وقوف در عرفات
مفهوم‌شناسی
«وقوف» در لغت به معنای ایستادن و توقف کردن است و در اصطلاح حج، به ماندن در مکانی خاص گفته می‌شود. «وقوف در عرفات»، به معنای «ماندن در عرفات» بوده و دومین عملِ واجبِ حج است.
پیشینه
بر پایه گزارش‌های تاریخی، در همه دوره‌ها، پیروان دین‌هایی که حج را واجب می‌دانستند، به هنگام حج در عرفات وقوف می‌کردند. در دوره جاهلی نیز گروهی از جرهمیان به پیروی از ابراهیم(ع) در عرفات وقوف می‌کردند.[۱]
برخی قبیله‌های قریش و ساکنان مکه، از وقوف در عرفات خودداری می‌کردند.[۱] حضرت محمد(ص) حتی پیش از هجرت از مکه به مدینه، با قریش وقوف نکرده، بلکه با مردم در عرفات وقوف می کرد.[۲]
اهمیت
این وقوف یکی از ارکان حج تمتّع است و اگر انجام نشود، حج باطل می‌شود. در روایات، درباره اهمیت وقوف در عرفات گفته شده: «الحَجُّ عَرَفات؛ حج، عرفات است.»
بر پایه روایتی، وقوف در عرفات در حقیقیت ایستادن پیش روی خدا است و بنا بر روایات، با وقوف در عرفات گناهان بخشیده می‌شود. به گفته برخی، بر پایه روایات، از بزرگترین گناهان آن است که کسی در عرفات حاضر شود و گمان کند خدا او را نیامرزیده است.[۳]
احکام
وقوف در عرفات از ظهر روز نهم ذی‌الحجه تا غروب واجب است.
این وقوف به مقداری که ماندن در آنجا (اگر چه به مدت کوتاه) صدق کند؛ رکن حج نیز بوده و اگر انجام نشود حج باطل می‌شود.
زمان
زمان وقوف در عرفات، از ظهر روز نهم ذى‌الحجه (عرفه) تا غروب شرعی است، كه اين مدت را به‌طور كامل بايد در آنجا بمانند؛ از این رو، لحظه‌اى پيش از ظهر شرعى تا لحظه‌اى پس از غروب بايد باشند تا يقين كنند تمام وقت را در عرفات بوده‌اند.
اگر كسى از روی عمد، ديرتر به عرفات وارد شود گناه كرده و چنانچه زودتر برود، افزون بر آن‌كه گناه كرده، يك شتر كفاره هم بر او واجب مى‌شود.
مکان
مكان وقوف در عرفات، صحراى عرفات است، هرجاى آن كه باشد. امروزه محدوده عرفات با تابلوهاى زردرنگ مشخص شده كه سمت بيرونى آن نوشته شده: «بداية عرفات» و سمت درونى آن نوشته شده: «نهاية عرفات». زائران نبايد از اين محدوده مشخص شده بگذرند.
اگر كسى بخشى از وقت را بيرون عرفات باشد و دوباره به عرفات برگردد، هرچند گناه كرده، ولى وقوف او اشكال ندارد.
وقوف اختیاری
كسانى كه عذرى ندارند بايد تمام وقت (از ظهر تا غروب) در عرفات باشند كه وقوف در اين مدت را «وقوف اختيارى» مى‌گويند.
وقوف اضطراری
كسانى كه عذرى دارند و نمى‌توانند روز عرفه به عرفات بروند، يا به جهتى به وقوف اختيارى نرسيدند، بايد بخشى از شب عيد قربان را در عرفات بمانند كه وقوف در اين مدت را «وقوف اضطرارى» مى‌گويند.
مستحبات
برخی از مستحبات وقوف در عرفات چنین‌اند:
- روزه گرفتن (برای کسی که در دعا خواندن ضعف پیدا نکند)؛
- با طهارت بودن در حال وقوف؛
- غسل (بهتر است نزدیک به ظهر باشد)؛
- وقوف در سمت چپ جبل الرحمه (برای کسانی که از سمت مکه می‌آیند)؛
- وقوف در پایین کوه و در زمین هموار.
آداب
- اعتراف به گناه نزد خدا و درخواست توبه؛[۴]
- خواندن دعای امام حسین(ع) یا دعای امام سجاد(ع) در روز عرفه.
فلسفه
منابع
مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقه، منسوب به امام ششم حضرت صادق عليه السلام ، تهران: ١٣۶٠، انجمن اسلامى حكمت و فلسفۀ ايران.
المحجّة البيضاء فى تهذيب الاحياء، مولى محسن فيض كاشانى، بيروت: ١۴٠٣، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات.
المراقبات (اعمال السنة)، ميرزا جواد ملكى تبريزى، ترجمۀ ميرزا حكيم خسروانى، تهران: بى‌تا، انتشارات فقيه.