مسجد شیخ انصاری (نجف)

مسجد شیخ انصاری (نجف)

اطلاعات اوليه

امام خمینی در مسجد شیخ انصاری.

نمای درونی مسجد شیخ انصاری.

موقعیت

مسجد شیخ انصاری، معروف به مسجد شیخ در قسمت جنوبی حرم امام علی(ع) و تقریباً در انتهای بازار حُوَیش قرار دارد. این مسجد،‌به «مسجد ترک‌ها» نیز شهرت دارد؛ زیرا بیش از یک سده است که محل عزاداری آذربایجانی‌های مقیم نجف است. برخی گفته‌اند چون فرد بانی که پول به شیخ داد، از اهالی آذربایجان بوده و بعدها نیز هزینه‌های آن توسط آذربایجانی‌ها تأمین می‌شد، به آن مسجد ترک‌ها گفته شده است.

ساخت

این مسجد، به دستور شیخ مرتضی انصاری و با نظارت حاج حسن معمار ساخته شد. ماجرای ساخت این مسجد را اینگونه گفته‌اند: مرتضی انصاری، فقیه سرشناس شیعه، خانه از خود نداشت و اجاره‌نشین بود. روزی که شماری از بازاریان و ثروتمندان نجف، نزد شیخ انصاری می‌روند، یکی از آن‌ها از وی درباره اجاره‌نشینی او، با وجود پول زیادی که به دست او می‌رسد می‌پرسد. شیخ توضیح می‌‌دهد این پول‌ها از بیت‌المال است. در این میان، یکی از آن‌ها مبلغی را از اموال شخصی خود به شیخ می‌دهد تا با آن خانه‌ای بخرد. آن شخص، به سفر حج رفته پس از دو یا سه ماه بازگشته، به نزد شیخ می‌رود و از خرید خانه می‌پرسد. شیخ به او خبر می‌دهد خانه را خریده است. او را به بازار حُوَیش برده و مسجدی که با پول آن فرد ساخته را نشان می‌دهد و می‌گوید:‌ «این، خانه من است».

بنا

مسجد شیخ انصاری از دو بخش شبستان و صحن تشکیل شده است. شبستان، به مساحت ۴۰ متر در ۲۵ متر مربع بوده و در دیوار جنوبی آن محرابی ساده و آجری قرار دارد. صحن، در ضلع شمالی مسجد واقع است. اطراف صحن مسجد نیز حجره‌ها و قسمت اداری مسجد قرار گرفته است.

اهمیت

مسجد شیخ انصاری از آغاز ساخت، مورد توجه بزرگان حوزه بوده، بسیاری از آنان در این مکان به اقامه نماز جماعت و تدریس

فقه و اصول پردخته‌اند. سید کاظم یزدی، نویسنده کتاب عروة الوثقی، سید عبدالهادی شیرازی و سید محمدحجت کوه کمره‌ای در این مسجد تدریس کرده‌اند. ظهر و مغرب، در این مسجد نماز جماعت برگزار می‌شد.سید حسن خِرسان نماز مغرب و عشاء و سید محمدتقی بحرالعلوم نماز ظهر و عصر را در آن برگزار می‌کردند. آن‌دو از عالمان و خاندان‌های معروف نجف به شمار می‌آمدند. مدتی نیز شهید سید اسدالله مدنی امامت این مسجد را بر عهده داشت.

امام خمینی در مسجد شیخ

سید روح‌الله خمینی از روزهای نخست ورود به عراق و شهر نجف (آبان ۱۳۴۴ش) به اقامه نماز ظهر و عصر در مسجد شیخ انصاری پرداخت. پیش از ورود وی، نماز جماعت توسط سید محمدتقی بحرالعلوم برگزار می‌شد؛ وی برای احترام، جای نماز جماعت خود را به امام خمینی واگذار کرد. این مسجد، به خانه مسکونی امام خمینی نزدیک بود. از این روی، محل تدریس وی همین مسجد انتخاب شد. این وضع، به مدت ۱۴ سال،تا مهرماه ۱۳۵۷ش. زمان خروج او از نجف ادامه داشت. امام خمینی در این مسجد، خارج فقه را از کتاب مکاسب شیخ انصاری، باب بیع تدریس کرده، پیش و پس از تدریس، مطالبش را نوشته و کامل می‌کرد، که بعدها با نام کتاب البیع، در پنج جلد چاپ شد. بر پایه گزارش فاطمه طباطبایی، عروس امام خمینی، وی صبح پس از مطالعه، برای تدریس به مسجد شیخ انصاری می‌رفته و یک ساعت و نیم مانده به ظهر برمی‌گشته و پیش از ظهر برای اقامه نماز ظهر به مسجد شیخ می‌رفته است.

