ابراهیم غمر

	مرقد سیدابراهیم الغمر حسنی در کوفه
مشخصات فردی
نام کامل	ابراهیم بن حسن مثنی
کنیه	ابواسماعیل، ابوالحسن، ابواسحاق
لقب	غَمر، شبیه، صاحب صندوق، مظلوم
نسب	مردد بین سال‌های 78 یا 79 یا 81 هجری قمری
همسر	رمیحه (ذبیحه)
فرزندان	اسماعیل دیباج و ...
خویشان سرشناس	امام حسن مجتبی(ع)
دین	اسلام
مذهب	شیعه
تاریخ درگذشت	مردد بین سال‌های 145 یا 147 یا 149 هجری قمری
محل درگذشت	مردد بین زندان‌ هاشمیه یا مسیر کوفه یا کوفه
آرامگاه	کوفه
مشخصات دینی
دلیل شهرت	نواده امام حسن مجتبی(ع) و جد سادات طباطبایی
نقش‌های برجسته	راوی حدیث
حج و زیارت
نام زیارتگاه	مرقد سیدابراهیم الغمر حسنی

ابراهیم غمر، از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و تربیت شده دامان حسن مثنی و فاطمه بنت امام حسین(ع) بوده است. منابع وی را، سیدی بزرگوار، جلیل‌القدر، بخشنده و دانا به معارف دین توصیف کرده‌اند. او یکی از راویان شیعه و فردی ثقه و در نشر معارف اهل بیت (علیهم‌السّلام) کوشا بوده و سرانجام در بین سال‌های ١45، 147 یا 149 هجری قمری در زندان منصور، خلیفه عباسی به شهادت رسیده است.

اصل و نسب

ابراهیم الغَمر، سومین فرزند حسن بن حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)، معروف به حسن مثنی از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) است.

پدر ابراهیم غمر، حسن مثنی است که مردی باابهت، بزرگوار، فاضل، زاهد و اهل وَرَع توصیف شده است.^[۱] از زندگی وی تا پیش از واقعه کربلا در سال 6١ قمری اطلاعی در دست نیست. وی در آن سال با فاطمه دختر امام حسین(ع) ازدواج کرد.^[۲]

فاطمه مادر ابراهیم، بزرگ‌ترین دختر امام حسین(ع)^[۳] است که حاصل ازدواج وی با حسن مثنی، فرزندانی مؤمن و شجاع، به نام‌های عبدالله، ابراهیم، حسن و زینب بودند که هر کدام به نوعی ادامه دهنده راه مبارزاتی امام حسن و امام حسین بر ضد حکومت غاصبانه اموی بودند.

کنیه و القاب

مشهورترین کنیه ابراهیم، ابواسماعیل است.^[۴] ابوالحسن^[۵] و ابواسحاق^[۶] نیز از کنیه‌های اوست.

بارزترین لقب ابراهیم، «غَمر» است که به‌سبب زیبایی، سخاوت و فضایل اخلاقی به آن ملقب گردید. این لقب همیشه پس از نام ابراهیم و به صورت ابراهیم‌الغَمر آورده می‌شود. ابن عنبه، علت شهرت یافتن ابراهیم به غَمر را چنین می‌نویسد: «لُقِّب الغمر لجوده؛ به دلیل بخشش زیادش به غمر ملقب شد.»^[۷]

دیگر القاب ابراهیم عبارت‌اند از: شبیه، صاحب صندوق و مظلوم.^[۸]

شباهت زیاد ابراهیم به پیامبر(ص) سبب شده بود که از وی با عنوان «ابراهیم الشبیه» یاد شود. تاریخ نگاران از او با عنوان «کان اشبه الناس برسول الله(ص)» یاد می‌کند.^[۹]

اوصاف و ویژگی‌ها

برخی منابع تراجم‌نگاری و تاریخی درباره او نوشته‌اند: ابراهیم بن حسن بن حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)، بزرگ خاندان خود و شخصیتی محترم و برجسته بود. وی را به بزرگواری و شرافت ستوده‌اند. برخی دیگر نیز از ایشان با وصف سیدی بزرگوار، جلیل‌القدر، شریف، بخشنده،^[۱۰] عالمی از عالمان آل محمد(ص) و بزرگی از بزرگان‌هاشمی یاد کرده‌اند.^[۱۱]

راوی حدیث

ابراهیم از راویان مشهور و بزرگ حدیث در میان علویان بود.^[۱۲] او از طریق پدرش حسن مثنی^[۱۳] و جدش امام علی(ع)، از پیامبر(ص) حدیث نقل می‌کرد.^[۱۴] همچنین راوی حدیث مادرش فاطمه بنت‌الحسین(ع) بود.^[۱۵] به نقل شیخ صدوق، اسماء بنت عُمیس خثعمی نیز، در طریق روایت ابراهیم قرار دارد.^[۱۶]

از حسن نیز، کسانی مانند فضیل بن مرزوق^[۱۷] و ابوعقیل یحیی بن متوکل^[۱۸] روایت نقل کرده‌اند.

