باب الزیاده
باب الزیاده: از درهای ضلع شمالی مسجدالحرام می‌باشد. این باب در پی گسترش شمالی مسجدالحرام و پیوستن کامل دارالندوه به مسجد به فرمان معتضد عباسی بر دیوار شمالی دارالندوه و مسجد کار گذاشته شد. از این باب با نام‌هایی دیگری چون باب الندوه، باب زیاده دارالندوه، باب سویقه و باب دارالندوه الزائد، یاد شده است. این باب در گسترش عثمانی در سال ۹۸۴ق. و در حکومت سلطان مراد سوم، ویران گشت و بار دیگر با سه ورودی به همان شکل پیشین بازسازی شد. این در تا گسترش اول دوران سعودی بر جای بود تا آن‌که به سال ۱۳۸۱ق. برداشته شد. مناره‌ای برای این باب به فرمان معتضد عباسی ساخته شده بود، که در سال ۸۳۸ق. به فرمان سلطان برسبای مملوکی، تجدید بنا گشت.
نحوه کار گذاشتن باب
باب الزیاده یکی از سه دری است که در پی گسترش شمالی مسجدالحرام و پیوستن کامل دارالندوه (مرکز مشاوره قریش تا فتح مکه به سال هشتم ق.) به مسجد به سال281ق. به فرمان معتضد عباسی (حک: 279-289ق.) بر دیوار شمالی دارالندوه و مسجد کار گذاشته شد.[۱]
نام‌های دیگر
از این باب با نام‌های دیگر نیز یاد شده؛ از جمله: باب الندوه از سده پنجم ق.[۲] باب زیاده دارالندوه[۳]به سبب پیوستن دارالندوه به مسجد؛ باب سُوَیقه به علت روبه‌رو بودن با منطقه سویقه[۴]نزدیک کوه قعیقعان از سده نهم ق.؛ و باب دارالندوه الزائد در سده 14ق.[۵]
گزارش ازرقی
باسلامه به گزارش از ازرقی (م. 248ق.) از این باب با نام باب دار بنی‌شیبة بن عثمان یاد کرده است.[۶]اما ازرقی از باب دار شیبة بن عثمان، به عنوانی بابی جدا از باب دارالندوه یاد کرده است.[۷]با عنایت به زمان وفات ازرقی که پیش از ساخت این در بوده، نسبت دادن چنین سخنی به وی صحیح نمی‌نماید.
بازسازی باب
به سال 972ق. مدرسه‌ای به فرمان سلطان سلیمان قانونی (حک: 926-974ق.) کنار این باب بنا گشت که سلیمانیه نام گرفت. نیز ورودی سومی برای آن ساخته شد و از آن پس باب دارالندوه با سه ورودی، محل رفت و آمد زائران شد. این باب در گسترش عثمانی به سال 984ق. و در حکومت سلطان مراد سوم (حک: 982-1003ق.) یکسره ویران گشت و بار دیگر با سه ورودی به همان شکل پیشین بازسازی شد.[۸]وسعت این باب در آن هنگام هشت متر و‌اندازه هر ورودی دو متر[۹]با سه لنگه چوبی بوده است.[۱۰]بر بالای این در 22 کنگره ساخته بودند[۱۱]و در با 13 پله به مسجدالحرام فرود می‌آمد.[۱۲]
نقوش بالای درب
بر بالای یکی از ورودی‌های آن، آیه 25 سوره یونس: وَ اللهُ یَدْعُوا اِلی دارِ السَّلامِ... و بر بالای ورودی میانی، آیه 26 همان سوره: لِلَّذینَ اَحْسَنُوا الْحُسْنی وَ زِیادَةٌ... و بر بالای ورودی دیگر، آیه 28 سوره جن: وَ اَحْصی کُلَّ شَیْءٍ عَدَداً و آیه 18 همان سوره: وَ اَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ... نوشته شده بود.[۱۳]این در به همین شکل تا گسترش اول دوران سعودی بر جای بود تا آن‌که به سال 1381ق. برداشته شد.[۱۴]
مناره باب
مناره‌ای که برای این باب به سال 284ق. به فرمان معتضد عباسی ساخته شده بود، به سال 838ق. به فرمان سلطان برسبای مملوکی (حک: 825-841ق.) تجدید بنا گشت.[۱۵]
پانویس
- ↑ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ج2، ص147-151؛ الانس الجلیل، ج1، ص407؛ نک: تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص141.
- ↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص129؛ الاستبصار، ص26؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص186.
- ↑ تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص158؛ اتحاف الوری، ج4، ص151-152؛ تحصیل المرام، ج1، ص388.
- ↑ اثارة الترغیب، ج1، ص289-290؛ الجامع اللطیف، ص193؛ التاریخ القویم، ج4، ص423.
- ↑ موسوعة مرآة الحرمین، ج1، ص23؛ ج2، ص753.
- ↑ اخبار مکه، ج2، ص94؛ تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص158.
- ↑ اخبار مکه، ج2، ص160-161.
- ↑ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص426؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص132-133؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص142-143.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص143.
- ↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص132-133.
- ↑ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص426؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص132.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص234؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص132.
- ↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص132-133.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص144؛ موسوعة مکة المکرمه، ج4، ص460-461.
- ↑ تحصیل المرام، ج1، ص392؛ التاریخ القویم، ج4، ص543.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب الزیاده.
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق؛
- اثارة الترغیب: محمد بن اسحق الخوارزمی (م. 827ق.)، به کوشش الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، 1418ق؛
- اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛
- الاستبصار فی عجائب الامصار: کاتب مراکشی (م. قرن6ق.)، بغداد، دار الشؤون الثقافیه، 1986م؛
- الاعلام باعلام بیت الله الحرام: محمد بن احمد النهروالی (م. 990ق.)، به کوشش علی محمد، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1425ق؛
- الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل: مجیر الدین الحنبلی (م. 928ق.)، به کوشش عدنان یونس، عمان، مکتبة دنیس، 1420ق؛
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق؛
- تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛
- تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری؛
- تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش العدوی، مکه، المکتبة التجاریه مصطفی احمد الباز، 1416ق؛
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق؛
- الجامع اللطیف: محمد ابن ظهیره (م. 986ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1423ق؛
- سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق؛
- موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.