عبدالرحیم حائری
عبدالرحیم حائری (۱۲۹۴–۱۳۶۷ق)، فرزند عبدالحسین و مشهور به فصولی، روحانی شیعی معاصر بوده که برای نخستین بار پس از تخریب مقبره بقیع، مرقد امامان بقیع را مشخص کرده و دور آن دیواری بنا کرد.
زیست‌نامه
عبدالرحیم حائری فصولی، فرزند عبدالحسین و از نوادگان محمد حسین صاحب فصول است.[۱] وی در سال ۱۲۹۴ ق. در کربلا به دنیا آمد. در همان‌جا به تحصیلات دینی پرداخت. ملا اسماعیل بروجردی(-۱۳۱۹ق)، زین العابدین مازندرانی (۱۳۰۶ق) و میرزا محمد هاشم خوانساری (۱۳۱۸ق) از اساتید وی بودند.[۲] وی از کودکی با تخلص حائری، شعر می‌سرود و بیش از ۳۰ اجازه روایت و اجتهاد از علماء شیعه داشت.[۳] از سال ۱۳۱۰ق. به مدت ده سال در اصفهان و پس از آن ده سال در نجف به تحصیل علم و تهذیب پرداخت.[۴] با آشفته شدن اوضاع عراق در جنگ جهانی اول در سال ۱۳۳۰ ق. به تهران مهاجرت کرد. از سال ۱۳۴۹ق. به مدت سه سال در قم و یک سال بعد نیز در اراک اقامت کرد. پس از آن تا پایان عمر در تهران به فعالیت دینی پرداخت. وی در کنار امور مذهبی از جمله برپایی نماز جمعه، با هدف ایجاد وحدت اسلامی و جلوگیری از تفرقه مسلمانان که از نظر وی مشکل اصلی مسلمانان بود، جامعه اخوان اسلامی را بنیان گذاشت. حائری در سال ۱۳۶۷ق. (۱۳۲۷ ش) در تهران از دنیا رفت و درآنجا بخاک سپرده شد.[۵] آثاری در عرفان، تفسیر قرآن و علم درایه از وی باقی مانده است.[۶]
فعالیت‌ها
پس از تسلط آل سعود* بر حرمین شریفین و در پی تخریب بارگاه‌های بقیع توسط آنها در سال ۱۳۴۴ق. بسیاری از مسلمانان از بیم تکفیر از سوی وهابیت و اقدامات افراطی آنها به حج نرفتند.[۷] در سال ۱۳۴۵ ق. (۱۳۰۶ش) گروهی از ایرانیان برای حج، به عتبات رفتند؛ ولی به علت ممانعت دولت عراق از سفر به حجاز، نگران فوت زمان انجام مناسک حج بودند. عبدالرحیم حائری نیز که برای سفر حج از تهران به کربلا رفته بود، مردم را دعوت به ارسال تلگراف به حجاز و درخواست تضمین سفر حج کرد. پس از رسیدن جواب تک تک تلگراف‌های ارسالی مردم و دعوت ایشان به حج و تضمین سفر حج، دولت عراق اجازه خروج حجاج را صادر کرد.[۸]
حائری در ادامه سفر خود برای زیارت مرقد حضرت زینب (س) به سوریه رفت و در دمشق با سفیر سعودی ملاقات کرد. وی که از نقش و تأثیر حائری در اعزام حجاج مطلع بود و نزد ملک عبدالعزیز سعودی نفوذ داشت، گزارش اقدامات حائری را به عبدالعزیز داد و با توجه به عدم استقبال مسلمانان از حج در آن سال، ضمن تشویق حائری به حج، برای امنیت سفر وی و ایرانیان از ملک تضمین گرفت.[۹] همچنین با توجه به امکان اختلاف رویت هلال ذی حجه در بین شیعه و اهل سنت، که در روز وقوف در عرفات و سایر مناسک حج تأثیرگذار است، وی موافقت پادشاه سعودی برای وقوف انفرادی حاجیان شیعی در عرفات را دریافت کرد.
حائری در ورود به مکه، از سوی مسئولین شهر استقبال شد. در خلال مناسک حج نیز با ثبوت رویت هلال نزد حائری، حجاج ایرانی به همراه حجاج سایر کشورها وقوف و سایر اعمال حج را بجا آوردند و به این جهت ملک عبدالعزیز با اعزام نماینده‌ای از حائری تقدیر کرد.
