ابومسلم خراسانی
ابومسلم خراسانی، از بزرگترین سرداران ایرانی عباسیان و رهبر جنبش سیاه‌جامگان بود، که با شکست دادن امویان، عباسیان را روی‌کار آورد. سرانجام ابومسلم در خلافت منصور عباسی به‌سبب ترس از قدرت روزافزون وی به قتل رسید.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابراهیم بن عثمان یا عبدالرحمن بن مسلم |
| لقب | امیرآل محمد |
| نسب | ایرانی |
| زادگاه | ایران |
| محل زندگی | خراسان |
| دین | اسلام |
| منصب | سردار ایرانی عباسیان، امیر الحاج |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | فرمانده ایرانی عباسیان، |
| نقش‌های برجسته | رهبر جنبش سیاه‌جامگان، شکست امویان و روی‌کار آوردن عباسیان |
ابومسلم نخستین فرد از ایرانیان در عصر عباسی بود که به‌عنوان صاحب‌منصب در خلافت عباسی به سفر حج رفت و افزون بر خدماتی در مسیر حج، در حرمین شریفین نیز اقداماتی انجام داد. تامین آب حاجیان، حفر چاه‌های آب، کمک به اعراب در منازل مختلف از اقدامات وی است.
باتوجه به‌اینکه منصب امیر الحاجی از محبوبیت و اعتبار خاصی برخوردار بود وی با دیگران از جمله منصور عباسی برای کسب این منصب در رقابت و درگیری بود.
نسب‌شناسی
در نام و نسب ابومسلم خراسانی اختلاف است و هر قوم و ملتی تلاش کرده تا او را به خود منسوب کند به‌گونه‌ای که برخی وجود وی را افسانه دانسته‌اند.
گفته شده نام اصلی وی ابراهیم بن عثمان بوده که ابراهیم امام عباسی وی را عبدالرحمن بن مسلم نامید. او را ترک، عرب و فارس شناسانده‌اند اما مشهور است که از موالی و ایرانی بوده است.[۱]
فعالیت‌ها
وی به‌عنوان رهبر داعیان عباسی در سال 128 هجری به خراسان اعزام شد و در سال بعد قیام سیاه جامگان را در خراسان رهبری کرد و توانست از ظرفیت‌های موجود در شرق قلمرو اسلامی بهره‌برداری و با همراه کردن مخالفان امویان، آنان را شکست داده و عباسیان را روی کار آورد. نقش وی در دعوت عباسی به گونه‌ای بود که به او لقب «امیرآل محمد» داده بودند.[۲]
ابومسلم در خلافت چهار ساله ابوالعباس سفاح (132_ 136ق) در تثبیت خلافت او و برادرش منصور نقش بارزی داشت. کشتن ابوسلمه خلال (مشهور به وزیر آل محمد) در کوفه به دستور سفاح و نیز نبرد با عبدالله بن علی عبدالله بن عباس عموی این دو خلیفه که در شام ادعای خلافت کرده بود از آن جمله است. [۳] سرانجام ابومسلم در خلافت منصور (136_ 158ق.) باتوجه به کینه این خلیفه از او و نیز ترس از قدرت روز افزون وی به قتل رسید.
حج‌گزاری
شاید ابومسلم نخستین فرد از ایرانیان در عصر عباسی باشد که به‌عنوان صاحب منصب در دستگاه خلافت عباسی که بخش شرقی قلمرو خلافت را اداره می‌کرد، به سفر حج رفت و افزون بر خدماتی در مسیر حج، در حرمین شریفین نیز اقداماتی انجام داد. سفر او در سال‌های نخست خلافت عباسیان و اقداماتش در تمایل مردم به عباسیان مؤثر بود.
حج‌گزاری ابومسلم خراسانی که در 136ق. انجام شد جنبه سیاسی پر رنگی داشت، زیرا او تامین آب حاجیان، کمک به فقرا و هموار کردن راه حج را در کنار بیعت گرفتن برای ابوجعفر منصور انجام می‌داد. [۴]
اقدامات برای حجاز
اقدامات او در حجاز و مسیر حج عبارت بود از: حفر چاه‌های آب و رفع کمود آب، کمک به اعراب در منازل مختلف و هموار کردن راه حج.[۵] گفته شده وی هنگامی که به حرم رسید با پای برهنه وارد شد و در مسعی افرادی را مامور کرد تا از سعی کنندگان با شربت پذیرایی کنند.[۶]
رقابت برای تصدی امارت حج
براساس گزارشی، ابومسلم خراسانی از ابوالعباس سفاح برای حج‌گزاری کسب اجازه نمود، ابوالعباس از او خواست با نیروی اندک به حج رهسپار شود؛ زیرا راه حج برای حضور نیروی نظامی بسیار مناسب نبود. البته گفته شده این خلیفه به درخواست ابومسلم که از وی خواستار امارت حج شده بود با این توجیه که برادرش ابوجعفر پیش از او چنین تقاضایی کرده و امارت حج را بدو سپرده، از سپردن امیرالحاجی به ابومسلم خودداری کرد.[۷]
هرچند برخی وی را امیرالحاج دانسته‌اند. این اخبار حاکی از رقابت این افراد بر سر تصدی امارت حج است زیرا منصب امیر الحاجی از محبوبیت و اعتبار خاصی در این دوران برخوردار بود؛ چنان‌که بر سر آن رقابت‌ها و درگیری‌‌هایی پیش می‌آمد که نمونه آن را در رقابت میان منصور عباسی و ابومسلم خراسانی، از دعوت‌گران عباسی، در امارت حج سال 136ق. مشاهده کرد. به هر روی ابومسلم در این سال به‌همراه ابوجعفر منصور در سفر و موسم حج حضور داشتند. [۸]
پانویس
منابع
- عباسيان از بعثت تا خلافت، محمد الله اکبري (1381ش.)، قم، مؤسسه بوستان کتاب.
- البداية و النهاية، ابن كثير، اسماعيل بن عمر (1407ق.)، بيروت، دار الفكر.
- العبر (تاريخ ابن خلدن)، ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد(1408ق.)، تحقيق خليل شحادة، بيروت، دار الفكر، ط الثانية.
- تاريخ اليعقوبي، يعقوبي، احمد بن اسحاق (1415ق.)، بيروت، دار صادر.
- درر الفوائد المنظمة في أخبار الحاج وطريق مكة المعظمة، جزيري، عبد القادر بن محمد (1966م.)، قاهره، دارالكتب السلفية.
- تاريخ طبري (تاريخ الامم والملوك)، طبري، محمد بن جرير (1967م.)، به كوشش محمد ابوالفضل، بيروت، دار احياء التراث العربي.