مسیر طالبی (کتاب)
مسیر طالبی، سفرنامه‌ای به زبان فارسی و نوشته میرزا ابوطالب خان است. او در سفر ۵ ساله‌اش از هند به اروپا و کشورهای اسلامی تحت قلمرو عثمانی یادداشت‌برداری و در سال ۱۲۱۹ق آن‌ها را تنظیم و تألیف کرد. یکی از ویژگی‌های این کتاب پرداختن به شهرها و اماکن زیارتی کشور عراق است. این کتاب به زبان‌های گوناگون ترجمه و بارها در ایران به چاپ رسیده است.
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | میرزا ابوطالب خان |
| تاریخ نگارش | ١٢٢٨ق |
| محتوا | |
| موضوع | سفرنامه |
| زبان | فارسی |
| نشر | |
| تعداد جلد | ۳ جلد، برخی چاپ‌ها در ۱ جلد |
| ناشر | مؤسسه فرانکلین، انتشارات علمی و فرهنگی |
| محل نشر | هند، تهران |
| تاریخ نشر | ۱۲۲۹ق |
| ترجمه به | انگلیسی، فرانسه، هلندی |
نویسنده
ميرزا ابوطالب، معروف به ابوطالب لندنی،[۱] فرزند محمد بيك‌خان تبريزى اصفهانی، در سال ۱۱۶۶ق در شهر شیعه‌‌نشین لَكْنَهو در هند به دنیا آمد.[۲] پدرش، آذربایجانی تبار و متولد اصفهان بود[۳] و هنگامی که به علت موضع‌گیری‌هایش مورد خشم نادرشاه قرار گرفت به هند گریخت.[۴] میرزا ابوطالب در ۱۳ سالگی همراه پدرش به مرشدآباد هند هجرت کرد و تا ۲۰ سالگی در آنجا ماند. او مورد توجه حاکمان ایرانی این منطقه قرار گرفت و به منصب‌هایی رسید. وی از کارشکنی‌ها و دشمنی‌های مخالفینش خسته شد و در سال ۱۲۱۳ق[۵] مسافرت‌های درازش را به کشورهای آسیایی، آفریقایی و اروپایی آغاز کرد.[۶] برخی سفر او را به اروپا در راستای همکاری وی با کمپانی انگلیسی «هند شرقی» دانسته‌اند. او همکاری‌اش را با آن کمپانی قطع کرده و در سال ۱۲۱۸ق به هند بازگشت[۷] و دیده‌هایش را از این سفر ۵ ساله نگاشت. او در سال ۱۲۲۱ق در شهر لکنهو در هند درگذشت.[۸]
میرزا ابوطالب شاعر نیز بود و آثار فراوانی نگاشت؛ از جمله خلاصة الافکار که سرگذشت شاعران قدیم و هم‌عصر وی است، لبَ السیر و جهان‌نما که گزیده‌ای از تاریخ عمومی جهان است، اشعار میرزا ابوطالب خان، تفضیح الغافلین که وقایع زمان نواب آصف الدوله است، رساله‌ای در علم اخلاق، مباحثی در طب و مسیر طالبی.[۹]
محتوا
مسیر طالبی، با نام کامل مسیر طالبی فی بلاد افرنجی، گزارش سفر طولانی میرزا طالب از هند به اروپا و کشورهای اسلامی تحت قلمرو دولت عثمانی است.[۱۰] این سفرنامه به احوال کشورهای انگستان، ایرلند، فرانسه، ترکیه و عراق پرداخته و از شهرهای آن کشورها مانند لندن، آکسفرد، ویلز، هنلی، پاریس، استانبول، بغداد، سامرا، نجف، کربلا، و از بحر فارس و دریای عمان سخن گفته است.[۱۱]
برخی از ویژگی‌های سفرنامه‌ی مسیر طالبی به این شرح است:
- نثر استوار، زیبا و پر از واژگان فارسى رايج در هندوستان
- تیزهوشی، زبان‌آورى و موقعشناسى نویسنده[۱۲]
- نگرش انتقادی به رویکردهای فرهنگی اروپا[۱۳]
- برای نمونه برخی ویژگی‌های مردم انگلستان را اینگونه دانسته است: باور نداشتن به دین و معاد، رعایت نکردن حق‌الناس، غرور، محبت بسیار به دنیا، بخل، راحت‌طلبی، تن‌پروری، سستی، زودرنجی، نبود تحمل مخالف، کمبود حیا و زیاده‌روی در شهوت‌رانی.[۱۴]
- ذکر ویژگی‌های شهرهای زیارتی، حاکمان، اماکن زیارتی و زائران در کشور عراق