سرانجام ابراهیم

از زندگی ابراهیم در سال‌های پایانی حکومت بنی‌امیه اطلاعی در دست نیست؛ اما او زمان خلافت سفّاح، نخستین خلیفه عباسی (١٣٢-١٣6ه.ق)، از احترام فوق‌العاده‌ای برخوردار بود.

پس از مرگ سفاح، هنگامی که منصور دوانیقی (١٣6-١5٨ه.ق) به خلافت رسید، ابراهیم غمر و برادرش عبدالله محض را زندانی کرد^[۱۹] و سرانجام ابراهیم در زندان منصور، خلیفه عباسی به شهادت رسید.

تاریخ شهادت

در مورد تاریخ شهادت وی اختلاف است؛ برخی زمان شهادت وی را ربیع‌الاول سال ١45هجری دانسته‌اند و برخی دیگر مرگ ابراهیم را بین سال‌های ١4٧ یا ١4٩ هجری می‌دانند. به همین سبب مدت عمر ابراهیم غمر دقیقاً مشخص نیست. برخی سن ایشان را هنگام شهادت، 6٩ سال و برخی 6٧ سال ثبت کرده‌اند.^[۲۰]

مکان و چگونگی شهادت

درباره درگذشت و یا شهادت ابراهیم و مکان آن سه دیدگاه مطرح است: زندان‌ هاشمیه، مسیر کوفه و کوفه.

زندان‌هاشمیه

ابونصر بخاری و ابوالفرج اصفهانی معتقدند که ابراهیم غَمر در زندان‌ هاشمیه -شهری نزدیک کوفه- در ربیع‌الاول سال ١45ه. ق به شهادت رسید و هنگام مرگ 6٧ سال داشت که با این حساب، سال ٧٨ه. ق به دنیا آمده است. زندانیان بر جنازه او نماز خواندند و ظاهراً همان‌جا دفنش کردند.^[۲۱]

مسیر کوفه

به نقل ابن خداع، پیش از آنکه ابراهیم از مدینه به زندان منتقل شود، در مسیر راه، از دنیا رفته بود؛ زیرا در مسیر راه به کوفه، محمل شترش را برداشته بودند و گرما چنان شدید بود که بر اثر تابش آفتاب، گونه‌های صورتش از بین رفت و همان باعث شد که قبل از رسیدن به کوفه دار دنیا را وداع گوید.^[۲۲]

کوفه

ابن فوطی معتقد است که ابراهیم را زنده در میان صندوقی اطراف کوفه دفن کردند و می‌نویسد: «انه دفن حیاً فی صندوق بظاهر الکوفة بقریة الهاشمیة».^[۲۳] بنا به نقل ابوالفرج، ابراهیم غمر را زنده به گور کردند و بر سر عبدالله بن الحسن، سقف اتاق را فرود آوردند.^[۲۴]

همسران و فرزندان

بنابر گزارشات تاریخی، ابراهیم غمر چندین همسر و فرزند داشته است که از همسران وی، جز رمیحه (ذبیحه) که از تیره بنی‌مخزوم قریش و آزاد بود، بقیه کنیز بودند و عبارت‌اند از: عابده، خریده، عالیه (عافیه) و مذهبه که ابراهیم از آنان فرزندانی داشت.

همچنین منابع تاریخی ابراهیم غمر را صاحب یازده فرزند (5 دختر و 6 پسر) دانسته‌ و گفته‌اند که نسل وی را، فقط از طریق فرزندش اسماعیل دیباج ادامه یافت.^[۲۵]

