تقی‌الدین ابن فهد
تقی‌الدین ابوالفضل محمد بن محمد از خاندان ابن فهد یکی از خاندان‌های علمی مکه و نویسنده آثاری در حدیث و تراجم است. از جمله آثاری که از او نامبرده شده الابانة مما ورد فی الجعرانه، اقتطاف النور و بهجة الدماثة بما ورد فی فضل المساجد الثلاثه و لحظ الالحاظ بذیل طبقات الحفاظ است.
زندگی‌نامه
تقی‌الدین ابوالفضل محمد بن محمد (م. 871ق.) از نام‌دار ترین دانشمندان خاندان ابن فهد است. پدرش نجم‌الدین ابونصر محمد (م. 811ق.) در جوانی از مکه به اصفون در مصر علیا رفت که در آن‌جا موقوفات خانوادگی داشتند.[۱] تقی‌الدین (م. 787ق.) در همان جا زاده شد. از این‌رو، به او «اصفونی» نیز گویند. وی همراه پدر در سال 795ق. به مکه آمد.[۲]
اساتید
از شیوخ مکه مانند جمال‌الدین ابن ظهیره، عبدالرحمن فاسی و ابوهُرَیرة بن نقاش و نیز غیرمکیان که بدین شهر می‌آمدند، مانند مقریزی و ابن‌حجر عسقلانی در حدیث، تاریخ و فقه بهره برد. سپس به مدینه رفت و از رقیه بنت ابن مزروع و عبدالرحمن زرندی حدیث شنید و دو بار در سال‌های 805 و 816ق. به یمن رفت و از مجد لغوی صاحب القاموس و موفق علی بن ابی‌بکر ازرق و دیگران دانش آموخت.[۳]
شاگردان
کسانی بسیار به ویژه در دریافت حدیث از محضرش بهره بردند[۴] از جمله سخاوی تاریخ‌نگار مشهور مکه که مقام علمی او و فرزندش نجم‌الدین عمر بن فهد را بسیار ستوده و از آثارشان یاد کرده است.[۵]
آثار
از علایق تقی‌الدین، فهرست‌بندی آثار پیشین، ذیل‌نویسی و استخراج مطالب بوده و به ظاهر، این دلبستگی از او به فرزندانش به ارث رسیده است.
تقی‌الدین آثاری پرشمار، بیشتر در حدیث، از خود بر جا نهاد که به صورت نسخه خطی در کتابخانه‌ها موجودند و برخی مفقود شده‌اند.[۶] کتاب الابانة مما ورد فی الجعرانه، اقتطاف النور و بهجة الدماثة بما ورد فی فضل المساجد الثلاثه از آثار او درباره مکه بوده‌اند که سخاوی از آن‌ها یاد کرده است.[۷]
تنها یک اثر از تقی‌الدین با عنوان لحظ الالحاظ بذیل طبقات الحفاظ چاپ شده است. لحظ الالحاظ کتابی مهم در رجال و ذیلی است بر ذیل ابوالمحاسن محمد بن علی علوی حسینی دمشقی بر طبقات الحفاظ شمس‌الدین محمد ذهبی. در لحظ الالحاظ، شرح حال رجال به ترتیب سال مرگ آن‌ها آمده و بر 12 شرح حال از کتاب ذهبی و هشت شرح حال از ذیل حسینی، مطالبی افزوده شده است.[۸] [۹]
پانویس
- ↑ الضوء اللامع، ج9، ص281.
- ↑ العقد الثمین، ج2، ص334.
- ↑ الضوء اللامع، ج9، ص281-282.
- ↑ الضوء اللامع، ج9، ص283؛ النجم ابن فهد مورخاً، ص81-82.
- ↑ نک: الضوء اللامع، ج4، ص224، 284؛ ج5، ص174؛ ج6، ص94، 126، 129؛ الاعلان بالتوبیخ، ص71، 196-197.
- ↑ نک: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، «ابن فهد.
- ↑ الضوء اللامع، ج9، ص282.
- ↑ لحظ الالحاظ، ص69-71؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج4، ص427، «ابن‌فهد.
- ↑ مجلة العرب، ج11، ص909-913.