التدقیق فی سیر الطریق (کتاب)

ال‍ت‍دق‍ی‍ق‌ ف‍ی‌ س‍ی‍ر ال‍طری‍ق‌ یا سفرنامه سدید السلطنه، کتابی به زبان فارسی و نوشته محمدعلی سدید السلطنه است. این سفرنامه، گزارش مسافرت نویسنده، بین سال‌های ۱۳۱۴ و ۱۳۱۶ش، از تهران به مشهد و از تهران به عتبات عالیات و سفر او در سال ۱۳۰۸ش از بوشهر به تهران است. از ویژگی‌های آن، گزارش دقیق و همراه با جزئیات از حرم امامان(ع) و امامزادگان، در مسیر سفر است. این کتاب بار نخست، در سال ۱۳۶۲ش توسط بهنشر چاپ شد.

التدقیق فی سیر الطریق (کتاب)

پدید آورندگان
نویسنده	م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌ س‍دی‍دال‍س‍ل‍طن‍ه‌
تصحیح	اح‍م‍د اق‍ت‍داری‌
تاریخ نگارش	۱۳۰۸-۱۳۱۶ش
محتوا
موضوع	ایران، تاریخ، قاجاریان، سیروسیاحت
زبان	فارسی
نشر
تعداد جلد	۱
قطع	وزیری
ناشر	بهنشر، انتشارات محمود افشار
وب‌سایت ناشر	http://mahmoudafshar.ir/
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۶۲ و ۱۳۹۳ش.
شابک	۹۷۸-۶۰۰-۵۹۴۲-۳۷-۸
نسخه الکترونیکی	بخش‌هایی از کتاب

نویسنده

محمدعلی سدید السلطنه م‍ی‍ن‍اب‍ی‌ ب‍ن‍درع‍ب‍اس‍ی‌ (۱۲۹۱-۱۳۲۰ش)، معروف به کبابی، اهل بوشهر و فرزند سرتیپ حاجی احمدخان بوده، در بوشهر به یادگیری زبان، ادبیات و معارف اسلامی پرداخت و پس از تحصیلات، به فعالیت اداری و خدمات دولتی مشغول شد. او در دوره قاجار و اوائل دوره پهلوی مصدر امور دولتی در بندرعباس و مورد احترام بزرگان بود. سدیدالسلطنه، اهل پژوهش و نگارش بود و بیش از ۲۰ کتاب نگاشت. برخی از آثار دیگر او عبارتند از: مشوَش‌نامه، ت‍اری‍خ‌ م‍س‍ق‍ط و ع‍م‍ان‌، ب‍ح‍ری‍ن‌ و ق‍طر و رواب‍ط آن‍ه‍ا ب‍ا ای‍ران‌ و تاریخ بندرعباس و خلیج‌‌فارس.

ساختار

کتاب ال‍ت‍دق‍ی‍ق‌ ف‍ی‌ س‍ی‍ر ال‍طری‍ق‌، در ۴ «بخش» تنظیم شده است. نویسنده، قسمت‌های مختلفِ «بخش اول» و « بخش دوم» را با «دقیقه» نامگذاری کرده است. برای نمونه، بخش اول به «دقیقه اول» تا «دقیقه هفتم» بخش‌بندی شده است.او این شیوه را از «بخش سوم» به بعد ادامه نداده است. بخش‌های اول تا سوم درباره دو سفر زیارتی و بخش چهارم درباره سفر به تهران است.

احمد اقتداری مصحح کتاب، بخش پنجم را با ۱۶ پیوست به این کتاب افزوه و در آن یادداشت‌های نویسنده را از چند مجموعه‌ دیگر درج کرده و با نام سفرنامه سدید السلطنه، در سال ۱۳۶۲ش به چاپ رسانده است.

محتوا

این کتاب، گزارش مسافرت نویسنده، بین سال‌های ۱۳۱۴ و ۱۳۱۶ش، در دوره مظفرالدین شاه، به مشهد و عتبات عالیات است. وی گزارش سفر خود از بوشهر به تهران و توقفش در تهران را بین سال‌های ۱۳۰۸ و ۱۳۰۹ش در بخش پایانی کتاب درج کرده است. او از تهران به مشهد سفر کرده و به تهران بازگشته است. مدتى بعد، به زیارت عتبات عالیات و پس از زیارت حرم امامان(ع) در کاظمین، کربلا و نجف به بغداد رفته، با کشتى به ایران بازگشته و در زادگاهش بوشهر، ساکن شده است. وی شهرها، مناطق، مردم و مکان‌های تاریخی و مذهبی مسیر راه؛ از جمله حرم امامان(ع) و مزار امامزادگان را توصیف کرده است.

برای نمونه، وى در روز جمعه ۱۳ ربیع الاول ١٣١۵ق. وارد مشهد شده و از حرم امام رضا(ع) و بناهاى ضمیمه آن، گزارش‌هایى ارائه داده و تاکید مى‌کند این مطالب غیر از نکاتى است که در کتاب مطلع الشمس، آمده است. بناهایی که به توصیف آن‌ها پرداخته به این شرحند: دارالسیاده، دارالحفاظ، دارالسعاده، گنبد خاتم‌خان، گنبد الله‌وردى‌خان، رواق‌هاى حرم، مسجد بالاسر، مسجد پشت‌سر، مسجد زنانه و صحن جدید.