- او به جزئیات حرم‌های امامان(ع) نیز پرداخته است؛ برای نمونه گنبد حرم امام هادی(ع) را بسیار افراشته و استوارتر از گنبدهای امام حسین(ع) و امام علی(ع) دانسته، ولی از تذهیب و تزیین خالی معرفی کرده است.[۱۵]
در نگاه دیگران
غلامحسین یوسفی، ادیب و پژوهش‌گر معاصر سفرنامه میرزا ابوطالب را یکی از بهترین سفرنامه‌های ایرانیان در سده‌های اخیر شمرده است. وی دقت نظر، حسن استنباط، نکته‌بینی، صداقت، صراحت و انصاف نویسنده را در برخی از نکته‌ها، در خور توجه دانسته است.[۱۶] نسخه‌شناس، كتاب‌پژوه و فهرست‌نويس معاصر، ايرج افشار این کتاب را از آثار فارسی معروف اواخر سده ۱۲ق دانسته است. وی این کتاب را از حیث اسلوبِ نگارش و جهات ادبی عصری دارای اعتبار و جلب‌کننده دقت و اعتنا دانسته است.[۱۷]
اهمیت
ترجمه‌های گوناگون به زبان‌های مختلف از این کتاب نشانه شهرتی است که در محافل فرهنگی و علمی اروپا و آسیا به دست آورده است.[۱۸] مسیر طالبی، يكى از نخستين سفرنامههايى است كه توسط ايرانيان در خصوص کشورهای اروپایی نگارش يافته و نويسنده آن بی‌واسطه اطلاعات دست اول و دیده‌های خود را جزء به جزء در كتاب نوشته است.[۱۹]
ترجمه
چارلز استوارت، مسیر طالبی را در سال ۱۲۲۸ق به زبان انگلیسی برگرداند. پس از آن در ۲ جلد به زبان هلندی ترجمه شد و پس از آن، برگردان فرانسوی آن نیز منتشر شد.[۲۰]
چاپ
میرزا ابوطالب در سال ۱۲۱۹ق یادداشت‌های خود در سفر را به صورت کتاب تألیف کرد. به گفته خود نویسنده در مقدمه کتاب، او نويسندگانى را به كار گرفت و نسخه‌هايى از كتاب را زير نظر خودش فراهم آورد و اين نسخه‌ها را به نزديك‌ترين دوستانش اهدا كرد. رونوشت برخى از اين نسخه‌ها در كتابخانه‌هاى به‌نام جهان موجود است. در سال ١٢٢٨ق متنى فارسى به نام نسخه مسير طالبى، به تصحيح ميرزا حسن‌على، پسر ميرزا ابوطالب در كلكته و در ٨۶۵ صفحه به چاپ رسيد. گزیده متن فارسى مسير طالبى نیز توسط دكتر مك فارلين در هندوستان به چاپ رسيد. [۲۱]
مسیر طالبی، به کوشش حسین خدیوجم، توسط امیرکبیر، کتابهای جیبی و با همکاری انتشارات فرانکلین، در ۳ جلد، در سال ۱۳۵۲ش در تهران چاپ شد. دیگر بار توسط سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۶۳ تجدید چاپ شد. پس از آن توسط شرکت انتشارات علمی و فرهنگی در ۱ جلد، در سال‌های ۱۳۷۳[۲۲] و ۱۳۹۴ و ۱۳۹۶ش[۲۳] منتشر شد. حسین خدیوجم برای تصحیح از نسخه خطی موجود در موزه بریتانیا و نسخه چاپ کلکته بهره برد. این چاپ دارای فهرست فرهنگ لغات و ترکیبات و فهرست راهنماست.[۲۴]
پانوشت
- ↑ مسیر طالبی، مقدمه، ص۱۸.
- ↑ نامه اهل خراسان، ص ١١٠.
- ↑ چند سفرنامه از سفراى ايران، نشريه وزارت امور خارجه، شماره سوم، ص ٢۶ و٢٧.
- ↑ مقاله «مسير طالبى» ، نشريه فرهنگ خراسان، ضميمه دوره پنجم.
- ↑ نامه اهل خراسان، ص ١١٠.
- ↑ چند سفرنامه از سفراى ايران، نشريه وزارت امور خارجه، ص٢۶ و٢٧.
- ↑ مسير طالبى، مقدمه حسین خدیوجم، ص١٢.
- ↑ نامه اهل خراسان، ص ١١٠.
- ↑ ادبيات فارسى بر مبناى تاليف استورى، ص٨٧٩؛ نامه اهل خراسان، ص١١٠ - ١١٢، تفضيح الغافلين، مقدمه مصحح كتاب؛ پيش‌گفتار ايرج افشار بر كتاب خلاصة الافكار ميرزا ابوطالب؛ مسير طالبى، مقدمه مصحح كتاب، ص ٢۴.
- ↑ فهرست كتاب‌هاى چاپ فارسى، ج ١، ص ١۴٣٩؛ معرفى سفرنامه ميرزا ابوطالب خان، نشریه فرهنگ خراسان؛ شرح احوال ميرزا ابوطالب‌خان، مجله ارمغان.
