مسجد صخرات

مسجد صخرات، یکی از مساجد مکه بوده که در صحرای عرفات و در جنوب شرقی کوه عرفه در سمت راست صعودکننده از کوه قرار داشته است.

اطلاعات اوليه
مکان	در صحرای عرفات و در جنوب شرقی کوه عرفه
وقایع مرتبط	محل وقوف و اقامه نماز توسط پیامبر(ص) در عرفات
مشخصات
وضعیت	غیرفعال

این مسجد در محل وقوف رسول‌الله(ص) در صحرای عرفات، ساخته شده و بنابر گزارش منابع، در آن محل صخره‌ها و برآمدگی‌هایی وجود داشته و گفته‌اند که پیامبر(ص) در آنجا نماز خوانده است. امروزه هیچ نشانی از این بنا باقی نمانده است.

موقعیت جغرافیایی

تا چندی پیش، در جنوب شرقی کوه عرفه، در سمت راستِ کسی که از کوه بالا می‌رود، مسجدی وجود داشته که امروزه نشانی از آن باقی نمانده است. در بیشتر متون تاریخی، اشاره‌ای به این مسجد به چشم نمی‌خورد؛ با این حال به نظر می‌رسد که این مسجد، منطبق بر مسجد کوچکی است که ابن جبیر به وجود آن در نزدیکی صخره‌ها و در سمت چپ خانه آدم، اشاره کرده است.

علت نام‌گذاری

وجه تسمیه این بنا به مسجد «صخرات» آن بوده که در کف آن، صخره‌های بزرگی متصل به یکدیگر قرار داشته و گفته‌اند که پیامبر(ص) در آن نماز خوانده است؛ اگرچه برخی نماز خواندن پیامبر(ص) را در این مسجد نپذیرفته‌اند.

محل وقوف پیامبر در عرفات

از جابر بن عبدالله انصاری درباره محل وقوف پیامبر خدا(ص) در عرفات روایت شده است زمانی که آن حضرت سوار بر مرکب خویش به موقف رسید، شکم شترش را به سوی صخره‌ها قرار داد؛ به گونه‌ای که راه افراد پیاده روبه‌رویش قرار گرفت و خود رو به سوی قبله نمود.

در اخبار مورخان کهن، همچون فاکهی و ازرقی، محل وقوف پیامبر(ص) بر روی برآمدگی نابت ـ که متصل به جانب سمت چپ موقف و پشت سر محل وقوف امام قرار داشته، مقابل کوه الال و در راستای کوه مسلم، جایی‌که راه افراد پیاده بین دو برآمدگی نَبعه و نُبَیعه بوده ـ تعیین شده است.

در روایات شیعه نیز محل وقوف پیامبر(ص) در سمت راست کوه رحمت تعیین شده است. ابن جبیر محل موقف پیامبر(ص) را صخره‌ای در سمت چپ خانه آدم، مقابل قبله تعیین کرده است.

عیّاشی نیز محل آن را صخره‌های پهنی پایین موقف امام در روزه عرفه، که روی آنها محوطه‌ای شبیه مسجد ساخته شده، تعیین کرده است. همچنین به نظر می‌رسد تعبیر «موقف مصطفی به عرفات نزدیکی کوه»، در «لطائف الاذکار» ابن مازه ناظر به همین محل است.

به نظر می‌رسد که این مسجد بعدها به طور تقریبی در محل صخره‌ها و برآمدگی‌هایی که محل وقوف رسول‌الله(ص) بوده، یا در نقطه‌ای نزدیک آن ساخته شده است.

توصیف بنا

کُردی مسجد صخرات را چهاردیواری کوتاهی به ارتفاع نیم‌تنه انسان توصیف کرده که طول دیوار سمت قبله آن 13 متر و ربع، و طول دیوار طرفین آن 8 متر بوده است. دیواری در وسط مسجد نیز آن را به دو قسمت تقسیم می‌کند که زمین قسمت اول (غربی) کمی بالاتر از قسمت دوم است و محراب مسجد در این قسمت قرار دارد. کف مسجد در هر قسمت شامل چهار سنگ طبیعی بزرگ است که برای تراز شدن، با ماسه پوشیده شده است.

منابع

این مقاله برگرفته از فصلنامه علمی ترویجی میقات حج، ش 104. بخش «عرفات و بناهای آن در گذر تاریخ»، ص128، است.

• صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری (م٢6١ق)، به کوشش محمد سالم‌هاشم، اول، بیروت، دار الکتب العلمیه، ١4١5ق.
• اخبار مکه وما جاء فیها من الآثار، ازرقی، محمدبن عبدالله، 1403ق/1983م، تحقیق: رُشدی الصالح ملحس، مکه المکرمة، مطابع دار الثقافة، چاپ چهارم.
• اخبار مکه فی قدیم الدهر وحدیثه، فاکهی، محمد بن اسحاق، 1407ق/ 1987م، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه المکرمة: مکتبه ومطبعه النهضه الحدیثة، چاپ اول.
• رحله ابن جبیر، ابن جبیر، محمد بن احمد، بیروت: دار صادر.
• الرحله العیّاشیة، عیاشی، عبدالله بن محمد، 2006م، تحقیق: سعید الفاضلی و سلیمان القرشی، ابوظبی، دار السویدی، چاپ اول.
• الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، 1401ق، تحقیق: علی‌اکبر الغفاری، بیروت، دارصعب و دار التعارف، چاپ سوم.
• لطائف الاذکار للحُضّار والسُفّار، ابن مازه، محمدبن عمر، 1392ش، تصحیح: رسول جعفریان، تهران، علم، چاپ اول.
• مرآه الحرمین، رفعت پاشا، ابراهیم، 1344ق/ 1925م، القاهرة: مطبعه دار الکتب المصریة، چاپ اول.
• جبل اِلال بعرفات، ابوزید، بکر بن عبدالله، تحقیقات تاریخیه وشرعیة»، العرب، سال32، ش5 و 6.