عید قربان

عید قربان روز دهم ذی‌الحجه است که از اعیاد بزرگ اسلامی به شمار می‌رود. گفته شده در چنین روزی حضرت ابراهیم(ع) به دستور خدا قصد ذبح فرزندش اسماعیل را داشته که بنا به امر خدا این کار متوقف شد و به جای آن قوچی توسط ابراهیم ذبح شد. در روز عید قربان بر حاجیان در مکه قربانی واجب است و بر بقیه مسلمانان مستحب مؤکد است که در این روز قربانی کنند. قربانی کردن از مهمترین اعمال در عید قربان شمرده می‌شود که در روایات فضیلت زیادی برای آن برشمرده‌اند.

عید قربان اعمال مخصوص به خود را دارد. نماز عید، غسل، خواندن دعای مخصوص و احیای شب عید، از جمله این اعمال است. مسلمانان ایران و جهان این روز را با رسم و رسوم‌های خاص منطقه خود جشن می‌گیرند.

معرفی و جایگاه

عید قربان روز دهم ذی‌الحجه، یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان جهان است. طبق روایات در این روز خداوند به حضرت ابراهیم فرمان داد تا فرزندش اسماعیل را قربانی کند. او اسماعیل را به قربانگاه برد ولی جبرئیل به همراه قوچی نازل شد و به امر خداوند ابراهیم آن را به جای اسماعیل قربانی کرد. از این جهت عمل قربانی که در روز عید قربان و در سرزمین منا طبق شروطی انجام می‌شود به یاد آن واقعه است. در روایات عید قربان روز با فضیلتی شناخته می‌شود. عید قربان را عید دیدار الهی و لقاءالله، و نمادی از تسلیم بنده در مقابل پروردگار توصیف کرده‌اند.

عید قربان نزد عموم مسلمانان جهان و مردم مسلمان ایران از منزلتی خاص برخوردار است. مسلمانان ایران به تأسی از آموزه‌های دینی، قربانی کردن را که برای زائران خانه خدا واجب است، برای خود سنت مؤکد می‌شمارند و با آداب و آیین خاصی به برپایی مراسم عید قربان می‌پردازند. آنان ضمن به جا آوردن غسل عید، پوشیدن لباس نو، استعمال عطر، برپایی نماز عید و خواندن دعا، آداب قربانی کردن را که نماد اصلی عید قربان است، به جا می‌آورند. در این روز پس از تقسیم گوشت قربانی بین خویشاوندان، همسایگان و مستمندان غذاهای مخصوصی برای عید طبخ می‌شود. عید قربان در شهرها و روستاهای ایران افزون‌بر مراسم مذهبی همراه با جشن و با آداب و رسوم خاصی و متنوعی برپا می‌شود.

عید قربان عید اضحی و عید خون نیز نامیده می‌شود. روز حج اکبر در آیه ۳ سوره توبه را نیز عید قربان تفسیر کرده‌اند.

اعمال و آداب

از مهمترین اعمال در عید قربان، عمل قربانی است. در این روز قربانی کردن بر حاجیان حاضر در مکه واجب و بر دیگر مسلمانان مستحب مؤکد است. بعضی عالمان آن را بر افراد دارای توانایی واجب دانسته‌اند. در قرآن کریم تصریح شده است که هدف از قربانی، اِطعام فقرا و همچنین تزکیهٔ نفس و پرهیزگاری است. (سوره حج، آیه ۳۶ و ۳۷.) مستحب است گوشت قربانی میان فقرا تقسیم شود و همچنین خود فرد از گوشت قربانی پس از نماز عید بخورد.

روایاتی در باب فضیلت نماز عید قربان آمده است. مستحب است که مسلمانان در هر کجا که باشند دو رکعت نماز عید به جا آورند. وقت نماز عید از طلوع آفتاب روز عید است تا ظهر آن روز. این نماز در زمان حضور و اقتدار حکومت امام معصوم(ع) واجب است و باید به جماعت خوانده شود

همچنین بسیار انجام دادن کارهای نیک، غسل کردن در روز عید هنگام طلوع فجر، خواندن دعای ندبه، از اعمال دیگر روز عید قربان به شمار می‌رود؛ و نیز در روایات احیای شب عید قربان، زیارت امام حسین(ع) در شب عید تأکید شده است. گفتنی است روزه گرفتن در عید قربان حرام است.

در عید قربان، علاوه بر نماز عید و اعمال مستحبی دیگر، خواندن برخی دعاها توصیه شده است. از جمله دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه است که به دعای روز عرفه معروف است.

منابع

• احکام و مناسک حج، منتظری، حسینعلی، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۱ش.
• اسلام دین فطرت، منتظری، حسینعلی، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۵ش.
• اسرار عرفانی حج، فعالی، محمدتقی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
• «تاریخچهٔ عید قربان و اسرار آن»، بخشیان، محمدحسین، مبلغان، شماره ۲۹۰، تیرماه ۱۴۰۲ش.
• جرعه‌ای صهبای حج، جوادی آملی، عبدالله، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
• «جلوه‌های آیینی عید قربان در فرهنگ مردم»، دوستی، شهرزاد، فرهنگ مردم ایران، شماره ۳۲، بهار ۱۳۹۲ش.
• جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
• حکمت‌نامه پیامبر اعظم، محمدی ری‌شهری، محمد، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۷ش.
• زاد المعاد، مجلسی، محمدباقر، نشر مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۲۳ق.
• شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، شریعتمداری، جعفر، مشهد، آستان قدس رضوی، بی‌تا.
• صحیفه امام، خمینی، سید روح‌الله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
• صحیفه سجادیه، علی بن حسین، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، سروش، ۱۳۷۵ش.
• العروة الوثقی، طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۲۰ق.
• «عید قربان روز از خود گذشتن»، آشوری، اشرف، شماره ۱۴، مبلغان ۱۳۸۰ش.
• فرهنگ فقه فارسی، هاشمی شاهرودی، محمود، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۳۸۷ش.
• «قربان»، اکبری بیرق، حسن، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بی‌تا.
• مدارک الاحکام، عاملی موسوی، سید محمد بن علی، قم، آل البیت، ۱۴۱۰ق.
• مستند الشیعه، نراقی، احمد، قم، آل‌البیت، ۱۴۱۵ق.
• مناسک حج، روحانی، سید محمد صادق، قم، کلبه شروق، بی‌تا.
• مناسک حج، خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، پنجم، ۱۳۷۰ش.
• میزان الحکمه، محمدی ری‌شهری، محمد، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش.