خان حماد
خان حماد یا خان نُص، مجموعه‌ای از چند کاروانسرا است، که وسط راه نجف-کربلا واقع شده، و تا نجف 44 کیلومترفاصله دارد. این کاروانسرا در سال 1189ق ساخته شده و در سال‌های بعدی، دیگران، کاروانسراهایی به آن افزوده‌اند. خان حماد، به دلیل قرار داشتن در وسط راه، و نبود پناهگاهی دیگر نزدیک آن، اهمیت زیادی داشته است.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | 1189ق |
| کاربری | کاروانسرا |
| مکان | وسط راه نجف-کربلا |
| نام‌های دیگر | خان نص |
| معماری | |
| سبک | اسلامی |
درباره خان حماد
خان حماد یا خان نُص، در وسط ناحیه حیدریه، در استان نجف قرار دارد.[۱] این کاروانسرا، اکنون در وسط راه نجف-کربلا واقع شده است. از خان حماد تا نجف نزدیک 44 کیلومتر، تا خان مصلی 22 کیلومتر[۲] و تا خان نخلیه 21 کیلومتر فاصله است. این منزلگاه، در جنوب شرقی خان نخلیه واقع شده است. خان حماد، از جاده اصلی، از کربلا به سمت نجف، در سمت چپ جاده با فاصله 240 متر قرار دارد. این کاروانسرا مساحت زیادی دارد و از نظر هندسی چند ضلعی نامتنظم است. معماری آن اسلامی بوده، دارای ایوان‌ها و طاق‌ها است.[۳] خان حماد برای استراحت زائران عتبات مقدس ساخته شده بود.[۴]
تاریخچه
خان حماد، از دیگر منزلگاه‌های مسیر نجف_کربلا، کهن‌تر است. براى آغاز بناى خان حماد، تاریخ‌های مختلفی[۵] بیان شده است. حیدر الجد، هر کدام از تاریخ‌ها را مربوط به یکی از کاروانسراهای این مجموعه دانسته، اولین کاروانسرا را مربوط به عصر سلیمان، والی عثمان در سال 1189ق (1774م) می داند.[۶] خان حماد، در گزارش فرمانده لشكر بريتانيا، در سال ١٣٢٩ق (١٩١١م) دارای 10 کاروانسرا، 100 خانه و تعدادی آب‌انبار که در آن‍ها آب خوردن وجود دارد، معرفی شده است.[۷]
سازنده
برای خان حماد سازندگان مختلفی معرفی شده‌اند. حیدر الجد، معتقد است، هر کدام از منزلگاه‌های این مجموعه را کسی ساخته است.[۸] سازندگان آن، سید مهدی بحرالعلوم[۹] محمدصالح بن مصطفى كاسب بغدادى[۱۰] (متوفاى ١٢٨٧ق. ١٨٧٠م)[۱۱] و مرتضی انصاری[۱۲] معرفی شده‌اند.
اهمیت
موقعيت خان حماد، بهترين مكان براى ساخت خان بوده، زیرا خان مصلى در نزديكى خان جذعان، آن را كم اهميت مى‌ساخت و خان نخيله نيز در نزديكى كربلا بوده است. بنابراین زائران به يك كاروانسرا در این مکان نياز داشته‌اند.[۱۳]
از نگاه جهانگردان
جان پترز، جهانگرد و استاد آمریکایی، خان حماد را در سال 1208ق (1890م) 5 منزلگاه کوچک در یک منزلگاه بزرگ معرفی کرده است.[۱۴] لیدی دراور، این کاروانسرا را دارای دیوارهای بلند، خانه‌ها، چند اسطبل، چند دکان و بخش‌هایی مخصوص زائران معرفی کرده است.[۱۵]
علت نامگذاری
حماد، در زبان بادیه‌نشینان به معنی صحرا است؛ خان حماد به این نام شهرت یافته، زیرا در صحرا قرار گرفته است و به جهت اين كه اين خان، وسط راه كربلا و نجف واقع شده به آن نص گفته‌اند. نص در لهجه عوام عراق به معنای نصف است.[۱۶]
اکنون
بر پایه آخرین آمار، در سال 1426ق، خان حماد، دارای پنج منزلگاه بوده است. حیاطی به شکل دایره و سقف دار در ورودی، ایوان‌های قوسی‌شکل و بلند، آثار چاه آب، رواق آجری، اتاقک‌هایی برای مراقبت و اذان، و محراب از سازه‌هایی است که در این کاروانسرا دیده شده است.[۱۷] مقاله منزل‌گاه‌هاى راه كربلا و نجف، اطلاعاتی دقیق از معماری این کارونسرا ارائه داده است.
پانوشت
- ↑ شبکة الأمام علی (پایگاه رسمی آستان علوی). https://www.imamali.net/?id=4824
- ↑ منزل‌گاه‌هاى راه كربلا و نجف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره7، ص69.
- ↑ شبکة الأمام علی (پایگاه رسمی آستان علوی). https://www.imamali.net/?id=4824
- ↑ پايگاه اينترنتى www. Irarer. dr
- ↑ در عصر سلیمان، والی عثمانی (1774م. 1189ق)؛ پايگاه اينترنتى www. Irarer. Dr. و در سال 1200ق؛ اعيان الشيعه، ج48، ص62.
- ↑ منزلگاه‌های راه کربلا و نجف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره 7، ص86.
- ↑ النجف الاشرف مدينة العلم و العمران، ص٣٠٩
- ↑ منزلگاه‌های راه کربلا و نجف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره 7، ص86.
- ↑ اعيان الشيعه، ج48، ص62.
- ↑ اعيان الشيعه، ج۴٨، ص١۴١.
- ↑ او از خاندان آل کبه بغدادی است. نام او را محمدصالح بن مصطفی کبه نیز گفته‌اند؛ خان المصلى لوحة تاريخية فى العهد العثمانى الاخير، ص٢.
- ↑ النجف الاشرف، مدينة العلم و العمران، ص۶٢.
- ↑ منزلگاه‌های راه کربلا و نجف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره 7، ص85.
- ↑ حرز الدين، معارف الرجال، ج٣، ص١۵٢.
- ↑ فى بلاد الرافدين، ص ٨١ و ٨٣.
- ↑ النجف الاشرف مدينة العلم و العمران، ص ۶١ و ۶٢.
- ↑ منزل‌گاه‌هاى راه كربلا و نجف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره 7، ص 88 و 89.