حائری پس از مناسک حج، به دعوت ملک عبدالعزیز در مراسمی در قصر ملک شرکت کرد و طی دو جلسه مذاکره، ضمن اعتراض به تخریب قبور امامان بقیع، خواستار ترمیم قبور شد. با توجه به سابقه تخریب قبور بزرگان اسلام از سوی وهابیت و شایع شدن تلاش آنها برای تخریب مرقد نبوی، عبدالعزیز در این مذاکرات که به صورت نامه‌ای رسمی نیز به حائری ابلاغ گردید، ضمن تأکید بر حرمت پیامبر اکرم(ص) تصریح کرد که هرگز قصد تخریب حرم نبوی را ندارد و تخریب قبور بقیع را نیز به دیگران نسبت داد.[۱۰] همچنین آمادگی خود را برای پیروی از نظر علماء مذاهب اسلامی در مسئله قبور، اعلام کرد. وی خود را متعهد به پاکسازی و ایجاد دیواری برای حفاظت از قبور بقیع دانست و تأکید کرد از زیارت مشروع از بقیع ممانعت نکند.[۱۱]
با صدور نامه پادشاه سعودی، در همان سال حائری صورت قبور ائمه بقیع را از سطح زمین بالاتر آورد و دیواری دور قبور ساخت.[۱۲] این اقدام، از آن جهت که در اولین سال پس از تخریب قبور بقیع و وجود نشانه‌های از قبور انجام گرفته، مهم دانسته شده است.[۱۳]
بر اساس گزارش حائری، وی همچنین پیشنهاد کرد که سایبان و سکوهای مناسبی بدون تزیئنات و طلاکاری، جهت زائران در بقیع احداث گردد که علی‌رغم موافقت عبدالعزیز، هرگز عملی نگردید. نامه ملک عبدالعزیز به عنوان سندی برای ترمیم قبور در اختیار علماء قرار گرفت و تلاشهایی نیز برای تأمین بودجه تعمیرات بقیع صورت گرفت؛ ولی به دلائلی نامعلوم این امر محقق نگردید.[۱۴]
حائری برای تحقق مفاد نامه پیگیری‌های متعددی انجام داد. انتشار نسخه ای از آن در روزنامه اطلاعات، همچنین ارائه آن به سفیر ایران در لندن برای پیگیری بیشتر و ارسال رونوشتی برای جامعه الازهر مصر در این زمینه گزارش شده است. مکاتباتی نیز با سفیر سعودی در سوریه انجام گرفت. گفته شده در سال ۱۳۶۷ق. (۱۳۲۷ش) صدرالاشراف* امیر الحاج ایران، تصویر نامه ملک عبدالعزیز را تکثیر و در اختیار شماری از حجاج قرار داد تا در صورت ممانعت از زیارت بقیع به آن استناد کنند.[۱۵]
در سال ۱۳۴۷ق. حائری برای پیگیری اقدامات خود و تسهیل زیارت بقیع به حج رفت. در این سفر، مسیر خود را از راه جبل که مشکلات و مصائب متعددی برای ایرانیان و شیعیان داشت، انتخاب کرد و در مسیر ضمن گفت‌وگو با سران طوائف و قبائل، زمینه آشتی با آنها را مهیا ساخت. پس از اعمال حج و در مکه نیز مصرانه خواستار اجراء مفاد نامه قبل شده و قولهای مساعدی نیز دریافت کرد. سال بعد (۱۳۴۸ق) نیز به قصد حج تا مدینه رفت؛ ولی به دلائلی نامعلوم از انجام حج منصرف شد و به نجف بازگشت.[۱۶]
سید حسین بروجردی از مراجع شیعه که در سال ۱۳۴۵ ق. به حج رفت،[۱۷] در شمار همراهان حائری در ملاقات وی با ملک عبدالعزیز یاد شده است.[۱۸] که البته در منابع زندگینامه ایشان علی‌رغم ذکرسفرحج در آن سال، اشاره‌ای به همراهی با حائری نشده است. برخی این شخص را نماینده یا کارمند مجلس شورای ملی معرفی کرده‌اند.[۱۹]
علی‌رغم اهمیت اقدامات و سفر حائری، بازتاب در منابع و گزارشات نشریات، بسیار محدود بوده و به جز مقدمه برخی آثار ایشان، تنها یک کتاب با عنوان «حکایات قبرستان بقیع» به گزارش آن پرداخته است.[۲۰]
پانویس
- ↑ طبقات اعلام الشیعه، ج3، ص1104؛ کیهان فرهنگی، ش62، ص52ـ 53؛ اثر آفرینان، ج2، ص244.
