ثویه (کوفه)

با دیگر دیگر کاربردهای ثویه اشتباه نشود.

ثَوِیّه محدوده‌ای بیابانی، که پشت دو شهر کوفه و حیره و در شرق منطقه غری قرار داشت. امروزه، شهر نجف منطقه ثویه را دربرگرفته است.شش هزار مسلمان و گروه زیادی از صحابه، تابعین و یاران نزدیک امام علی(ع) در ثویه دفن شده‌اند. مرقد کمیل بن زیاد نیز در این منطقه قرار دارد.

مفهوم‌شناسی

واژه ثویه، مؤنث ثوی و به معنای اقامت کردن است. در قرآن، مشتقّات «ثواء» ذکر شده؛ مانند﴿النَّارُ مَثْوَاکمْ ﴾(آتش دوزخ محل اقامت شما است). زندانی شدن و مدفون شدن معانی دیگری است که برای این واژه بیان شده است.

واژه ثویه، به دو گونه، ثُویّه و ثَوِیّه تلفظ شده است. احمد بن عبدالله بکری، جغرافی‌دان، ثَوِیّه را دقیق‌تر می‌داند.

گستره جغرافیایی

گستره ثویه از خندق شهر کوفه آغاز می‌شد و به طرف شهر نجف و در امتداد خط مستقیمی که موازی خندق شهر کوفه است، به طرف جنوب، به شهر حیره می‌رسید. ثویه در طرف صحر و پشت دو شهر کوفه و حیره، در شرق منطقه غری واقع می‌شد. امروزه شهر نجف، منطقه ثویه و غری را دربرگرفته است.

برخی معتقدند خطیب بغدادی، تاریخ‌نگار، بین دو منطقه ثویه و غری خلط کرده است. شاید علت اشتباه او، این باشد که هر دو منطقه در پشت شهر کوفه و در کنار یکدیگر قرار دارند. برخی نیز ثویه را خرابه‌ای دانسته‌اند که با شهر حیره یک ساعت فاصله داشته است.

علت نامگذاری

مردم کوفه مردگانشان را در ثویه دفن می‌کردند؛ به همین دلیل به «ثویه» که یکی از معانی‌اش مدفون شدن است، شهرت یافت. به نظر برخی، ثویه در گذشته زندان نعمان بن منذر، آخرین پادشاه از سلسله لخمی‌ها در حیره، بوده است. او کسی را که قصد کشتنش را داشت به آن زندان می‌فرستاد. پس به هر کسی که در آنجا می‌افتاد گفته می‌شد:«بها ثوی» یعنی در آنجا ماند. از این رو به نام ثویه خوانده شد.

آرامگاه صحابه و تابعین

ثویه بیابانی در بیرون کوفه بود، که شش هزار مسلمان و گروه زیادی از صحابه، تابعین و یاران نزدیک امام علی(ع) در آن دفن شدند؛ از جمله: خباب بن ارت، قنبر، زید بن صوحان، صعصعة بن صوحان و کمیل بن زیاد.

رسم مردم کوفه بر این بود که مردگان را در ثویه، که به کوفه نزدیک بود، دفن می‌کردند. امام علی(ع) وصیت کرد در منطقه غری که از کوفه دورتر بود، دفن شود و قبرش مخفی بماند تا بدنش از دست‌درازی دشمنانش حفظ شود.

مزار کمیل بن زیاد

نوشتار اصلی: مرقد کمیل بن زیاد نخعی

از قبور صحابه و تابعین که در ثویه دفن شدند اثری باقی نیست؛ فقط مرقد کمیل بن زیاد، مشخص مانده است.

موضع رأس الحسین

سر امام حسین(ع) و فرزندان و اصحابش را پیش از آنکه وارد کوفه کنند در منطقه ثویه، نزدیک مرقد کمیل بن زیاد بر زمین گذاشتند. در این موضع مسجدی به نام حنانه قرار گرفته است.

پایگاه نظامیان انگلیسی

منطقه ثویه و مرقد کمیل بن زیاد، در جریان انقلاب نجف، سال ۱۹۱۸م، پایگاه نظامیان انگلیسی به فرماندهی فرانک بالفور شده بود. آن‌ها پس از کشته شدن کاپیتان مارشال، حاکم نجف به این منطقه فرستاده شده بودند.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله ثویه و موقعیت جغرافیایی آن، حسن الحکیم، ترجمه محمدحسین خوشنویس، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره پنجم، زمستان ۱۳۸۸ش، ص۱۳۲ است.

• الامالی، محمد بن الحسن الطوسی، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة، دار الثقافة، قم،‌ ۱۴۱۴ق.
• تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن محمد مرتضی زبیدی، دار الفکر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
• تاریخ بغداد، احمد بن علی خطیب بغدادی، تحقیق عطا مصطفی عبدالقادر، دار الکتب العلميه، بیروت، ۱۴۱۷ق.
• تاریخ الکوفه، حسین براقی،‌ دار الاضواء، بیروت، ۱۴۰۷ق.
• تاریخ النجف، حسین براقی،‌ دار المورخ العربی، بیروت، چاپ اول، ۲۰۰۹م.
• ثورة النجف، حسن الاسدی، دار الحریة للطباعة، بغداد، ۱۹۷۵م.
• عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، مشعر، تهران، ۱۳۸۷ش.
• العراق فی رسائل المس بیل۱۹۱۷/۱۹۲۶، جیرترود بیل، ترجمه جعفر الخیاط، الطبعة الأولی، الدار العربیة للموسوعات، بیروت، ۱۴۲۴ق.
• فرحة الغری فی تعیین قبر أمیر المؤمنین(ع)، عبد الکریم بن احمد ابن طاووس، قم، بی‌تا.
• الکامل فی التاریخ، علی بن محمد ابن اثیر، دار صادر، بیروت، ۱۳۸۰ق.
• لسان العرب، محمد بن مکرم ابن منظور، دار صادر، بیروت، الطبعة الثالثة، ۱۴۱۴ق، ۱۹۹۴م.
• مراقد المعارف، محمد حرز الدین، منشورات سعید بن جبیر، بی‌جا، الطبعة الاولی، ۱۳۷۱ش.
• معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع، عبد الله بن عبد العزیز البکری، تحقیق مصطفی السقا، عالم الکتب، بیروت، الطبعة الثالثة، ۱۴۰۳ق، ۱۹۸۳م‌.
• معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله حموی،‌ دار صادر، بیروت، الطبعة الثانیة، ۱۹۹۵م.
• المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، حسن عیسی حکیم، المکتبه الحیدریه، قم، ۱۳۸۵ش.
• وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، احمد بن محمد ابن خلکان، تحقیق عباس احسان،‌ دار صادر، بیروت، بی‌تا.