آیات بینات
آیات بَیِّنات، تعبیری قرآنی به معنای نشانه‌های آشکار در خانه کعبه. در پی اختلاف نظر مسلمانان و یهودیان درباره فضیلت بیت المقدس و کعبه، آیات ۹۶ و ۹۷ سوره آل عمران نازل شد و کعبه را به سبب پیشینه تاریخی، پر خیر و برکت‌بودن، مایه هدایت‌بودن برای جهانیان و دربرداشتن آیات بینات برتر از بیت المقدس معرفی کرد. دیدگاه های گوناگونی درباره مصداق‌های آیات بینات مطرح شده است. از مقام ابراهیم، امنیت کسانی که به آن وارد می‌شوند، وجوب حج بر افراد مستطیع و حجرالاسود به عنوان آیات بینات نام برده‌اند.
معنای لغوی
آیات جمع آیه به معنای نشانه[۱] و بینات جمع بینه به معنای دلیل واضح عقلی یا محسوس[۲] و آیات بینات، به معنای نشانه‌های روشن و آشکار است.[۳]
شأن نزول
بر پایه روایات شأن نزول، مسلمانان و یهودیان به یکدیگر فخر می‌فروختند. یهودیان بیت المقدس را شکوه‌مندتر از کعبه می‌شمردند؛ زیرا سرزمینی مقدس و محل هجرت انبیاء بوده است. در برابر، مسلمانان کعبه را با فضیلت‌تر می‌دانستند. در پی این اختلاف نظر، آیات ۹۶ و ۹۷ سوره آل عمران نازل شد[۴] و کعبه را به سبب پیشینه تاریخی، پر خیر و برکت‌بودن، مایه هدایت‌بودن برای جهانیان و دربرداشتن آیات بینات برتر از بیت المقدس معرفی کرد:[۵]
«إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَ‌كًا وَهُدًى لِّلْعَالَمِينَ (۹۶) فِیهِ آیاتٌ بَینَاتٌ مَقَامُ إِبرَاهِیمَ وَمَن دَخَلَهُ کانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ مَنِ استَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلا وَمَن کفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِی عَنِ العَالَمِینَ (۹۷)» (در حقيقت، نخستين خانه‌اى كه براى [عبادت] مردم، نهاده شده، همان است كه در مكه است و مبارك، و براى جهانيان [مايه] هدايت است.(۹۶) در آن، نشانه‌هايى روشن است [از جمله] مقام ابراهيم است؛ و هر كه در آن درآيد در امان است؛ و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد. و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بى‌نياز است.(۹۷)).
مصادیق آیات بینات
درباره اینکه چه چیز‌هایی آیات بینات‌اند، دیدگاه های گوناگونی مطرح شده است. به نوشته المیزان طبق آیه ۹۷ سوره آل عمران، مقام ابراهیم، امنیت کسانی که به آن وارد می‌شوند و وجوب حج بر افراد مستطیع، آیات بینات‌اند.[۶] برخی مناسک و شعائر حج را آیات بینات دانسته‌اند.[۷] طبق حدیثی از امام صادق(ع) مقام ابراهیم، حجرالاسود و منزل اسماعیل مصادیق آیات بینات‌اند.[۸]
برخی دیگر از مصادیق یادشده برای آیات بینات عبارتند از:
- کعبه، ارکان کعبه و ازدحام مردم کنار آن و تعظیم آنان در برابرش، زمزم و مشاعر یعنی منا، مشعر، عرفات و ...[۹]
- صفا و مروه[۱۰]
امام صادق(ع) در حدیثی مقام ابراهیم، حجرالاسود و منزل اسماعیل را مصادیق آیات بینات دانسته است.