- ↑ موسوعه فقه الاسلامی، ج1، ص70؛ کیهان فرهنگی، ش62، ص52.
- ↑ کیهان فرهنگی، شماره62، ص52ـ53.
- ↑ دعوت بشر به یگانگی، ص27 ـ 37؛ «مقدمه».
- ↑ دعوت بشر به یگانگی، ص50.
- ↑ الذریعه، ج20، ص17؛ ج21، ص47؛ ج22، ص213؛ ج23 ص107؛ اثر آفرینان، ج2، ص244.
- ↑ عجائب الآثار، ج4، ص141 ـ روابط ایران و عربستان، ص52ـ 57. مرآة الحرمین، ج1، ص454.
- ↑ حکایات قبرستان بقیع، ص20 ـ26.
- ↑ حکایات قبرستان بقیع، ص27 ـ نامه‌های حائری، ص37ـ38.
- ↑ حکایات قبرستان بقیع، ص39؛ دعوت بشر به یکانگی، ص30 ـ 35، «مقدمه»
- ↑ دعوت بشر به یکانگی، ص30 ـ 35، «مقدمه».
- ↑ دعوت بشر به یکانگی، ص34، «مقدمه».
- ↑ شرح دیدار یک روحانی با ملک عبدالعزیز ـ http://www.ical.ir.index.php?option=com_k2&view=item&id=1738
- ↑ شرح دیدار یک روحانی با ملک عبدالعزیز؛ http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=1738
- ↑ دعوت بشر به یکانگی، ص34، «مقدمه».
- ↑ دعوت بشر به یگانگی، ص35، «مقدمه».
- ↑ نک: پیام حوزه، ش43ـ44، «زندگینامه آیت الله بروجردی» (ویژه‌نامه)؛ پیام حوزه، ش31، «نگاهی گذرا به زندگانی حضرت آیة العظمی بروجردی».
- ↑ دعوت بشر به یگانگی، ص34.
- ↑ شرح دیدار یک روحانی با ملک عبدالعزیز http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=1738
- ↑ نک: حکایات قبرستان بقیع.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل عبدالرحیم حائری.
- اثرآفرينان زندگينامه نام آوران فرهنگي ايران از آغاز تا سال 1300 هجري شمسي، زير نظر محمد رضا نصيري، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي ايران، 1377ش.
- پيام حوزه (فصلنامه)، حوزه علميه قم.
- حکايات قبرستان بقيع، خاطراتي از عبدالرحيم صاحب الفصول حائري، به کوشش شهرام قراگوزلو، تهران، رسپِنا، 1388 ش.
- دعوت بشر به يگانگي، عبدالرحيم حائري، شرح سعيد غفارزاده، تهران، غفارزاده، 1374ش.
- الذريعه الي تصانيف الشيعه، آقا بزرگ تهراني ( -1389ق.)، بيروت، دارالاضواء، 1403ق.
- روابط ايران و عربستان در سده بيستم (دوره پهلوي)، حميد احمدي، تهران، وزارت امور خارجه، 1386ش.
- طبقات اعلام الشيعه، آقا بزرگ تهراني، به کوشش عبدالعزيز طباطبايي و محمد طباطبايي، مشهد، دارالمرتضي، بي تا.
- تاريخ عجائب الاثار في التراجم و الاخبار، عبدالرحمن الجبرتي، بيروت، دارالجيل، بي تا.
- الفقه الاسلامي، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامي، قم، 1431ق.
- کيهان فرهنگي (ماهنامه)، تهران، موسسه کيهان.
- مرآة الحرمين، ابراهيم رفعت باشا ( -1353ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1344ق.
- نامه‌ها حائري (نهج البصيره)، عبدالرحيم صاحب الفصول، شرح سعيد غفارزاده، تهران، قلم، 1376ش.