قبرستان وادی ایمن (کربلا)

نام‌

وادی ایمن، به وادی الصفا نیز معروف بوده است؛ سلمان آل طعمه، در وصف مسجد حاج میرزا شفیع که مزار سید هاشم جهرمی در آن واقع است، ابیاتی را آورده که به وادی الصفا اشاره می‌کند.

مکان

قبرستان وادی ایمن، قبرستان قدیمی و عمومی کربلا بوده و در جنوب شرقی حرم حضرت عباس(ع)، قرار داشت. امروزه «الوادی القدیم» بخش باقی‌مانده وادی ایمن است. گستردگی وادی ایمن به اندازه‌ای بوده که مزار ابن‌حمزه طوسی در محله عباسيه شرقي، کنار خيابان باب طويريج، در آن واقع بود و در حال حاضر ساختمان‌ها و خیابان‌های متعددی، میان آن و وادی‌‌القدیم فاصله ایجاد کرده است.

وادی القدیم

امروزه به بخش باقی‌مانده از وادی ایمن، وادی القدیم گفته می‌شود. وادی القدیم، که باقی‌مانده وادی السلام است، در شارع النجف بوده و با چند خیابان، که ضلع شمالی آن، خیابان سید محمد جوده است، محصور شده است.

وادی الجدید

وادی الجدید، قبرستانی است که در 5 کیلومتری جنوب کربلای کنونی ساخته شده است، در دهه‌های اخیر (اکنون: روزهای آغازین ۱۳۹۰ش) با ساخت این قبرستان، دیگر کسی را در وادی القدیم ‌‌به خاک نمی‌سپارند.

مدفونین

سیمای کنونی وادی القدیم، بخش باقی‌مانده وادی‌ ایمن، همچون وادی السلام نجف است و در سده‌های گذشته، به دلیل دفن عالمان و مؤمنان، از احترام خاصی برخوردار است. بسیاری از عالمان برجسته در این قبرستان دفن شده‌اند. برخی از آن‌ها عبارتند از:

ملا امین شیرازی

سیدعباس کاشانی، او را از اوتاد علما و از بزرگان اتقیاء کربلا می‌دانست.

سید محمد جوده

مزار سيد محمد السيد جودة بن السيد علوش (م.1312ق)، با مساحتی نزدیک به 100 متر مربع ساخته شده و در وسط آن ضریح سبزرنگی قرار دارد. این مکان، در دوره زندگی سيد جودة، محل تجمع خاندان بنی اسد در روز 13 محرم، روز دفن اجساد شهدای کربلا بوده است؛ به گونه‌ای که همه‌ساله عشیره بنی‌‌اسد عزای «دفن الاجساد» را از این مکان آغاز می‌کردند. این عزاداری، تاکنون ادامه داشته و زنان بنی اسد از این مکان دسته عزای خود را آغاز کرده و تا حرم ادامه می‌دهند.

ملا حمزة الصغیر (الزغیر)

حمزة بن عبود بن إسماعيل السعدي، معروف به ملا حمزة الزغیر، در سال 1921م. (۱۳۳۹-۱۳۴۰ق) در کربلا متولد شد. وی مداح بوده، به عربی و فارسی مجالس عزای حسینی را اداره می‌کرد. صدای مداحی او هنوز جذابیت و اقبال خود را حفظ کرده است. وی در دهه هفتاد درگذشت.

از دیگر مدفونین وادی القدیم، شیخ عبدالزهراء کعبی و سید هاشم حداد هستند.

برخی از مرقدها درگذشته جزئی از وادی ایمن بوده و امروزه بخشی از شهر کربلا شده است؛ مرقد ابن حمزه طوسی یکی از آن مراقد است:

ابن حمزه طوسی

عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی، فقیه شیعی در اواخر سده پنجم تا ششم قمری در کربلا می‌زیسته است؛ به گونه‌ای که حوزه کربلا به زعامت وی، رقیب نظامیه بغداد به شمار می‌رفت. الوسیلة الی نیل الفضیلة، معروفترین اثر فقهی اوست. این کتاب، یکی از معتبرترین متون فقهی در سده هفتم قمری نزد شیعیان بوده و تا پیش از نگارش کتاب شرایع به دست محقق حلی و االرشاد توسط علامه حلی، در حوزه‌های علمیه متداول و یکی از متون درسی بود. برخی از دیگر آثار او عبارتند از: «الثاقب فی المناقب» و «المعجزات». وی در حدود سال ۵۷۵ق. در کربلا درگذشت و در وادی کربلا دفن شد. به گفته آقابزرگ تهرانی، ابن حمزه در بیرون باب النجف، در بقعه مخصوصی که اکنون زیارتگاه است، دفن شد.

این مزار، در جنوب شرقي حرم حضرت عباس(ع)، در محله عباسيه شرقی، کنار خيابان باب طُويريج است. بر پایه گزارشی در سال ۱۳۹۱ش. (۱۴۳۳ق)، ساختمان این مرقد، در حال بازسازی بوده و ضریح آهنین سبز کوچکی روی قبر او قرار داشته است. گویا در جوار این بقعه، قبر شریف محمد بن علی بن حمزة بن حسن بن عبیدالله بن عباس بن علی بن ابیطالب(ع) معروف به «ابن حمزه» قرار دارد. به دلیل همانندی نسب و شهرت، بعضی به اشتباه آنان را یکی دانسته‌اند. گویا این نکته در اقبال مردم نسبت به این آستان مؤثر بوده است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله نیم روزی در وادی ایمن، احد نبوی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره دهم و یازدهم، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش، ص۲۸۶ است.

• تراث کربلاء، سلمان هادی طعمه، مشعر، تهران، ۱۳۹۳ش.
• الذريعة إلى تصانيف الشيعه، محمدمحسن‏ آقابزرگ تهرانى، دار الأضواء، بيروت‏، 1403ق.
• رجال العلم و التقی: نبذه من حیاه هادی بن ملاامین الشیرازی الحائری، احمد حائری، دارالحدیث قم، ۱۴۲۲ق.