ضریح رسول الله

ضریح پیامبر

ضریح پیامبر، به محفظه فلزی مشبکی گفته می‌شود که گرداگرد حجره شریفه قرارگرفته است.

شکل‌گیری ضریح از آغاز

قبر پیامبر در حجره عایشه قرار داشت. با این وجود عایشه پس از فوت پیامبر در حجره خویش ساکن بود و حائلی بین محل زندگی وی و قبر پیامبر وجود نداشت. اما در دوره‌های بعد همراه با بازسازی مسجدالنبی، حجره شریفه و محدوده قبر نبوی به‌صورت بخشی مجزا درآمد. عمده تغییرات در ادوار بعد بدین شرح است:

اولین ضریح قبر نبوی

در دوره ولیدبن عبدالملک، والی وی در مدینه، عمربن عبدالعزیز همراه با اصلاحاتی که در مسجد ایجاد نمود، دیواری پنج‌ضلعی دور حجره شریفه کشید. شکل پنج‌ضلعی آن به‌این خاطر بود که شبیه به کعبه نباشد. همچنین کسانی که در پشت آن به سمت قبله نماز می خواندند، چون سمت مثلثی آن برابرشان بود، عملا رو به قبر بودن بر آنان صدق نمی‌کرد

ایجاد گنبد روی ضریح

در سال 678ه.ق سلطان سیف‌الدین قلاوون، گنبدی بر بالای حجره ایجاد کرد. پایین این گنبد مربع و بالای آن هشت‌ضلعی بود که با سرب پوشیده شده‌بود. در سال 881ه.ق، حسن بن محمد بن قلاوون، گنبد بالای حجره را بازسازی کرد.

در دوره اول اصلاحات قایتبای که قبل از آتش سوزی بزرگ انجام گرفت، سقف قدیم حجره شریفه خراب و گنبد کوچک آن با سنگ بازالت ساخته شد که قسمت بالای آن به خاطر استحام بیشتر از آهک بود.
پس از آتش سوزی سال 886ه.ق، در دوره قایتبای، گنبد داخلی روی حجره شریفه، به گنبد بزرگ بیرونی روی سقف مسجد تبدیل شد.

شکل گرفتن محدوده نهایی ضریح در عصر ممالیک

در سال 668ه.ق ملک ظاهر بیبرس مملوکی، مقصوره‌ای چوبی به ارتفاع 3/5 متر، اطراف حجره شریفه کشید. او محوطه خانه حضرت فاطمه را نیز وارد در این مقصوره نمود. سه در هم برای مقصوره ایجاد شد. این ضریح مابین ستون های وفود، سریر و حرس قرار گرفت. به‌طوری که نیمی از این ستون‌ها داخل ضریح قرار گرفتند.

در سال 694ه.ق الملک العادل زین‌الدین کتبغا، پنجره دائره ای شکل را در مقصوره چوبی ایجاد نمود و ارتفاع دیواره‌های مقصوره را تا سقف افزایش داد.

پس از دومین آتش سوزی در مسجدالنبی، قایتبای ضریح را مطابق آن‌چه بیبرس ایجاد کرده بود، بنا نهاد با این تفاوت که ضریح جدید چهار در داشت. در این زمان، برای ضریح در جهت قبله، پنجره‌هایی از مس ساخته شد. در بالای آن هم پنجره‌ای مشبک قرارگرفت. اما در جهت شمالی و غربی پنجره‌ها آهنی بود و بالای آن تزییناتی از مس قرار گرفته بود و دارای 76 طاق بود.

ضریح در دوره معاصر

شاکله اصلی ضریح تا به امروز تغییرات چندانی نداشته و به همان صورت باقی مانده‌است. با این وجود جنس ضریحی که امروزه وجود دارد از طلاست. ابعاد ضریح این‌طور ذکر شده است: طول دیوار مسی در ضلع شمال و جنوبی خارج مقصوره، 16 متر و در ضلع شرقی و غربی 15 متر، طول اضلاع از داخل بین 4-5-6 متر، ارتفاع حجره تقریبا 8 متر و ارتفاع عرصه مخمس از زمین مسجد حدود 7 متر است.

درهای ضریح

ضریح پیامبر دارای 6 در به شرح زیر می‌باشد:

1. در جنوبی به نام «باب التوبه»، بالای این در کتیبه ای نقره ای قرار دارد که تاریخ ساخت را 1026ه.ق ذکر کرده است.
2. در شمالی که آن را «باب التهجد»، نامیده اند.
3. در شرقی موسوم به «باب فاطمه» است.
4. در غربی یا «باب النبی» که به باب الوفود نیز معروف است.
5. دری در طرف راست مثلث، داخل ضریح.
6. دری در طرف چپ مثلث، داخل ضریح.

ستون‌های داخل در ضریح

از میان ستون‌های متبرک مسجدالنبی، ستون وفود، ستون حرس و ستون سریر در قسمت بدنه ضریح قرارگرفته‌اند. بدین نحو که نیمی از آن داخل در ضریح است. به همین نحو، نیمی از ستون تهجد نیز در سمت دیگر حجره شریفه، داخل در ضریح قرار دارد. از میان ستون‌های متبرک، تنها ستون مربعه‌القبر به‌طور کامل داخل ضریح قرارگرفته است.