مناطق مسیر سفر

تهران-مشهد

برخی از شهرها و مناطق مسیر راه تهران-مشهد که در سفرنامه یاد شده‌اند، به ترتیب، به این شرحند: تهران، منزل خاتون‌آباد (از توابع ورامین)، شریف‌آباد، ایوان‌کی، ده‌نمک،‌ لاسجرد، سمنان، منزل آهوان، منزل بی‌توشه، دامغان، مهمان‌دوست، ده ملا، شاهرود، کارونسرای کربلایی اکبر، خیر‌آباد، حسن‌آباد، میامی، دهنه زید، میان‌دشت، عبا‌آباد، مزینان، سوخرد، ریبد، مهر، سبزوار، زعفرانیه، شوراب، نیشابور، قدمگاه، مشهد.

تهران-عتبات

برخی از شهرها و مناطق مسیر راه تهران-عتبات که در این سفرنامه ذکر شده‌اند، به ترتیب، عبارتند از: تهران، حسن‌آباد، قم، تاج‌خاتون، جیرود، ساوشان، ساروق، دیزآباد، قزان، حمیل‌آباد، فرسفج (از توابع ملایر)، کنگاور، صحنه، بیستون، کرمانشاه، ماهیدشت، هارون‌آباد، کرند، سر پل ذهاب، قصر شیرین، خانقین، قزل‌رباط، یعقوبیه، بغداد، کاظمین، مسیب، کربلا، منزل نخیله، کاروانسرای شور، نجف، (بازگشت به کربلا، کاظمین و بغداد از راه:)کوفه، خان مصلی، خان شور، کربلا، مسیب، کاظمین، بغداد، از راه کشتی به عماره، عزیر، بندر بصره، بصره، از راه کشتی به محمره (خرمشهر)، فاو، لنگرگاه بوشهر، عباسی.

مزارهای مسیر سفر

برخی از مزارهای امامزادگان و بزرگانی که در این سفرنامه یاد شده‌اند به این شرح است: حضرت عبدالعظیم حسنی، امامزاده جعفر (دامغان)، امامزاده یحیی بن موسی(ع) (سبزوار)، ملاهادی سبزواری (سبزوار)، قدمگاه (نیشابور)، حضرت معصومه(س)، چند امامزاده در ساروق، طفلان مسلم (مسیب)، قبرستان وادی‌السلام، مسجد سهله، سلمان فارسى، حذیفه‌ بن یمان، نبی‌الله عزیر(ع).

بررسی اوضاع اجتماعی و اقتصادی

نویسنده، برخی از سیاست‌های اداری حکومت عثمانی در عراق را مانند گرفتن حق عبور از کاروان‌ها، ممنوعیت سفر شبانه از خانقین تا کربلا و بررسی و ضبط تذکره‌ها هنگام بیرون رفتن از قلمرو عثمانی را شرح داده است.

وی در هنگام اقامت در کاظمین، بررسى‌هایى در باره اوضاع اجتماعى و اقتصادى آن به عمل آورده و گزارشى از اوزان شهر، نرخ ارزاق، مسکوکات رایج در بغداد و کاظمین ارائه داده است.

محتوای پیوست‌ها

در پیوست‌های سفرنامه سدید السلطنه، که احمد اقتداری از روی چند مجموعه دیگر نویسنده، به کتاب افزوده است، گزارش نویسنده از راه‌های کاروانی جنوب ایران، جایگاه طبیعی، تجاری و حوادث سیاسی آن سامان بیان شده است.

ویژگی‌ها

• توصیف دقیق و همراه با جزئیات هر منطقه، مردم، کتیبه‌ها، الواح تاریخى و ذکر اسلوب معمارى کهن.
• گزارش همراه با جزئیات او از حرم امامان(ع) و امامزادگان در مسیر سفر.

چاپ

این کتاب، با تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، و با پیوست یادداشت‌هایی از نویسنده از چند مجموعه دیگر، با عنوان سفرنامه سدید السلطنه، در ۶۸۸ صفحه، توسط بهنشر، در تهران، در سال ۱۳۶۲ش چاپ شده و با همان تصحیح، در ۸۶۲ صفحه، توسط انتشارات دکتر محمود افشار یزدی، در تهران، در سال ۱۳۹۳ش منتشر شد. در آغاز این چاپ، پیشگفتاری از ایرج افشار با عنوان گشتی در سفرنامه سدیدالسلطنه، چاپ شده است.

پیوند به بیرون

خواندن و بارگیری بخش‌هایی از سفرنامه سدید السلطنه.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله سفرنامه سدیدالسلطنه بوشهری، رضا اصفهانی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هجدهم، بهار 1393، ص129 است.

• پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات.
• سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
• سفرنامه سدیدالسلطنه (التدقیق فی سیر الطریق)،محمدعلی‌خان سدیدالسلطنه مینابی بندرعباسی،تصحیح احمد اقتداری، تهران، انتشارات دکتر محمود افشار یزدی، ۱۳۹۳ش.