ابوساج
ابوساج دیوداد بن دیودست (درگذشت 266) پایه‌گذار حکومت بنی‌ساج ـ سلسله‌ای از امیران ایرانی ـ بود. ارتباط ساجیان با حجاز و عهده‌داری مناصبی همانند منصب عمل الحرمینی از آن‌جا آغاز شد که متوکل عباسی به‌سبب خدمات ابوساج، در سال 244ق او را به راهداری مکه از مسیر کوفه مامور کرد.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | دیوداد بن دیودست |
| کنیه | ابوساج |
| نسب | ایرانی |
| زادگاه | ایران |
| محل زندگی | ایران، عراق |
| خویشان سرشناس | ابوالمسافر محمد بن ابوساج، یوسف بن ابوساج |
| دین | اسلام |
| شغل | حاکم ایران |
| منصب | راهداری مسیر حج از کوفه |
| تاریخ درگذشت | 266ه.ق |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | سرسلسله حکومت بنی‌ساج |
| نقش‌های برجسته | حاکم ایران، راهدار مسیر حج و سرسلسله حکومت بنی‌ساج |
ابوساج برای ایجاد امنیت در راه‌ها، سیاست‌هایی اجرایی کرد از جمله: استقرار نیروی کافی در مناطق مختلف، سامان دادن دسته‌های ویژه کوچک برای بازرسی راه‌ها و منزلگاه‌ها، شناسایی و جلب گروه‌های مشکوک و نبرد با راهزنان و کسانی که موجب ناامنی راه‌ها می‌شدند.
نسب‌شناسی
خاستگاه اولیه ساجیان (بنی ساج) آسیای میانه و به طور دقیق ماوراء النهر بود. [۱] برخی محققان اصالتا آنان را سُغدی و برخی دیگر از فرغانی‌های[۲] ماوراء النهر دانسته‌اند. نسبت ساجی ناشی از سکونت آنان در خانه‌‌هایی از نی مانند کپرنشینان امروزی است. [۳] ساجیان با مسلمان شدن و راه یافتن به دستگاه خلافت عباسی و جلب توجه خلفای عباسی به مقاماتی دست یافتند. [۴]
ابوساج سرسلسله این خاندان ماموریت‌هایی را از سوی برخی خلفای عباسی عهده‌دار شد. ساجیان به دنبال خدماتشان به‌دستگاه خلافت عباسی، از سال 276 تا 319ق. و بنا به قول دیگر از سال 279 تا 317ق. در آذربایجان، اَران و گاه ارمنستان و حدود ری حکومت کردند. [۵] آنان هرچند به طور اسمی تابع و مطیع دستگاه خلافت بودند، اما آنها را می‌توان از قدرتمندترین سلسله‌های ایرانی به‌شمار آورد که در مقابل خلفا علم استقلال برافراشتند. [۶]
نگهبانی از مسیر راه حج
دیوداد پسر دیودست، مشهور به ابوساج (درگذشت 266) از دیگر ایرانیانی بود که در حرمین شریفین صاحب منصب شد. به سال 242ق. خلیفه متوکل، او را به راهداری مکه گماشت.[۷] ارتباط ساجیان با حجاز و عهده‌داری مناصبی همانند منصب عمل الحرمینی از آن‌جا آغاز شد که متوکل عباسی (حک: 232-247ق.) به سبب خدمات ابوساج، در سال 244ق او را به بازرسی راه مکه از مسیر کوفه مامور کرد.[۸]
منزلگاه فید (منزل 15 از 31منزل) از این‌رو که تقریبا در وسط این راه قرار گرفته بود، به‌سبب داشتن موقعیت مناسب نظامی، بازار و امکانات رفاهی برای حاجیان، به‌عنوان مرکزیتی برای راهداران انتخاب شده بود. حاجیان وسایل و کالاهاشان را در این شهر به امانت می‌گذاشتند. [۹] ابوساج در سال 251ق در قصر ابن هبیره در 12 فرسخی بغداد که تختگاه راهداران محسوب می‌شد مستقر شد[۱۰] و با سپاه زیر نظرش به مراقبت و نگهبانی از مسیر طولانی راه حج یاد شده مشغول گردید.
اقدامات ابوساج برای راه حج
وی در مدت ماموریتش بر راه کوفه تا حجاز، سیاست‌های اجرایی ویژه به‌کار بست که عبارتند از:
استقرار نیروی کافی در مناطق مختلف به‌همراه فرمانده.
تشکیل دسته‌های نظامی سواره و پیاده برای بررسی قلمرو و موقعیت راه‌ها و دور کردن راهزنان.[۱۱]
جلب گروه‌های مشکوک برای مراقبت بهتر از مسیر حج.[۱۲]
نبرد با راهزنان و کسانی که موجب ناامنی راه‌ها می‌شدند.[۱۳]
پانویس
- ↑ ابن حوقل، 1938، ج2، ص506.
- ↑ نک: پیگولوسکایا، 1348، ص443.
- ↑ ابن مسکویه، 1379، ج5، ص179، «پاورقی».
- ↑ ابن مسکویه، 1379، ج5، ص9، «مقدمه».
- ↑ پیگولوسکایا، 1348، ص442.
- ↑ بنگرید: قدیانی، 1380، ج1، ص439.
- ↑ طبری، 1967، ج9، ص210، 353.
- ↑ طبری، 1967، ج9، ص210؛ ابن اثیر، 1407، ج7، ص86.
- ↑ نک: ابن رسته، 1892، ص174-182؛ بکر، 1981، ص31.
- ↑ ابن فقیه، 1349، ص145؛ آل خلیفه، 1425، ص649-651.
- ↑ نک: طبری، 1967، ج9، ص353. ؛ ابن مسکویه، 1379، ج4، ص347-349.
- ↑ ابن اثیر، 1407، ج7، ص168.
- ↑ طبری، 1967، ج9، ص327-333؛ ابن مسکویه، 13779، ج4، ص353، 343؛ ابن اثیر، 1407، ج7، ص157 و 168.
منابع
- تاريخ طبري (تاريخ الامم والملوك)، طبري، محمد بن جرير (1967م.)، به كوشش محمد ابوالفضل، بيروت، دار احياء التراث العربي.
- صورة الارض، ابن حوقل، محمد بن حوقل(1938م.)، بيروت، دار صادر.
- تاريخ ايران از دوران باستان تا پايان سده هيجدهم، پ‍ي‍گ‍ول‍وس‍ک‍اي‍ا، ن‍ي‍ن‍اوي‍ک‍ت‍ورون‍ا (1348ش.)، ترجمه کريم کشاورز، مؤسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي، تهران.
- تجارب الامم و تعاقب الهمم، ابن مسکويه، احمد بن محمد (1379ق.)، به كوشش ابوالقاسم امامي، تهران، سروش.
- فرهنگ جامع تاريخ ايران، قدياني، عباس(1380)، تهران، آرون.
- الکامل في التاريخ، ابن اثير جزري، علي بن محمد(1407ق.)، به کوشش عبدالله قاضي، بيروت، دار الکتب العلميه.
- الاعلاق النفيسة، ابن رسته، احمد بن عمر (1892م.)، بيروت، دار صادر.
- الملامح الجغرافية لدروب الحجيج، بکر، سيدعبدالمجيد (1981م.)، جده، تهامه.
- البلدان، ابن فقيه، احمد بن محمد (1349ش.)، بى جا، انتشارات بنياد فرهنگ ايران.
- امراء الکوفه و حکامها، آل خليفه، محمد علي(1425ق.)، به کوشش ياسين صلواتي، تهران، مؤسسة الصادق.