سید روح‌الله خمینی، در این مسجد، ضمن تدریس خارج فقه از باب بیع مکاسب محرمه شیخ انصاری، مبانی تشکیل حکومت اسلامی را در ۱۳جلسه از ۱ تا ۲۰ بهمن ۱۳۴۸ش. مطرح کرد.

کانون انقلاب اسلامی ایران

سید روح‌الله خمینی، سخنرایی‌های

مهم خویش را در راستای نهضت اس المی در این مسجد ایراد م یکردند. یکی از آنها،

سخنرانی معظم‌له در تاریخ اول تیرماه ۱۳۵۰ برابر با ۲۸ ربی عالثانی ۱۳۹۱ علیه جشن‌های

۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی بود که در آن ایام توسط رژیم ستمشاهی برگزار می‌شد. ایشان

ضمن انتقاد شدید از برگزاری این جشن پرهزینه و سکوت علمای نجف در برابر آن

فرمودند: برای این وضع باید عزا گرفت. سپس از علما و فضلای نجف خواستند تا در

برابر این جنایات، بی‌تفاوت نباشند و اعتراض کنند و تلگراف بزنند. ایشان تأکید کردند

که وظیفه روحانیت، دخالت در سیاست و مبارزه با ظالمان و تشکیل حکومت است و

در نهایت اضافه فرمودند که امام حسین × نیز برای تشکیل حکومت قیام فرمودند.

سخنرانی دیگر ایشان در تاریخ دوم دی ماه همان سال در مسجد شیخ انصاری است

که در آن از بدرفتاری رژیم بعثی عراق با علما و طلاب انتقاد نموده و دولت عراق را

تهدید کردند که در صورت ادامه این وضع، تذکره) گذرنامه (شان را گرفته و از عراق

خارج م یشوند و به لبنان م یروند.

سخنرانی مورخ ۱۰ دی ماه همان سال نیز پیرامون توصیه به وحدت طلاب و فضلا

در مقابل توطئه‌های دشمن و هم چنین سخنرانی تاریخی معظم‌له پس از شهادت حاج

آقا مصطفی و تأکید بر همبستگی روحانی و دانشگاهی و حمایت از روحانیت شیعه و

تأکید بر بطلان تز «اس الم منهای روحانیت» همه و همه در مسجد شیخ انصاری نجف

ایراد شد و این مرکز به کانون انقلاب اسلامی تبدیل گشت.

افزون بر این مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی فرزند برومند حضرت امام نیز در

همین مسجد تدریس داشت. تفسیر قرآن ایشان که اکنون به چاپ رسیده، پیش از

ظهرها در این مسجد برای جمعی از فضلا تدریس می‌شد. بعدازظهرها نیز ایشان در

همین مسجد اصول فقه تدریس م یکرد.

اکنون

این مسجد امروز نیز رونق و محوریت خود را حفظ کرده است. در بهمن ماه ۱۳۸۸ که

به همراه برخی از اعضای هیئت تحریریه «فصلنامه فرهنگ زیارت» توفیق سفر به شهر نجف

و زیارت حرم امیرالمؤمنین × حاصل شد، از این مسجد دیدن کردیم. طلاب و فضلای

بسیاری در داخل مسجد و صحن آن مشغول درس و بحث بودند. نماز ظهر و عصر به امامت

مرعشی و نماز مغرب و عشاء به امامت سید مهدی خرسان اقامه م یشد. وی پس از ورود به مسجد، پیش از تدریس، چند دقیقه‌ای می‌نشست؛ پس از درس نیز که از منبر پاییین می‌آمد، چند دقیقه‌ای می‌نشست و سپس به خانه می‌رفت.

مدرسه‌ای دیگر

در ضلع شمالی مسجد شیخ، مدرسهای وجود دارد که آن هم به نام شیخ انصاری

معروف است و تعدادی از طلاب علوم دینی در آن ساکنند. در بازدیدی که از هر دو مکان

به عمل آمد، معلوم شد مسجد شیخ به تازگی بازسازی و تعمیر شده است و با فر شهای

ایرانی زیبا مفروش شده است. یکی از طلاب پاکستانی ساکن در مدرسه م یگفت: این

بازسازی و امکانات در پی عنایت ویژه مقام معظم رهبری حضرت آیةالله خامن‌های انجام

گرفته است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله مسجد شیخ انصاری در نجف، عبدالرحیم اباذری، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هفتم، تابستان ۱۳۹۰، ص۱۰۴ است.

• اقلیم خاطرات، فاطمه طباطبایی، نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی،
• خاطرات حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد فاضل استرآبادی، محمد فاضل استرآبادی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۷ش.
• ماضی النجف و حاضرها، آل باقر محبوبه، دارالاضواء، بیروت، ۱۴۰۶ق.
• خاطرات شیخ محمد سمامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،
• خاطرات آیةالله شیخ علی آل اسحاق،