پانویس

↑ الارشاد، ج٢، ص٢٣؛ الفصول المهمه، ج٢، ص١5٩.
↑ لباب الانساب، ج١، صص٣٨4 و ٣٨5.
↑ الطبقات الکبری، ج٣، ص٢١4؛ تاریخ الطبری، ج5، ص464؛ الکامل فی‌التاریخ، ج٢، ص5٧٧.
↑ عمدة الطالب، ص١٩٧.
↑ مراقد المعارف، ج١، ص٣4؛ مقاتل الطالبیین، ص٢١5.
↑ سر السلسلة العلویة، ص٣٩.
↑ عمدة الطالب، ص١٩٧.
↑ منتقلة الطالبیة، ص١٢٧؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، نمازی شاهرودی، ١٣٨4ش، ج١، ص135.
↑ تحفة لب اللباب، ص46؛ مقاتل الطالبیین، ص١٧٢؛ سر السلسلة العلویة، ص٣٩؛ مقاتل الطالبیین، ص٢١5؛ منتقلة الطالبیة، ص٢65؛ الشجرة المبارکة، ص٣٧؛ شرح نهج البلاغة، ابن ابی‌الحدید معتزلی، ١٩6٣م، ج١5، ص٢٩٠.
↑ مقاتل الطالبیین، صص١٧٢ و ١٧٣؛ تحفة لب اللباب، ص46.
↑ کتاب المزار، ص١٨٨.
↑ المجدی، ص٢56.
↑ الجرح والتعدیل، ج٢، ص٩٢، ش٢٣٩؛ صحیح بخاری، بخاری، ١4٠١ق، ج١، ص٢٧٣، ش٨٩٧.
↑ صحیح بخاری، ج١، ص٢٧٣.
↑ الثقات، ج٣، ص١٧٨؛ امالی طوسی، صص 5٧6 و 5٧٧.
↑ مشیخة من لا یحضره الفقیه، ج4، صص 4٣٨ و 4٣٩.
↑ کتاب الثقات، ج٣، ص١٧٨؛ لسان المیزان، ج١، ص٣6.
↑ التحفة اللطیفة، ج١، ص6٨، ش ٣٢.
↑ مقاتل الطالبیین، ص١٧٣.
↑ مقاتل الطالبیین، ص١٧٣.
↑ مقاتل الطالبیین، ص١٢٧؛ سر السلسلة العلویة، ص4٠؛ المجدی، ص٢56؛ منتقلة الطالبیة، ص٢65؛ لباب‌الانساب، ج١، ص٣٨6؛ الاصیلی، صص ١١١ و ١١٢؛ عمدة الطالب، ص١6١؛ لباب الانساب، ج١، ص4٠٧.
↑ منتقلة الطالبیة، ص٢65.
↑ مجمع الآداب، ج٢، صص 4٢٨ و 4٢٩.
↑ مقاتل الطالبیین، ص١٧٣.
↑ المجدی، صص ٢56 و ٢5٧؛ عمدة الطالب، ص١٩٨؛ لباب الانساب، ج٢، صص 45٠ و 45١؛ منتقله الطالبیه، ص٢65.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب ابراهیم غمر نواده امام حسن مجتبی علیه السلام و جد سادات طباطبایی، محمود سامانی. بخش «معرفى ابراهيم غمر و خاندانش»، ص11-30. است.

امالی طوسی، تحقیق مؤسسه بعثت، قم، دارالشتافه، ١4١4ه. ق.
صحیح بخاری، بخاری، گردآورنده: ابن باز، استانبول، دارالفکر، ١4٠١ق.
کتاب المزار مدخل لتعیین قبور الانبیاء والشهداء و اولاد الائمة والعلماء، سیدمهدی قزوینی، تحقیق: جودت قزوینی، بیروت، دار الرافدین، ٢٠٠5م.
شرح نهج البلاغة، ابن ابی‌الحدید معتزلی، ١٩6٣م.
الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، امام فخر رازی، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ١4١٩ه. ق.
تحفه لب اللباب فی ذکر نسب سادة الانجاب، ضامن بن شدقم حسینی مدنی، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت‌الله‌مرعشی، ١٣٧6ه. ش.
مستدرکات علم رجال الحدیث، نمازی شاهرودی، ١٣٨4ش.
الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، بیروت، دار صادر، ١٣5٨ه. ق.
تاریخ الطبری، محمد بن جریر الطبری، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت، دارالتراث، ١٩6٧م.
الطبقات الکبری، محمد بن سعد، چاپ دوم، دار الکتب العلمیة، بیروت، ١4١٨ق.
الفصول المهمه، علی بن محمد (ابن صباغ مالکی)، بیروت، دارالاضواء، ١4٠٩ه. ق.
الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد بن نعمان (الشیخ المفید)، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث، ط ٢، بیروت، دار المفید، ١4١4ه. ق - ١٩٩٣م.
من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه القمی (الشیخ الصدوق)، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، طهران، دار الکتب الاسلامیة، 1410ه. ق.
الجرح و التعدیل، ابن ابی حاتم رازی، بیروت، دار الفکر، ١٣٧٢ه. ق.
الاصيلى فى انساب الطالبيين، صفى‌الدين محمد بن تاج‌الدين على (ابن طقطقى)، قم، كتابخانه آيت‌الله مرعشى، ١۴١٨ه .ق.
منتقلة الطالبيّه، علامه نسابه ابواسماعيل ابراهيم بن ناصر بن طباطبا، تحقيق: علامه سيد محمد مهدوى، سيدحسن خرسان، نجف اشرف، انتشارات مكتبة حيدريه، ١٣٨٨ق. قم، افست، ١٣٧٧ه .ش.
كتاب الثقات، ابن حِبّان، الكتب الثقافيه، ١٣٩٣ه .ق.
لباب الانساب و الألقاب و الاعقاب، ابوالحسن على بن زيد بيهقى (ابن فندق)، قم، كتابخانه آيت‌الله مرعشى، ١۴١٠ه .ق.
سرّ السلسلة العلويّه، شيخ ابونصر سهل بن عبدالله بخارى، تحقيق: سيد محمدصادق بحرالعلوم، نجف، منشورات مكتبه حيدريّه، ١٣٨١ه .ق.
مجمع الآداب فى معجم الالقاب، عبد الرزاق بن احمد (ابن فوطى)، تحقيق: محمد كاظم، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامى، موسسة الطباعة و النشر، ١۴١۶ه .ق.
مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق.
عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، جمال‌الدین احمد بن علی الحسینی (ابن عنبة)، لجنة احیاء تراث، بیروت، منشورات دارالکتب الحیاة، بی‌تا.
المجدی في أنساب الطالبيين، عمری، علی بن محمد، مرعشی، محمود، قم – ایران، 1380 ش.
لسان الميزان، أحمد بن على ابن حجر عسقلانى، الطبعة الثانية، بيروت، منشورات مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، ١٣٩٠ه .ق.

