جمیله حمدانیه
جمیله حمدانیه (م.حدود ۳۷۳ق)، دختر ناصرالدوله یکی از امیران موصل بوده و از خاندان شیعی آل حمدان و بانی اقداماتی در موسم حج است. سفر حج او که در سال ۳۶۶ق. روی داد، در تجمل و کارهای خیر ضرب‌المثل شد. او در نینوا نیز کارهای خیری انجام داد.
وی به دست دولت آل بویه زندانی و بر پایه گزارشی کشته شد.
تبار
جمیله، دختر «ناصرالدوله ابی محمد حسن بن حمدان» از امیران موصل[۱] و مادرش فاطمه دختر احمد کردی است.[۲] آل حمدان، خاندانی عرب‌تبار از قبیله تغلب و شیعه مذهب بودند. آنها در اواخر سده سوم هجری، نخست دولتی به مرکزیت موصل و پس از آن امارتی در حلب پایه‌گذاری کردند، که نزدیک به یک سده دوام آورد.[۳] بر پایه گزارشی آنان از ثروتمندترین فرمانروایان مسلمان بودند.[۴]
ویژگی‌ها
جمیله را به زهد، عبادت و نیز جمال، کرم و عقل ستوده‌اند.[۵]
سفر به حج
جمیله در سال ۳۶۶ق. همراه برادرانش ابراهیم و هبة الله[یادداشت ۱][۶] به سفر حج رفت و حج او در تجمل و کارهای خیر، ضرب‌المثل شد[۷] و به عنوان «عام جمیله» شهرت یافت.[۸] بر پایه گزارشی، سفر او از بغداد، در قالب کاروانی که ۴۰۰ زن کجاوه‌نشین و آراسته به زر و زیور داشت انجام شد، به گونه‌ای که کجاوه او قابل شناسایی برای دیگران نبود.[۹] در گزارش اغراق‌آمیزی، کاروان او ده هزار شتر داشت و ۱۰۰۰ زن همراه او بود.[۱۰]
در مکه
اقدامات جمیله در مکه را چنین برشمرده‌اند:
- نثار ده هزار دینار به کعبه به محض مشاهده بیت الله الحرام،[۱۱]
- آزادی ۳۰۰ غلام و ۲۰۰ کنیز،[۱۲]
- پذیرایی اهل موسم با شربت سویق طبرزد[یادداشت ۲] و یخ،[۱۳]
- تقسیم ۲۰,۰۰۰ دینار در میان مجاوران مکه،
- توزیع البسه به تعداد 50,000،[۱۴]
- دادن خلعت به مردم به مبلغ ۵۰,۰۰۰ دینار،
- رفع نیازهای ساکنان مکه،
- به عقد هم درآوردن دختران و پسران علوی در مکه.[۱۵]
انفاق و صرف اموال او را از کارهای زبیده خاتون، همسر هارون الرشید نیز بیشتر دانسته‌اند.[۱۶] بر پایه گزارشی، جمیله پس از درگذشت یکی از برادرانش در مسیر حج، به‌اندازه خون‌بهایش صدقه داد.[۱۷]
برخی، هدف جمیله از این همه بذل و بخشش را، تقویت ارتباط دولت شیعی آل حمدان با امارت تازه تأسیس اشراف[یادداشت ۳] در مکه دانسته‌اند.[۱۸] از سوی دیگر، شاید بتوان اقدامات او را نوعی قدرت نمایی نسبت به دولت آل بویه (حک: ۳۲۲–۴۴۸ق) که رقیب حمدانیان بودند، شمرد.
در نینوا
جمیله در نینوا بر تل توبه،[یادداشت ۴] مسجد و خانه‌هایی برای زائران آن ساخت و موقوفاتی برای آنها اختصاص داد.[۱۹]
درگذشت
او در سال ۳۶۹ق. پس از کشته شدن برادرش ابوتغلب، توسط بنوعقیل به موصل منتقل و پس از آن به نزد عضدالدوله دیلمی، از امیران آل بویه، در بغداد فرستاده شد و به دستور او، جمیله در حجره‌ای زندانی شد.[۲۰] بر پایه گزارشی، او ازدواج نکرده بود و عضدالدوله از وی خواستگاری کرد؛ اما نپذیرفت، از این‌رو جمیله را در دجله غرق کرد. به گفته برخی، جمیله خود اقدام به غرق خویشتن کرد.[۲۱] برخی محققان، زمان درگذشت وی را حدود سال ۳۷۳ق. دانسته‌اند.[۲۲]
پانویس
- ↑ الکامل، ج8، ص700؛ سیر اعلام النبلاء، ج15، ص170.
- ↑ تجارب الامم، ج6، ص294.
- ↑ نک: سلسله‌های اسلامی، ص176-177.
