مقبره ابن‌حمزه طوسی
مقبره ابن‌حمزه طوسی، زیارتگاهی در کشور عراق، در شهر کربلا واقع در محله عباسبه بوده و متعلق به ابن‌حمزه طوسی از علمای شیعه در قرن ششم هجری است.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | عباس نایف مسعودی |
| تأسیس | 1411ه ق |
| کاربری | زیارتگاه، مقبره |
| مکان | کربلا |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | صحن، ایوان، نمازخانه |
در مورد شخص مدفون در این مقبره سه دیدگاه وجود دارد: یکی از دیدگاه‌ها که به منتجب‌الدین رازی در کتاب الفهرست تعلق دارد، مقبره را متعلق به ابن‌حمزه طوسی می‌داند.
بر اساس دیدگاه دوم که در میان اهالی کربلا مشهور است، این بارگاه مربوط به علی بن حمزه از نوادگان حضرت عباس(ع) بوده و نجاشی رجالی مشهور از وی یاد کرده و او را ثقه دانسته است. دیدگاه دیگری نیز وجود دارد و مقبره را به سید دیگری از نوادگان علی بن حمزه که در دیدگاه دوم ذکر شد، نسبت داده است.
این مقبره دارای یک صحن بوده و رواقی دارد که قبر شریف در آن واقع است.
اقوال درباره صاحب مقبره
در ورودی شرقی شهر کربلا، ابتدای جاده منتهی به منطقه هندیه (طویریج)، زیارتگاهی به نام ابن‌حمزه وجود دارد که درباره شخصیت مدفون در آن، دو دیدگاه مطرح می‌باشد:
دیدگاه اول
براساس دیدگاه اول،[۱] صاحب این بقعه، عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی، معروف به ابن‌حمزه، از علما و فقهای شیعه در قرن ششم هجری است.
منتجب‌الدین رازی در کتاب «الفهرست»، از او با عنوان «شیخ امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی مشهدی» نام می‌برد و می‌گوید: «او فقیهی عالم و واعظ بود و تالیفاتی از جمله الوسیله، الواسطه، الرائع فی الشرائع، المعجزات و مسائل فی الفقه، داشته است».[۲]
متاسفانه از تاریخ ولادت و وفات وی، اطلاعی در دست نیست. اما در کتاب خود، «الثاقب فی المناقب»، اشاره‌ای کرده است که نشان می‌دهد در سال 560 ه. ق، زنده بوده است.[۳] همچنین یاد کردن شیخ منتجب‌الدین رازی (متوفای 585 ه. ق) از وی در کتاب خود، نشان می‌دهد که این دو، معاصر یکدیگر بودند بنابراین ابن‌حمزه، از علمای قرن ششم هجری بوده است.
دیدگاه دوم
براساس دیدگاه دوم که امروزه، میان اهالی کربلا شهرت دارد و حتی در تابلوی زیارتنامه‌ای که بر قبر نصب شده است، مدفون در این مرقد، علی بن حمزة بن حسن بن عبیدالله بن حضرت ابوالفضل عباس می‌باشد[۴] که نجاشی، از او یاد کرده و درباره وی، گفته است:[۵]
«علی بن حمزة بن الحسن بن عبیدالله بن العباس بن علی بن ابی‌طالب(ع): ابومحمد. ثقة، روی واکثر الروایة. له نسخه یرویها عن موسی بن جعفر(ع)، اخبرنا محمد بن جعفر قال: حدّثنا احمد بن محمد بن سعید قال: حدثنا محمد بن‌هارون بن عیسی قراءة قال: حدّثنا محمد بن علی بن حمزة قال: سمعت ابی یحدّث عن موسی بن جعفر، وذکر النسخه».
دیدگاه دیگر
صاحب کتاب «مدینة الحسین» نیز اشاره کرده است که مدفون در این بقعه، سید دیگری از نوادگان سید نامبرده است که نسب وی چنین است: «عبیدالله بن حمزة بن قاسم بن علی بن حمزة بن حسن بن عبیدالله بن حضرت عباس بن علی(ع)»؛ حال آنکه به اجماع علمای انساب، از حمزة بن قاسم که زیارتگاهش در حله واقع است، فرزندی باقی نمانده است.[۶]
موقعیت و مشخصات بنا
امروزه مرقد ابن‌حمزه، در محله عباسیه (باب طویریج)، در شرق کربلا واقع است. طول و عرض فضای کلی زیارتگاه 30* 23 متر است که بخش عمده آن، شامل صحنی است که بنای مقبره را از دو سمت شرقی و جنوبی آن، فراگرفته است.
صحن، دارای دیواری به ارتفاع دو متر است که در ضلع جنوبی آن، یک ورودی با تابلوی کاشی‌کاری وجود دارد. مقابل این ورودی و پس از گذشتن از صحن، ایوان یا رواق مقبره، به طول ده متر و ارتفاع سه متر وجود دارد که دارای سه دهانه است. دهانه میانی آن، به شکل یک طاقگان ساده، ایجاد شده است که نمای طاق و دو ستون مجاور آن کاشی‌کاری شده است.
روی یکی از این کاشی‌ها، نام یکی از متولیان زیارتگاه، به نام عباس نایف مسعودی و تاریخ 1411 ه. ق، ثبت شده است و بر جبهه ایوان یا رواق نیز یک کتیبه کاشی، وجود دارد. طول و عرض اتاق مقبره، 12* 7 متر است و دارای گنبد پیازی کوچکی است که از بیرون با رنگ سبز، رنگ‌آمیزی شده است. میان اتاق، قبر ابن‌حمزه قرار دارد که دارای ضریحی به طول و عرض 5/ 3* 3 متر و ارتفاع سه متر است. همچنین این زیارتگاه، دارای نمازخانه‌ای به مساحت 6* 3 متر می‌باشد.[۷]
پانویس
منابع
- تراث كربلاء، سلمان هادي الطعمة، ط ٢، بيروت، مؤسسة الاعلمي، ١۴٠٣ه. ق - ١٩٨٣م.
- مراقد المعارف، محمد حرزالدين، تحقيق: محمدحسين حرزالدين، قم، سعيد بن جبير، ٢٠٠٧م.
- الفهرست، علي بن عبيدالله (منتجب‌الدين الرازي)، تحقيق: جلال‌الدين محدث، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي.
- تأسيس الشيعه لعلوم الاسلام، السيد حسن الصدر، بيروت، مؤسسة النعمان، ١۴١١ه. ق - ١٩٩١م.
- الذريعة الي تصانيف الشيعة، آغا بزرگ الطهراني، ط ١، تهران، چاپخانه بانك ملي ايران، ١٣۶۵ه. ق - ١٣٢۵ه. ش.
- الثاقب في المناقب، محمد بن علي (ابن حمزة الطوسي)، تحقيق: نبيل رضا علوان، ط ٢، قم، مؤسسة انصاريان، ط ٢، ١۴١٢ه. ق.
- «مرقد ابن الحمزة»، سلمان هادى آل طعمة، ينابيع، العدد ١٣، رجب - شعبان ١۴٢٧ه. ق
- رجال النجاشي، احمد بن علي، تحقيق: السيد موسي الشبيري الزنجاني، ط ۶، قم، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين، ١۴١٨ه. ق.