[1] الارشاد، ج٢، ص٢٣؛ الفصول المهمه، ج٢، ص١5٩.

[2] لباب الانساب، ج١، صص٣٨4 و ٣٨5.

[3] الطبقات الکبری، ج٣، ص٢١4؛ تاریخ الطبری، ج5، ص464؛ الکامل فی‌التاریخ، ج٢، ص5٧٧.

[4] عمدة الطالب، ص١٩٧.

[5] مراقد المعارف، ج١، ص٣4؛ مقاتل الطالبیین، ص٢١5.

[6] سر السلسلة العلویة، ص٣٩.

[7] عمدة الطالب، ص١٩٧.

[8] منتقلة الطالبیة، ص١٢٧؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، نمازی شاهرودی، ١٣٨4ش، ج١، ص135.

[9] تحفة لب اللباب، ص46؛ مقاتل الطالبیین، ص١٧٢؛ سر السلسلة العلویة، ص٣٩؛ مقاتل الطالبیین، ص٢١5؛ منتقلة الطالبیة، ص٢65؛ الشجرة المبارکة، ص٣٧؛ شرح نهج البلاغة، ابن ابی‌الحدید معتزلی، ١٩6٣م، ج١5، ص٢٩٠.

[10] مقاتل الطالبیین، صص١٧٢ و ١٧٣؛ تحفة لب اللباب، ص46.

[11] کتاب المزار، ص١٨٨.

[12] المجدی، ص٢56.

[13] الجرح والتعدیل، ج٢، ص٩٢، ش٢٣٩؛ صحیح بخاری، بخاری، ١4٠١ق، ج١، ص٢٧٣، ش٨٩٧.

[14] صحیح بخاری، ج١، ص٢٧٣.

[15] الثقات، ج٣، ص١٧٨؛ امالی طوسی، صص 5٧6 و 5٧٧.

[16] مشیخة من لا یحضره الفقیه، ج4، صص 4٣٨ و 4٣٩.

[17] کتاب الثقات، ج٣، ص١٧٨؛ لسان المیزان، ج١، ص٣6.

[18] التحفة اللطیفة، ج١، ص6٨، ش ٣٢.

[19] مقاتل الطالبیین، ص١٧٣.

[20] مقاتل الطالبیین، ص١٧٣.

[21] مقاتل الطالبیین، ص١٢٧؛ سر السلسلة العلویة، ص4٠؛ المجدی، ص٢56؛ منتقلة الطالبیة، ص٢65؛ لباب‌الانساب، ج١، ص٣٨6؛ الاصیلی، صص ١١١ و ١١٢؛ عمدة الطالب، ص١6١؛ لباب الانساب، ج١، ص4٠٧.

[22] منتقلة الطالبیة، ص٢65.

[23] مجمع الآداب، ج٢، صص 4٢٨ و 4٢٩.

[24] مقاتل الطالبیین، ص١٧٣.

[25] المجدی، صص ٢56 و ٢5٧؛ عمدة الطالب، ص١٩٨؛ لباب الانساب، ج٢، صص 45٠ و 45١؛ منتقله الطالبیه، ص٢65.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]