تاریخ مکه (محمد بن علی طبری)
تاریخ مکه، کتابی در تاریخ مکه، نوشته محمد بن علی طبری (م. 1173ق.) است.
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | محمد بن علی طبری |
| تصحیح | محسن محمدحسن سلیم، ناصر برکاتی |
| محتوا | |
| موضوع | تاریخ رویدادهای سیاسی مکه از سده هفتم ق. تا نیمه سده دوازدهم ق. |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| ناشر | انتشارات دار الکتب الجامعی |
| محل نشر | قاهره |
این کتاب حاوی تاریخ رویدادهای سیاسی مکه از سده هفتم ق. تا نیمه سده دوازدهم ق. و همچنین حاوی زندگی‌نامه بسیاری از دانشوران، صوفیان و شاعران ساکن و مجاور مکه و مدینه، به مناسبت بیان سال وفاتشان می‌باشد.
گزارش‌های کتاب را به دو بخش می‌توان تقسیم کرد؛ گزارشات دوره پیش از زندگی نویسنده که گزیده‌ای از چند منبع اصلی است و تازگی ندارد؛ گزارشات دوره تاریخ مکه در دوران زندگی نویسنده و حاصل دیده‌ها و شنیده‌های نویسنده است که بیشتر قابل استفاده می‌باشد.
نسخه‌های تاریخ مکه در کتابخانه‌ها موجود است و بخش‌هایی از این کتاب با تصحیح چاپ شده است.
معرفی اجمالی کتاب
این کتاب که نام اصلی آن اتحاف فضلاء الزمن بتاریخ ولایة بنی‌الحسن است، تاریخ رویدادهای سیاسی مکه را از سده هفتم ق. تا نیمه سده دوازدهم ق. در بر گرفته و زندگی‌نامه برخی از اهل دانش و فرهنگ نیز به مناسبت یادکرد از تاریخ وفاتشان نگارش یافته است.
زندگی شرفای مکه و شرح جنگ‌های آنان برای دستیابی به قدرت و رخدادهای دوران حکمرانی هر یک از آنان، درون‌مایه این اثر را تشکیل می‌دهد. طبری در آغاز کتاب، خلاصه‌ای از تاریخ حکومت امیران مکه را از روزگار پیامبر(ص) تا دوران قتادة بن ادریس و رویدادهای زمانه هر یک از شرفا را به تفصیل آورده است. [۱] کتاب حاوی زندگی‌نامه بسیاری از دانشوران، صوفیان و شاعران ساکن و مجاور مکه و مدینه نیز هست که به مناسبت بیان سال وفاتشان در کتاب راه یافته است. [۲]
طبری در کتاب خود از بسیاری شعرهای کوتاه و بلند شاعران مکی و غیر مکی بهره برده است. [۳]
گزارش‌های تاریخی کتاب تا پیش از دوران زندگی نویسنده که در نسخه چاپی در دسترس ما جای دارد، تازگی ندارد و گزیده‌ای از چند منبع اصلی است که نویسنده در بیشتر موراد مطالب آن‌ها را بی‌هیچ تغییری نقل کرده است. از منابع اصلی او برای بخش اول کتاب که زندگی شرفا تا دوران قتاده را در بردارد، کتاب الجامع اللطیف است. [۴] در بخش‌های پسین تا روزگار خود وی نیز دو کتاب الاعلام باعلام بیت الله الحرام و منائح الکرم منابع اصلی کتاب هستند. [۵]
ساختار کتاب
بخش نخست کتاب با عنوان تاریخ مکه به چاپ رسیده است. آن چه در این مقاله می‌آید، بررسی همین بخش است که رویدادهای تاریخ مکه را از آغاز حکمرانی شریف قتادة بن ادریس تا سال 999ق. در دوره حکمرانی شریف ابونمی در برگرفته است.
