مسجد ثنایا

مسجد ثنایا، یکی از مسجدهاي قديمي شهر مدینه بود که در جايگاه شکسته شدن دندان‌هاي پيامبر در جنگ احد، ساخته شده بود. اين مسجد در شمال مقبره شهداي احد در نزدیکی کوه احد واقع بوده که اکنون اثري از آن بر جاي نمانده است.

مسجد الثنایا

اطلاعات اوليه
کاربری	مسجد
مکان	عربستان * مدینه * در 500 قدمی شمال شرقی مقابر شهدای احد
نام‌های دیگر	قبة الثنایا
وقایع مرتبط	محل شکسته شدن دندان مبارک پیامبر اسلام(ص) در غزوه احد
مشخصات
وضعیت	تخریب توسط وهابی‌ها

موقعیت

این مسجد در 500 قدمی شمال شرقی مقابر شهدا قرار داشته و سابقاً دارای گنبد بوده، لیکن به مرور زمان گنبد آن از بین رفته است و در حال حاضر اثری از آن نیست.

مسجد الثنایا مسجدی است در دامنه کوه احد که پیش از شِعب واقع شده و در فاصله پانصد قدمی مقبرة الشهدا قرار داشته است. ساختمان مسجد، دارای صحن کوچک و گنبدی بوده است و بالاتر از بقعه حمزه و در شمال آن واقع بوده است.

داستان مسجد ثنايا

این مسجد در محل شکستن دندان رباعي پیامبر اسلام(ص) در غزوه احد و زخمي شدن ايشان ساخته شد. قبة الثنایا در حقیقت یادآور شکسته شدن دندان مبارک رسول خدا(ص) به دست عتبة بن ابی وقّاص بوده است.

تاريخ

بر اساس گزارشهاي متعدد تاريخي، دندان رباعي پيامبر در حين جنگ شکست.

بر اساس روایات حضرت صادق(ع) به عقبة بن خالد فرموده‌اند که در این مسجد نماز بخواند. سخن امام صادق(ع) چنین است:

«... فاذا قضیتَ هذا الجانب اتیتَ جانب احد فَبَداتَ بِالْمَسجد الَّذی دون الحرّة فَصَلَّیتَ فِیه، ثُمَّ مَرَرْتَ بِقَبر حَمْزَةبن عبدالمطّلب فَسَلَّمتَ عَلَیه، ثُمَّ مَرَرْتَ بِقُبُور الشهداء قُمْتَ عِنْدَهُم فَقُلْتَ: «السَّلامُ عَلَیکُمْ یا اَهْلَ الدِّیار، اَنْتُم لَنا فَرَط وَ انّا بِکُمْ لاحِقُون»، ثُمَّ تَاتی الْمَسْجِد الَّذی کانَ فی الْمَکان الواسِع الی جَنْب اْلجَبَل عَنْ یَمِینِکَ حِینَ تَدْخُلُ اُحداً فَتُصَلِّی فِیهِ فَعِنْدَهُ خَرَجَ النَّبی (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم) الی احُد حِینَ لَقی الْمُشْرِکِین فَلَمْ یَبْرَحُوا حَتّی حَضَرت الصَّلاة فَصَلّی فِیهِ، ثُمَّ مُرْ ایضاً حَتّی تَرْجِع فَتصلّی عِنْدَ قُبُور الشهداء ما کَتَبَ اللهُ لَکَ».

در گزارشی که تاریخ‌پژوه معاصر آقای رسول جعفریان در روز شنبه 25 ذی قعده 1416 (5 فروردین ماه 75) از منطقه داشته‌اند، روشن شد که در حال حاضر مسجدی با نام «مسجد الثنایا» وجود ندارد؛ این در حالی است که تصویر مخروبه آن در برخی از کتاب‌ها موجود است.

وی در ادامه چنین می‌نویسد: در قسمت شمالی مقبرة الشهداء، در حارّه یا محلّه احد، چند مسجد هست؛ یکی از آنها که تقریباً در شمال شرقی مزار حمزه با زاویه بسیار کم قرار دارد و در پانصد قدمی مقبرة الشهداء می‌شود، مسجد السطحی است. امید داشتیم که این مسجد همان مسجد ثنایا باشد، اما کسی از محلی‌ها نتوانست کمک کند. مسجد الرداده با فاصله بیشتر و مسجدی نیز که تابلوی آن شکسته بود و گویا نامش «مسجدالموت» بود، در بخش شمال شرقی مقبره وجود داشت.

پس از تخریب این مسجد توسط وهابی‌ها، بعید است که کسی جرات بازسازی آن را یافته باشد. بنابراین، باید گفت مسجد یاد شده از میان رفته است.

میرزا محمد مهندس در سال 1294 نوشته است: به فاصله سه ربع ساعت از مدینه، مرقد حضرت حمزه سید الشهدا(ع) است و در شمالش به بُعد پانصد قدم، تقریباً محل صدمه خوردن دندان مبارک حضرت رسول‌الله(ص) و در هشتصد و شانزده قدمی مقبره حضرت حمزه، در انتهای درّه مسجدی است که حضرت رسول الله در روز احد در حالت جراحت و به تنهایی در این مکانی که مسجد است نماز خوانده‌اند.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آثار اسلامی مکه و مدينه، رسول جعفریان. بخش «مسجد الثنایا»، ج1، ص431، است.

• سفرنامه مکه، حسام السلطنة، به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، 1374.
• السيره النبويه، ابن هشام، تحقيق مصطفى السقا و ابراهيم الأبيارى و عبدالحفيظ شلبى، بيروت، دارالمعرفة، بى‌تا.
• به سوی‌ام القری، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1373.
• الکافی، ثقةالاسلام کلینی، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.