مسجد غمامه
مسجد غَمامه در کشور عربستان در محلی به نام مناخه که میدان وسیع در کنار شهر مدینه است قرار دارد؛ این محل از زمان رسول خدا(ص) محل اقامه نماز عید بوده و هر سال، آن حضرت و سپس خلفا، در جایی از آن، به نماز می‌ایستادند؛ از جمله محلی که حضرت در سال‌های پایانی عمر خویش در آنجا اقامه نماز عید و نماز باران کرد؛ جایی است که امروزه به نام مسجد مُصَلاّ یا مسجد غمامه شناخته می‌شود.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | در زمان عمر بن عبدالعزیز |
| کاربری | مسجد |
| مکان | مدینه |
| مشخصات | |
| مساحت | ٣٣٨ متر |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | بازسازی‌های متعدد |
موقعیت مسجد
زمانی که نمازگزار در مسجدالنبی(ص) به سمت قبله می‌ایستند و روی به جنوب دارد، سمت راست او غرب و سمت چپش (سمتِ مدفن پیامبر(ص)) شرق است. در امتداد جنوب غربِ مسجد النبی(ص)، در فاصله حدود سیصد متری، چندین مسجد وجود دارد که مهم‌ترین آنها مسجد غَمامه است. مساجد دیگر عبارتند از: «مسجد علی‌بن ابی‌طالب(ع)»، «مسجد ابوبکر»، «مسجد عمر بن خطاب» و «مسجد عثمان بن عفّان». در این که مورد اخیر در مناخه باشد، تردید وجود دارد.
برای شرح موقعیت این منطقه، باید به این نکته اشاره کنیم که در شهرهای اسلامی سه نوع مسجد وجود داشته و دارد:
١. مسجد محل، که برای نمازهای روزانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. ٢. مسجد جامع، که برای نماز جمعه است. ٣. مسجد عیدگاه یا مصلاّ.
سوّمین مسجد، برای برگزاری نماز عید و باران ساخته می‌شود و به دلیل آن‌که جمعیت شرکت کننده در آن زیاد است، در خارج از محدوده شهر، در یک فضای باز بنا می‌شود. عیدگاه به‌طور معمول، محیطی وسیع حتی بدون دیوار بوده و محلی برای محراب‌گاه به صورت موقت در آن مشخص می‌شده است.
میدان وسیعی که مسجد غمامه و چند مسجد دیگر به نام خلفای نخست در آن قرار گرفته، «مناخه» نام داشته یا بعدها به این نام تبدیل شده است. مناخه محلّ فرود شتران بود که مسافرانِ زائر، از آنجا به عنوان بارانداز استفاده می‌کردند. این میدان وسیع در کنار شهر، از زمان رسول خدا(ص) محل اقامه نماز عید بوده و هر سال، آن حضرت و سپس خلفا، در جایی از آن، به نماز می‌ایستادند؛ از جمله محلی که حضرت در سال‌های پایانی عمر خویش در آنجا اقامه نماز عید و نماز باران کرد؛ جایی است که امروزه به نام مسجد مُصَلاّ یا مسجد غمامه شناخته می‌شود.
وجه تسمیه
افزون بر نماز عید، نماز باران (صلاة الاستسقاء) نیز به‌طور معمول در مصلاّی عید خوانده می‌شد.
اقامه نماز باران در این مُصلاّ، سبب شد تا پس از استجابت دعای پیامبر(ص) و مسلمانان، مسجد موجود به نام «مسجد غمامه» یا «مسجد ابر» نام‌گذاری شود. عبدالغنی نوشته است که وی این وجه نام‌گذاری را در کتاب‌های کهن نیافته است.[۱]
پیشینه ساخت و بازسازی
بنای نخست آن، در زمان عمر بن عبدالعزیز و در همان نقطه‌ای بوده است که رسول‌خدا(ص) نماز عید را برگزار کرد.[۲] سپس در گذر زمان، این مسجد بارها بازسازی شد و از آن رو که مورد استفاده عامّه مسلمانان بود، عنایت بیشتری نسبت به آن صورت گرفت. بنای فعلی آن عثمانی و از روزگار عبدالمجید اول عثمانی (حکومت از 1255 تا ١٢٧٧) است که پس از آن در زمان سلطان عبدالحمید عثمانی (١٣٢٧- ١٢٩٣) بازسازی شد. در دوره سعودی نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال 1411 یعنی به عهد سلطنت فهد نشان می‌دهد.
طول مسجد 26 متر، عرض آن حدود ١٣ متر و مساحت کلّ آن ٣٣٨ متر بوده است. در سال‌های اخیر مسجد یاد شده با حفظ معماری، به صورتی نو تزیین شده است.
اقامه نماز توسط پیامبر در مسجد
روایات چندی حکایت از اقامه نماز عید فطر و قربان در این مصلاّ دارد؛ از جمله ابوسعید خُدْری روایت کرده است که رسول خدا(ص) روز عید فطر و قربان به مصلاّ می‌آمد. ابتدا نماز می‌خواند، پس از آن در برابر صفوف نمازگزاران می‌ایستاد و به وعظ آنان می‌پرداخت. در همانجا بود که اگر قصد اعزام سپاهی را داشت، آنان را می‌فرستاد یا اگر دستور دیگری داشت اعلام می‌کرد و سپس به خانه باز می‌گشت.[۳][۴]
همچنین در روایتی آمده است که وقتی خبر مرگ نجاشی حاکم حبشه، که از مهاجرین استقبال کرده بود، به رسول خدا(ص) رسید، آن حضرت در محل مُصلاّ و از دور، بر جنازه نجاشی نماز میت خواندند. [۵]
روایت دیگری از ابوهریره، حکایت از آن دارد که هرگاه رسول خدا(ص) از سفر بازمی‌گشت و به مصلاّ می‌رسید، در آنجا به سمت قبله می‌ایستاد و دعا می‌کرد.[۶]
پانویس
منابع
المساجد الاثرية فى المدينة المنورة، محمد الياس عبدالغنى، مدينه، ١٩٩٨.
صحیح مسلم، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، کتاب الجنائز.
صحیح بخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب العیدین.
تاريخ المدينة المنورة، ابوزيد عمر بن شبه، قم، دارالفكر، ١٣۶٨ش.
وفاء الوفا بأخبار دار المصطفى، نورالدين على السمهودى، بيروت، داراحياء التراث العربى، ١٩٩۵.