اصل کتاب سه بخش است. بخش سوم شامل تاریخ مکه در دوران زندگی نویسنده و حاصل دیده‌ها و شنیده‌های خود او است و رخدادهای تاریخی را از سال 1124ق. تا 1140ق. گزارش کرده است. این اثر در کنار کتاب منائح الکرم که رویدادهای تاریخی را تا سال 1124ق. شامل می‌شود، از منابع اصلی تاریخ مکه در سده دوازدهم ق. به شمار می‌رود.[۶] بخش سوم افزون بر شرح تحولات و رخدادهای سیاسی در مکه، آگاهی‌هایی دقیق درباره بازسازی بناهای مکه به دست داده و مورد استفاده نویسندگان پسین قرار گرفته است.[۷]
معرفی نویسنده
نویسنده کتاب، محمد بن علی بن فضل طبری، ملقب به جمال‌الاخیر، به سال 1110ق. در مکه زاده شد. یادگیری دانش‌های اسلامی را نزد پدرش که از دانشمندان مکه و امام نماز مقام ابراهیم بود، آغاز کرد و نزد دیگر دانشوران مکه مانند عبدالقادر صدیقی (م. 1138ق.)، اسلم بن عبدالحرمین میرک حسینی (م. 1134ق.) و ادریس بن احمد الشماع (م. 1126ق.) ادامه داد. طبری مذهب شافعی داشت و امامت مقام ابراهیم را عهده‌دار بود و چند اثر در تاریخ و عقاید و زبان عرب به یادگار نهاد. او به سال 1173ق. در مکه وفات یافت.[۸]
نسخه‌شناسی
از این اثر، نسخه‌هایی در کتابخانه‌ها یافت می‌گردد؛ از جمله دو نسخه در کتابخانه حرم مکی نگاهداری می‌شود.[۹] بخش نخست این کتاب با نام تاریخ مکه به دست محسن محمدحسن سلیم تصحیح شده و انتشارات دار الکتب الجامعی آن را در قاهره به چاپ رسانده است.
گویا ناصر برکاتی نیز این کتاب را به عنوان رساله دکتری خود در دانشگاه سنت‌اندرسون به سال 1972م. تصحیح کرده؛ اما حاصل تلاش وی به صورت کتاب منتشر نشده است.[۱۰]
پانویس
- ↑ تاریخ مکه، ص50-51.
- ↑ برای نمونه: تاریخ مکه، ص212؛ تاریخ مکه، ص258؛ تاریخ مکه، ص422.
- ↑ تاریخ مکه، ص2؛ تاریخ مکه، ص125؛ تاریخ مکه، ص134؛ تاریخ مکه، ص175؛ تاریخ مکه، ص207؛ تاریخ مکه، ص340.
- ↑ برای نمونه، تاریخ مکه، ص78-89.
- ↑ برای نمونه: تاریخ مکه، ص180؛ تاریخ مکه، ص182؛ تاریخ مکه، ص184؛ تاریخ مکه، ص195؛ تاریخ مکه، ص197؛ تاریخ مکه، ص200.
- ↑ التاریخ و المورخون، ص384، 402-403.
- ↑ نک: افادة الانام، ج1، ص344، 415؛ افادة الانام، ج3، ص488؛ افادة الانام، ج3، ص583.
- ↑ مختصر نشر النور، ص456؛ تاریخ مکه، ص18؛ تاریخ مکه، ص25.
- ↑ الفهرس المختصر لمخطوطات، ص1057.
- ↑ التاریخ و المورخون، ص403.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل تاریخ مکه (محمد بن علی طبری).
- افادة الانام: عبدالله بن محمد الغازی (م. 1365ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، 1430ق.
- التاریخ و المورخون: محمد الحبیب الهیله، مکه، موسسة الفرقان، 1994م.
- الفهرس المختصر لمحفوظات مکتبة الحرم المکی الشریف: به کوشش محمد بن سید احمد و عادل بن جمیل، ریاض، مکتبة الملک فهد الوطنیه، 1426ق.
- مختصر نشر النور و الزهر: عبدالله بن میرداد (م. 1343ق.)، به کوشش العاموری، جده، عالم المعرفه، 1986م.