- ↑ مسیر طالبی، تمام کتاب.
- ↑ مسير طالبي، مقدمه، ص10.
- ↑ مسيرطالبى، ص١۵٢.
- ↑ مسيرطالبى، ص۲۶۵-۲۷۲.
- ↑ مسیر طالبی، ص۳۹۹ - ۴٠۶.
- ↑ معرفى سفرنامه ميرزا ابوطالب خان، نشريه فرهنگ خراسان؛ شرح احوال ميرزا ابوطالب‌خان؛ نامه اهل خراسان، ص١١۴ و ١١۵.
- ↑ مسير طالبى به كوشش حسين خديوجم، پيش‌گفتار ايرج افشار.
- ↑ فهرست كتاب‌هاى چاپ فارسى، ج ١، ص ١۴٣٩؛ معرفى سفرنامه ميرزا ابوطالب خان، نشريه فرهنگ خراسان؛ شرح احوال ميرزا ابوطالب‌خان، مجله ارمغان.
- ↑ مسير طالبي، مقدمه، ص21.
- ↑ فهرست كتاب‌هاى چاپ فارسى، ج ١، ص ١۴٣٩؛ معرفى سفرنامه ميرزا ابوطالب خان، نشريه فرهنگ خراسان؛ شرح احوال ميرزا ابوطالب‌خان، مجله ارمغان.
- ↑ فهرست كتاب‌هاى چاپ فارسى، ج ١، ص ١۴٣٩؛ معرفى سفرنامه ميرزا ابوطالب خان، نشريه فرهنگ خراسان؛ شرح احوال ميرزا ابوطالب‌خان، مجله ارمغان.
- ↑ سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
- ↑ مسیر طالبی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۹۴ش؛ مسیر طالبی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۹۶ش.
- ↑ گزارش‌هایی از عتبات عراق در سفرنامه میرزا ابوطالب اصفهانی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۸، ص۱۶۲.
منابع
- ادب‍ی‍ات فارسی بر م‍ب‍ن‍ای ت‍ال‍ی‍ف اس‍ت‍وری، چارلز آم‍ب‍روز اس‍ت‍وری، ترجمه ی‍و. ا. ب‍رگ‍ل؛ م‍ت‍رج‍م‍ان ی‍ح‍ی‍ی آری‍ن‌پ‍ور، س‍ی‍روس ای‍زدی، ک‍ری‍م ک‍ش‍اورز، ت‍ح‍ری‍ر اح‍م‍د م‍ن‍زوی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،۱۳۶۲ش.
- تفضیح الغافلین، میرزاابوطا‌لب (لندنی) اصفهانی؛ ترتیب و تصحیح عا‌بدرضا بیدار، دهلی، Institut of Oriental Studies Saulat Public Library Rampur انسی‌تیوت آف اورینتل استدیز صولت پبلک لابریری، ۱۹۶۵م.
- چند سفرنامه از سفراى ايران، عباس اقبال آشتيانى، نشريه وزارت امور خارجه، سال اول، شماره سوم، شهریور ۱۳۲۸ش.
- پایگاه مجازی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
- شرح احوال ميرزا ابوطالب‌خان، شهريار نقوى، مجله ارمغان، سال ۴١ش.
- فهرست کتابهای چاپی فارسی، خان بابا مشار، مولف، تهران، ۱۳۵۰ش.
- گزارش‌هایی از عتبات عراق در سفرنامه میرزا ابوطالب اصفهانی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هشتم، ص156. بخش مورد نظر از مقاله ص 161.
- مسیر طالبی، میرزا ابوطالب اصفهانی، به کوشش حسین خدیوجم، با همکاری انتشارات فرانکلین، تهران، ۱۳۵۲ش.
- مسير طالبى يا سفرنامه ميرزا ابو طالب خان، ابو طالب بن محمد اصفهانى، تهران، شركت انتشارات علمي فرهنگي، 1383ش.
- مسير طالبى يا سفرنامه ميرزا ابو طالب خان، ابو طالب بن محمد اصفهانى، تهران، شركت انتشارات علمي فرهنگي، 13۹۴ش.
- مسير طالبى يا سفرنامه ميرزا ابو طالب خان، ابو طالب بن محمد اصفهانى، تهران، شركت انتشارات علمي فرهنگي، 13۹۶ش.
- معرفى سفرنامه ميرزا ابوطالب خان، غلامحسين يوسفى، نشريه فرهنگ خراسان، ضميمه دوره پنجم، خرداد ١٣۴٣ش.
- مقاله «مسير طالبى»، غلامحسين يوسفى، نشريه فرهنگ خراسان، ضميمه دوره پنجم، خرداد ١٣۴٢ش.
- نامه اهل خراسان، غلامحسین یوسفی، تهران، کتابفروشی زوار، ۱۳۴۷ش.