مسجد الاجابه (مکه)
مسجد الاجابه، یکی از مساجد مهم شهر مکه در کشور عربستان است.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| کاربری | مسجد |
| مکان | عربستان - مکه |
| نام‌های دیگر | مسجد الاستراحه |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | سال‌های 1422-1421 |
این مسجد یکی از مساجد کهن و تاریخی در مکه است که همواره مورد توجه زائران بوده است. به گفته مورخان پیامبر(ص) پس از برگرشتن از عمره در این مسجد استراحت نموده است.
به گفته فاکهی این مسجد در قرن دوم و قبل از آن به این نام شناخته نمی‌شد. بنابر نقل تاریخ‌نگاران این مسجد در طول تاریخ چندین بار مورد بازسازی قرار گرفته است.
موقعیت
این مسجد پایین‌تر از میدان معابده، در ابتدای شارع ابطح، در طریق مسجدالحرام و در ابتدای شارع الاجابه است.
ادامه مسیر فعلی از سر شارع الاجابه، به ثنیه اذاخر می‌رسد که محل ورود رسول خدا(ص) به مکه به هنگام فتح مکه در رمضان سال هشتم هجرت است. این ثنیّه، مُشْرف بر باغ خرمان بوده که اکنون شهرداری مکه را در آنجا ساخته‌اند.
تاریخچه
فاکهی در قرن دوم از این مسجد یاد کرده و می‌گوید آن مسجد در آغازِ شعبی واقع شده که در تاریخ به نام شعب آل قنفذ شناخته می‌شود. این شعب در درون کوه العیر است.
مسجد پیش گفته، باید در شمار چند مسجد کهن مکه شناخته شود که نام‌های گونا‌گون مانند: مسجد آل قنفذ، مسجد الإجابه و مسجد الاستراحه داشته است.
فاکهی می نویسد:
در این شعب، خانه آل خَلَف بن عبدالله بن سائب بوده که به آنها «آل عبدربة بن السائب» می‌گویند و در مقابل قصر محمد بن سلیمان واقع است. نام دیگر آن «شعب اللئام» است و این شعب در دست چپ کسی است که بالای باغ خرمان بایستد و در این زمان خانه خَلَفیین از بنی مخزوم است.
حضارمه (مردمان منسوب به حَضْرموت) هم در این شعب سکونت دارند. شعب مزبور به «شعب الخلفیین» ناموراست. در آنجا مسجدی است که گفته می شود رسول خدا(ص) در آن نمازگزارده است.
از زهیر بن قنفذ نقل شده است که رسول خدا(ص)، روز را در غار حرا به سر می برد و شب از حِرا پایین آمده، به محل مسجد می رفت که پشت خانه ابوعبیده بود و به شعب الخلفیین شهرت داشت. در این وقت خدیجه(س) هم از مکه می آمد و آنها در نزدیکی این شعب با یکدیگر بودند تا جدا شوند. [۱]
چند نکته درباره مسجد
در اینجا به بیان چند نکته درباره مسج الاجابه می‌پردازیم؟
اول: در جای باغ خرمان، که در برابر مسجد الإجابه بوده، اکنون دقیقاً شهرداری مکه ـ امانة العاصمة المقدسه ـ قرار گرفته است. اندکی از خیابان به سمت ریع اذاخر را نیز باید داخل در باغ خرمان دانست.
دوم: مسجد الاجابه دست کم تا قرن سوم به این نام شناخته نمی‌شده است. فاکهی در قرن سوم از آن با مسجد آل قنفذ یاد کرده است.
سوم: کتیبه‌ای در مسجد الإجابه موجود است که اشاره به بازسازی آن در قرن دهم هجری دارد. به علاوه، دو بیت شعر هم درباره بازسازی این مسجد بر کتیبه‌ای دیگر در این سوی محراب در بنای قبلی وجود داشت.
در قرن هشتم، ابن‌بطوطه در سفرنامه‌اش از مسجد الاجابه یاد کرده، می‌نویسد: آن مسجدی است که رسول خدا(ص) به هنگام بازگشت از عمره، در آنجا استراحت کرد و اکنون مردم آن را از روی تبرّک می بوسند.[۲]
ابن‌فهد در حوادث سال 720 نوشته است: در این سال مسجد الاجابه تعمیر شد. این مسجد سمت چپ کسی است که به سوی منا می رود و در نزدیکی ثنیّة اذاخر است و گفته شده که رسول خدا(ص) در آن نماز خوانده است.[۳]
همو در حوادث سال 831 آورده: امیر سیف‌الدین شاهین عثمانی در این سال مسجد الإجابه را که در شعبی نزدیک ثنیة اذاخر است، تعمیر کرد.[۴]
حضور پیامبر(ص) در مسجد الاجابه
تا این جا چند نکته درباره حضور رسول خدا(ص) در این محل، نقل کردیم. یکی همان اشاره ابن بطوطه بود که حضرت در بازگشت از عمره در اینجا استراحت کرده است.
دیگر آن که حضرت روزها در غار حِرا بوده و شب را در اینجا با خدیجه(س) بسر می برده است. ابن‌فهد هم به نقل از راویان می نویسد: گفته اند که جنیان در اینجا به محضر رسول خدا(ص) آمدند و با آن حضرت دیدار کردند.
جمیل کتبی نویسنده معاصر شهر مکه می نویسد: این مسجد را «مسجد الاستراحه» گفته‌اند؛ زیرا مکانی است که وقتی رسول خدا(ص) در روز سیزدهم از منا و از حجّة الوداع باز می‌گشت در این جا استراحت کرد.[۵]
همچنین می نویسد: گفته‌اند که حضرت در کودکی در اینجا گوسفندان را به چرا می آورده است.[۶]
آشکار است که اینها اقوال شفاهی بوده و نویسندگان از مردم می شنیده‌اند. در این میان، نکته مهم همان اشاره فاکهی است که گفته است: رسول خدا(ص) در اینجا نماز خوانده است.
بازسازی
در سال 1394 قمری ساختمان قدیمی مسجد خراب گردید و در همان محل پیشین، مسجد جدیدی بنا نهاده شد. بنای فعلی آن، مربع شکل و دارای مساحتی حدود 400 متر مربع است.
مناره‌ای نیز در محل اتصال دیوارهای جنوب و غربی آن قرار دارد. این مسجد از مساجد دایر مکه به شمار می آید که مؤلف مکرر توفیق نماز خواندن در آن را یافته است.
مسجد یاد شده بار دیگر در سال‌های 2ـ1421 به صورت زیبایی بازسازی شده و حتی به آن مناسبت، گاه محله نیز محله الاجابه نامیده می شود.
پانویس
منابع
- اخبار مكة: ابوعبدالله محمد بن اسحاق الفاكهى، تصحيح عبدالملك بن دهيش، ١٩٩۴
- الرحلة الحجازية: محمد لبيب البتنونى، قاهره، الثقافة الدينية
- اتحاف الورى بأخبار ام القرى: عمر بن فهد، مكه، دانشگاه‌ام القرى، ١٩٨٣.
- اخبار مکه: الازرقی (درگذشت ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی صالح، مکه،دار الثقافه، ۱۹۸۳م.