قبر نافع
قبر نافع منسوب به نافع مولا ابن عمر یا نافع بن عبدالرحمن که یکی از قاریان معروف هفتگانه می‌باشد در قبرستان بقیع در کنار قبر مالک بن انس قرار دارد. ساختمان قبر در حدود قرن نهم هجری بنا شده است.
 نزدیک قبر مالک دور قبر نافع | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | قرن نهم هجری |
| مکان | قبرستان بقیع |
| مشخصات | |
| وضعیت | تخریب توسط وهابیت |
در معرفى نافع و قبرش، كه در بقيع است تعبيرهاى مختلفى به‌كار رفته است. برخی او را نافع مولا ابن عمر و برخی دیگر نافع بن عبدالرحمن از قاریان معروف هفتگانه می‌دانند، به همین‌سبب نمى‌توان درباره نافعى كه قبرش در بقيع معروف و داراى بقعه بوده، اظهارنظر قطعى نمود.
معرفی نافع
در معرفى نافع و قبرش، كه در بقيع است و اين كه پيشتر داراى بقعه بوده، تعبيرهاى مختلفى به‌كار رفته است؛ زيرا گاهى مى‌گويند: «نافع مولا ابن عمر» و گاهى مى‌گويند: «نافع شيخ القراء» و گاهى نيز با تعبير «نافع مولا عبدالله بن عمر شيخ القراء» نام مى‌برند. و در كتاب‌هاى ديگر نيز همين وضع مشاهده مى‌شود، به خصوص كتاب‌هاى جديد التأليف.
تعبيرهاى گوناگون، ناشى از عدم تشخيص درست و عدم شناخت صحيح از شخصيت نافع مى‌باشد؛ زيرا نافع مولا ابن عمر و نافع شيخ القراء دو شخصيت جداگانه و مستقل هستند و تاريخ مرگشان به فاصله پنجاه سال واقع شده است. نافع اوّل، محدث و فقيه، و نافع دوّم اشتهار در قرائت داشته است.
مى‌توان چنين نتيجه گرفت كه: هر دو نافع، نافع و مفيد بودند؛ يكى در حديث و ديگرى در علم قرائت. و از نظر زمان نيز تقريباً معاصر بودند و هر دو در مدينه از دنيا رفته و در بقيع دفن شده‌اند. ليكن پس از گذشت سيزده قرن نمى‌توان درباره نافعى‌كه قبرش در بقيع معروف و داراى بقعه بوده، اظهار نظر قطعى نمود كه نافع مولا ابن عمر است يا نافع شيخ القراء، و موضوع براى نويسندگان هم آنچنان مشتبه گرديده كه گاهى چنين تعبير نموده‌اند: «نافع مولا ابن عمر شيخ القراء!».
بنای بقعه
در آگاهی تاریخ و کیفیت ساختان بقعه و گنبد متعلق به مالک بن انس و نیز گنبد منتسب به نافع مولا ابن عمر یا نافع که یکی از قاریان معروف هفتگانه می‌باشد به منابع مدینه‌شناسی و سفرنامه‌ها مراجعه می‌کنیم و می‌بینیم آنچه از مجموع گفتار این نویسندگان برمی‌آید این است که: ساختمان قبر منتسب به نافع در حدود قرن نهم هجری بنا شده است و قبل از این تاریخ از بقعه‌ای بنام وی سخن به میان نیامده است.
سمهودی
سمهودی (متوفای ٩١١ه. ق) هر دو بقعه را با این بیان معرفی نموده است: «و منها مشهد الامام ابی عبدالله مالک بن انس الاصبحی علیه قبة صغیرة و الی جانبه فی المشرق و الشام قبة لطیفه ایضاً لم یتعرض لذکرها المطری و من بعده، فیحتمل ان تکون حادثة و یقال ان بها نافعاً مولا ابن عمر».[۱]
عباسی و ابراهیم پاشا
صاحب عمدة الاخبار نیز یک قرن پس از سمهودی هر دو بقعه را مانند وی معرفی می‌کند.[۲]
در مرآة الحرمین می‌گوید: «و قبة الامام ابی عبدالله مالک بن انس الاصبحی امام دارالهجرة و قبة نافع شیخ القراء».[۳]
نایب الصدر شیرازی
نایب الصدر شیرازی می‌گوید: دو قبه وصل یکدیگر؛ یکی از مالک بن انس که مذهب مالکی به او منسوب است و دیگری از نافع که از قراء معروف است».[۴]
وضعیت فعلی قبور
در نقشه‌های موجود، از وضع فعلی بقیع که دیگر چندان اثری از قبور باقی نمانده است، هر دو قبر در کنار هم قرار دارد و در کنار هم معرفی می‌شود؛ مثلاً سیداحمد آل یاسین نقشه فعلی بقیع را در کتاب خود آورده و چنین توضیح می‌دهد: «قبر الامام مالک ابن انس... وقبر نافع مولا عبدالله بن عمر شیخ القراء».[۵]
پانویس
منابع
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق
- تاریخ معالم المدینة، سیداحمد یاسین خیاری (1321-1380ق)، جده، دارالعلم للطباعة و النشر و نشر عامه، 1410ق. 1411ق. 1412ق. و 1419ق.
- عمدة الاخبار: احمد بن عبدالحمید عباسی (قرن۱۰ق.)، مدینه، المکتبة العلمیه.
- وفاء الوفاء: السمهودی (درگذشت 911ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م.
- سفرنامه نایب‌الصدر، نایب الصدر شیرازی (1304ش).