- خودداری پرندگان از رفتن بر فراز کعبه[۱۱]
- کیفر یافتن سریع کسی که حرمت کعبه را هتک کند[۱۲]
- حرم و امنیت آن[۱۳]
- امنیت وحوش حرم در برابر درندگان، آزاد‌شدن هر برده‌ای که از کعبه بالا رود[۱۴]
- نابودشدن هر جباری که قصد تخریب کعبه را داشته باشد؛ مانند ابرهه و اصحاب فیل[۱۵]
- از بین رفتن سنگریزه‌ها و افزایش نیافتن آنها به رغم استفاده هر ساله از آنها در رمی جمرات[۱۶]
- تعرض‌نکردن وحوش و درندگان در حرم به یکدیگر[۱۷]
امنیت واردشوندگان به حرم
آیه با تعبیر «وَمَن دَخَلَهُ کانَ آمِنًا» از امنیت واردشوندگان به حرم سخن گفته و آن را از آیات بینات دانسته است. برخی در تفسیر این جمله گفته‌اند که در دوران جاهلیت، اگر مجرم و خطاکاری به حرم پناهنده می‌شد، هر چند جرمی سنگین داشت، کسی متعرض او نمی‌شد. بنابراین گرچه جملهْ خبری است، مقصود از آن امر است؛ یعنی هر کس به حرم پناهنده شد، تا زمانی که در آنجا است، باید به او امنیت داد. تفسیر دیگری از این جمله در روایتی از امام باقر(ع) آمده است که طبق آن هرکس درون حرم شود و واجبات الهی را بشناسد، در آخرت از عذاب الهی در امان خواهد بود.[۱۸]
پانویس
- ↑ مجمع البحرین، ج۱، ص۱۴۱، «ا ی ی».
- ↑ مفردات، ص۶۸؛ تاج العروس، ج۱۸، ص۸۴، «بین».
- ↑ حقائق التأویل، ص۳۰۰؛ مجمع البحرین، ج۱، ص۱۴۱؛ المیزان ج۳، ص۳۵۴.
- ↑ مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۷؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۲؛ روح المعانی، ج۲، ص۲۲۱.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۳، ص۹-۱۶.
- ↑ نک المیزان، ج۳، ص۳۵۲.
- ↑ نک حقائق التأویل، ص۳۰۰.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۲۲۳؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۳۹؛ بحار الانوار، ج۱۲، ص۱۱۸.
- ↑ مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۸؛ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۳۹؛ المیزان، ج۳، ص۳۵۶.
- ↑ الدر المنثور، ج۲، ص۵۴.
- ↑ احکام القرآن، ج۲، ص۳۰۴؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۶؛ زاد المسیر، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ حقائق التأویل، ص۲۹۹؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۶؛ زاد المسیر، ج۲، ص۳۰۷.
- ↑ مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۹؛ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۰.
- ↑ مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۹؛ روح المعانی، ج۲، ص۲۲۲.
- ↑ روح المعانی، ج۲، ص۲۲۲.
- ↑ احکام القرآن، ج۲، ص۳۰۴؛ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۳۹.
- ↑ حقائق التأویل، ص۲۹۹.
- ↑ مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۹؛ روض الجنان، ج۴، ص۴۴۳؛ کنز الدقائق، ج۳، ص۱۷۲.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل آیات بینات.
- بحار الانوار: المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تاج العروس: الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
- التبیان: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- تفسیر نمونه: مکارم شیرازی و دیگران، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
- حقائق التأویل: الشریف الرضی (م.۴۰۶ق.)، با شرح کاشف الغطاء، بیروت،دار المهاجر.
- الدر المنثور: السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۶۵ق.
- روح المعانی: الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق.
- روض الجنان: ابوالفتوح رازی (م.۵۵۴ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
- زاد المسیر: ابن الجوزی (م.۵۹۷ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۲۲ق.
- الکافی: الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
- کنز الدقائق: المشهدی (م.۱۱۲۵ق.)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق.
- مجمع البحرین: الطریحی (م.۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق.
- مجمع البیان: الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
- مفردات: الراغب (م.۴۲۵ق.)، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- المیزان: الطباطبایی (م.۱۴۰۲ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق.
- وسائل الشیعه: الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل‌البیت، ۱۴۱۲ق.