- ↑ صورة الارض، ج1، ص214-215.
- ↑ نک: الاعلام، ج2، ص139؛ اعیان الشیعه، ج4، ص222.
- ↑ العقد الثمین، ج1، ص340؛ النجوم الزاهره، ج4، ص126.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج26، ص264؛ البدایه و النهایه، ج11، ص287؛ النجوم الزاهره، ج4، ص126.
- ↑ اعیان الشیعه، ج4، ص223.
- ↑ المنتظم، ج14، ص248؛ البدایه و النهایه، ج11، ص287؛ العقد الثمین، ج1، ص340.
- ↑ منائح الکرم، ج2، ص403.
- ↑ النجوم الزاهره، ج4، ص126؛ شذرات الذهب، ج4، ص351؛ تحصیل المرام، ج2، ص821.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج26، ص264؛ التذکرة الحمدونیه، ج2، ص108.
- ↑ النجوم الزاهره، ج4، ص126.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج26، ص264؛ اتحاف الوری، ج2، ص414-415.
- ↑ شفاء الغرام، ج2، ص266؛ منائح الکرم، ج2، ص403؛ تحصیل المرام، ج2، ص821.
- ↑ اتحاف الوری، ج2، ص415.
- ↑ المنتظم، ج14، ص248؛ تاریخ الاسلام، ج26، ص264؛ اتحاف الوری، ج2، ص415.
- ↑ شفاء الغرام، ج2، ص266-267؛ تاریخ مکه، ص196.
- ↑ احسن التقاسیم، ص146.
- ↑ الکامل، ج8، ص700.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج26، ص264-265؛ الاعلام، ج2، ص139.
- ↑ اعیان الشیعه، ج4، ص223.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل جمیله حمدانیه.
- اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد ( -۸۸۵ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۸ق.
- احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، محمد بن احمد المقدسی ( -۳۸۰ق.)، قاهره، مکتبه مدبولی، ۱۴۱۱ق.
- الاعلام، خیر الدین بن محمود الزرکلی ( -۱۳۹۶ق.)، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۹م.
- اعیان الشیعه، سید محسن الامین ( -۱۳۷۱ق.)، به کوشش سید حسن الامین، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
- البدایه و النهایه فی التاریخ، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبه المعارف، ۱۴۱۱ق.
- تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبی ( -۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۰ق.
- تاریخ مکه، دراس‍ات فی ال‍س‍ی‍اس‍ه و ال‍ع‍ل‍م و الاج‍ت‍م‍اع و ال‍ع‍م‍ران، احمد السباعی ( -۱۴۰۴ق.)، مکه، مطبوعات نادی مکه الثقافی، ۱۴۰۴ق.
- تجارب الامم، ابوعلی احمد بن محمد مسکویه ( -۴۲۱ق.)، به کوشش ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.
- تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و ال‍م‍ش‍اع‍ر ال‍ع‍ظام و مکه و الحرم و ولات‍ه‍ا ال‍ف‍خ‍ام، محمد بن احمد الصباغ ( -۱۳۲۱ق.)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبه الاسدی، ۱۴۲۴ق
- التذکرة الحمدونیه، محمد بن حمدون ( -۵۶۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۷ق.
- سلسله‌های اسلامی جدید راهنمای گاهشماری و تبارشناسی، کلیفور داد موند باسورث، ترجمه بدره‌ای، تهران، باستان شناسی اسلام و ایران، ۱۳۸۱ش.
- سیر اعلام النبلاء، شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبی ( -۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
- شَذَراتُ الذَهَب فی اخبار من ذَهَب، عبدالحی بن عماد ( -۱۰۸۹ق.)، به کوشش عبدالقادر الارنووط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق.
- شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، محمد بن احمد التقی الفاسی ( -۸۳۲ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
- صورة الارض، محمد بن حوقل النصیبی ( -۳۶۷ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۳۸م.
- العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین، محمد بن احمد التقی الفاسی ( -۸۳۲ق.) به کوشش محمد عبدالقادرعطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
- الکامل فی التاریخ، علی بن محمد ابن الاثیر (۵۵۵-۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- منائح الکرم فی اخبار مکه و البیت و ولاه الحرم، علی بن تاج الدین السنجاری ( -۱۱۲۵ق.)، تحقیق جمیل عبدالله محمد المصری، مکه، جامعه ام القری، ۱۴۱۹ق.
- المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، عبدالرحمن بن علی ابن الجوزی ( -۵۹۷ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا و نعیم زرزور، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
- النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، ابن تغری بردی الاتابکی( -۸۷۴ق.)، قاهره، وزاره ال‍ث‍ق‍اف‍ه و الارش‍اد ال‍ق‍وم‍ی، الهیئه المصریه العامه، ۱۳۹۱ق.