سفرنامه مکه (عباسقلی بن شهباز)

سفرنامه مکه، نوشته عباسقلی بن شهباز و به زبان فارسی است، که شرح سفر وی، میان سال‌های 1246 و 1245ق. از شهر ری به سوی مکه است. این سفر از حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) آغاز شده، به سوی اصفهان، شیراز، بندر بوشهر و بندر عباس ادامه یافته، و از آنجا به سوی بندر مُخا در یمن و از آنجا به مقصد جدّه می‌رود.

سفرنامه مکه (عباسقلی بن شهباز)

پدید آورندگان
نویسنده	عباسقلی بن شهباز
محتوا
موضوع	سفرنامه، مکه، مدینه
زبان	فارسی
نشر
تعداد جلد	۱

او 33 روز در مکّه و شش روز در مدینه توقّف داشته است.

نویسنده

از عباسقلی بن شهباز، نویسنده سفرنامه مکه، اطلاعات چندانی در دست نیست. همین مقدار روشن است که وی از فاضلان حوزوی زمان خود بوده، که به اجتهاد نرسیده و از سید محمدباقر شفتی تقلید می‌کرده است. او از اهالی کمررود نور در استان مازندران بوده، و گاهی در تهران اقامت داشته است.

او نسخه‌ای از حقّ الیقین نوشته علامه مجلسی را کتابت کرده، و در ۶ ذی‌القعده 1247 ق. در تهران از آن فراغت یافته است.

هرچند وی در متن سفرنامه، اسمی از خود نبرده است، امّا در آخرین صفحه حقّ الیقین از خود نام برده، و در ذیل آخرین صفحه کتاب، شروع به نگارش سفرنامه مکّه نموده است. گرچه سفرنامه به سال 1245ـ 1246ق. بازمی­گردد، لیکن پاکنویس آن پس از کتابت حق‌الیقین انجام شده است.

محتوا

سفرنامه مکه را کوتاه، ولی دقیق، مفید و جذاب دانسته‌اند.

تاریخ و مسیر راه

نویسنده کتاب، در 15 جمادی‌الآخر 1245ق، از حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، از شهر ری حرکت کرده، به سوی اصفهان، شیراز و از آنجا به بندر بوشهر رفت. از بندر بوشهر از راه دریا به سوی بندر عباس رفته و از آنجا به سوی بندر مُخا در یمن رفته است. وی از بندر مُخا به مقصد جدّه بر کشتی سوار شده، ولی پس از 14 روز دریانوردی، به سبب وزیدن باد مخالف، به عمّان برگشته، و از آنجا با شتر به سوی مکه سفر کرده است.

نویسنده 33 روز در مکّه معظّمه توقّف داشته و به جز ادای مناسک حج، تعداد450 طواف ـ نه شوط ـ بر گرد خانه کعبه انجام داده، که رقم معتنابهی است. او در روز 22 ذی الحجه، از مکّه معظّمه به سوی مدینه منوّره رهسپار، و پنجم محرّم به مدینه وارد می‌شود، و در مدینه النبی، 6 روز توقّف داشته، و در روز عاشورای سال 1246 مَلاعین آنان را از مدینه بیرون رانده و نگذاشتند بمانند و عزاداری کنند.

وی در بازگشت از راه زمینی، به سوی دمشق می‌آید و هشتم ماه صفر به آنجا می‌رسد، 17 روز در آنجا توقّف نموده، و دو بار به زینبیّه برای زیارت می‌رود، و سپس با گذر از شهرهای حمص، حماه، حلب و عینتاب وارد ایران می‌شود، و از شهرهای خوی، تبریز، زنجان، قزوین عبور کرده، و در روز هشتم جمادی الأولی از سال 1246 هجری قمری وارد تهران می‌شود، سفر وی حدوداً 11 ماه به طول می‌انجامد، و هزینه سفر او هشتاد تومان اشرفی تومانی می‌شود که بیش از نیمی از آن برای خرید سوغات و قاطرسواری و... بوده است.

برخلاف بیشتر سفرنامه نویسان مکّه که از ناامنی، گرانی و بیماری عمومی سخن می‌گویند، وی از وفور نعمت و امنیّت و راحتی دم می‌زند، بلکه می‌گوید گمان ندارم چنین شرایطی برای گذشتگان از آغاز بنای کعبه دست داده باشد، و یا در آینده نصیب حجّاج شود.

به نظر می‌رسد وی از بنیه جسمیِ زیادی برخوردار بوده، که با تحمّل مشکلات سفر در آن زمان، باز هم اینچنین از سفر مکّه‌اش سخن می‌گوید. وی از فاصله‌های دریایی و خشکی بین شهرهایی که پیموده اطلاعات دقیقی ارائه و به اعداد سیاق آنها را ثبت کرده است.

منازلی که نویسنده از مکه به تهران سیر کرده، به این شرح است:

• از مکّه معظّمه إلی مدینۀ مشرّفه [ده ] منزل؛
• از مدینه طیّبه إلی شام محنت انجام [بیست و چهار] منزل؛
• ایّام اُطراق از مکّه إلی شام [ ده ] یوم؛
• از شام [یعنی دمشق] إلی شهر حمص [ پنج] منزل؛
• و از حمص إلی شهر حماه [در نسخه: همای] یک منزل؛
• از شهر حماه إلی شهر حلب [چهار] منزل؛
• از شهر حلب إلی شهر انطاب [چهار] منزل؛
• و از شهر انطاب إلی شهر ملاطیّه [چهار] منزل؛
• و از شهر ملاطیّه إلی شهر آگین [چهار] منزل؛
• و از آگین إلی شهر ارزنجان [چهار] منزل؛
• و از ارزنجان إلی شهر ارزن الروم [چهار] منزل؛
• و از ارزن الروم إلی بلده خوی [دوازده] منزل؛
• و از خوی إلی تبریز [چهار] منزل؛
• و از تبریز إلی شهر زنجان [هفت] منزل؛
• از زنجان إلی شهر قزوین [چهار] منزل؛
• از قزوین إلی دارالخلافه طهران [سه] منزل.