵ بنا را توسعه داد.
• بنا در دوره اسماعیل پاشا (حک : ۱۲۸۰ـ۱۲۹۶)، خدیو مصر، با طرح جدیدی توسعه یافت و بازسازی شد. در ۱۳۰۳، عبدالواحد تازی محراب مسجد را با کاشیهای مغربی آراست؛ کاشیهایی که روی آن آیاتی از قرآن و تاریخ کاشی کاری ثبت شده است.
• در ۱۳۱۶، خدیو عباس حِلمی دوم (حک : ۱۳۰۹ـ۱۳۳۳) گنبد را مزیّن کرد . از ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۲ش/ ۱۹۵۲ـ۱۹۶۳ مسجد دوباره توسعه یافت و مساحت آن از ۱۵۰۰ مترمربع به  ۳۳۴۰ مترمربع افزایش یافت و منبر چوبی جدیدی با تزیینات صدف و عاج برای آن ساخته شد. در ۱۳۴۴ش/ ۱۹۶۵ اسماعیلیان بُهره ضریحی نقره ای روی مدفن سر نصب کردند

گنبد و ضریح

اصل بنای مشهدالحسین گنبدخانه ای دارد که بنای کنونی آن از دوره عثمانی است. در ناحیه انتقال گنبد، طاقهای نیم دایره ای و مقرنسهایی در زوایای بناست که نقوش تزیینی دارد.

کتیبه ها

کتیبه بالای محراب به تاریخ ۱۱۸۷ است. دیوارهای اتاق گنبد تزیینات مرمری و صدفی زیبایی از سده هشتم دارد. بخشهای فوقانی آن نیز پوشیده از الواح چوبی مزیّن به نقوش رنگارنگ و مذهّب از قرن دوازدهم است که در ۱۳۱۶ بازسازی شده است. بالای این نقوش و گرداگرد گنبد از داخل، کتیبه هایی مذهّب به خط ثلث، حاوی قصیده ای از ابن جابر اندلسی، شاعر قرن هشتم، و اشعاری منسوب به امام حسین و سوره فتح است. این اتاق محرابی قدیمی با دو ستون سنگی مزین در دو طرف دارد و بالای آن، قصیده ای به تاریخ ۱۱۸۷ با آب طلا نوشته شده است.

صندوق چوبی

گنبدخانه چهار ورودی در اضلاع مختلف دارد که روی آنها اذکار و اشعاری نوشته شده است. در میان اتاق، ضریح نقره ای قرار دارد (همان، ج ۱، ص ۳۸۶ـ۳۸۹). در سرداب گنبدخانه، صندوق چوبی نفیسی به طول ۸۵ر ۱ متر و عرض ۳۲ر۱ متر و ارتفاع ۳۵ر۱ متر قرار دارد. سطح این صندوق پوشیده از کتیبه هایی به خط نسخ و کوفی ساده و مورّق (برگ دار) با نقوش و تزیینات هندسی و گیاهی است. این صندوق، با توجه به وجود نمونه ای مشابه (در قبر شافعی به تاریخ ۵۷۴)، از آثار دوره صلاح الدین ایوبی (حک : ۵۶۴ـ۵۸۹) دانسته شده است. صندوق در دهه ۱۳۲۰ش/ ۱۹۴۰ مرمت گردید و به موزه آثار عربی منتقل شد

آثار پیامبر(ص) و قرآن های منسوب به علی(ع) و عثمان

در جنوب گنبدخانه، حجره ای به تاریخ ۱۳۱۱ قرار دارد که در آن یک سرمه دان، دو میل سرمه، دو تار ریش، قطعه ای از پیراهن و عصای منسوب به پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم و دو قرآن منسوب به امام علی و عثمان نگهداری می شود . از دوره فاطمیان (حکـ : ۲۹۷ـ۵۶۷)، فقط سردر باب الاخضر باقی مانده است که به باب الحسین نیز شهرت داشته و در جنوب غربی گنبدخانه قرار دارد. روی سردر، مناره ای آجری به ارتفاع ۵ر۱۷ متر قرار دارد که پایین آن مربع و بخش فوقانی آن هشت ضلعی است. ارتفاع بخش مربعی ۷۶ر۱۲ متر و طول هر ضلع آن ۵ر۲ متر است. این مناره از دوره ایوبیان است و تزیینات گچی دارد؛ براساس دو سنگ نوشته باقیمانده بر آن، بین ۶۳۳ تا ۶۳۴ ساخته شده است. ارتفاع بدنه هشت ضلعی مناره ۵ر۲ متر است و هر ضلع آن یک پنجره بلند دارد