مسجد ابوبکر(مدینه)

مسجد ابوبکر در مدینه
اطلاعات اوليه
مکان	مدینه، مناخه
تاریخ بنا
بنیانگذار	عمربن عبدالعزیز
بازسازی کنندگان	سلطان محمود دوم عثمانی، ملک فهد
	مسیریابی در حال بارگیری نقشه...

مسجد ابوبکر(مدینه)، یکی از مساجد مصلی است که در منطقه مناخه مدینه واقع شده‌‌است.

مساجد مصلی اماکنی است که پیامبر نمازهای عید را در آن‌جا برگزار می‌کرد. یکی از این اماکن به ابوبکر منسوب شده‌است. علت این امر آن است که ابوبکر در دوران خلافتش پس از ابوبکر در این مکان نماز عید را برپا کرده‌است.

از نمازهایی که در این مکان برگزار شده‌است، منابع به نماز پیامبر برای فوت نجاشی که در حبشه فوت نموده بود،خبر داده‌اند.

این مکان در ابتدا تنها به‌صورت مصلی و محل برپایی نماز بوده و بنایی مانند مسجد در آن نبود. عمربن عبدالعزیز نخستین کسی است که در در دوران امارت خود بر مدینه در سال‌های بین 87 تا 93 قمری مسجدی در این مکان بنا نمود.

مسجد ابوبکر که در منطقه مناخه قرار دارد در گذشته وسط باغی با عنوان عین‌الارزق قرار داشت.

سمهودی مورخ قرن نهم هجری در گزارش خود از مسجد ابوبکر از بی‌توجهی به آن و تبدیل شدن آن به زباله‌دانی خبر داده‌است. سمهودی علت این امر را قرارگرفتن مسجد در جوار چشمه آب و عبور چهارپایان از ورودی مسجد، عنوان می‌کند. هرچند سمهودی از ساخت دیوار و ورودی جداگانه برای مسجد به‌منظور جلوگیری از ورود چهارپایان در زمان خود خبر داده است.

بنای فعلی مسجد ابوبکر همان مسجدی است که سلطان محمود دوم عثمانی در سال 1254قمری بنا نهاد. مسجد ابوبکر در سال 1411قمری نیز توسط ملک فهد مرمت شده‌است.

محل نماز پیامبر

مسجد ابوبکر از مساجد منطقه مَناخه در مدینه و نزدیک به مسجد النبی است.^[۱] در منابع نقل شده، پیامبر هنگامی‌که از مرگ نجاشی، حاکم حبشه، آگاه شد، مردم را باخبر کرد و همراه با صحابه در این مکان برای نجاشی نماز خواند.^[۲] گفته شده ابوبکر پس از پیامبر، در دوره خلافتش در این مکان نماز عید برپا کرده و از همین رو این مکان، مسجد ابوبکر نام گرفته‌است.^[۳]

مساجدی دیگری نیز در منطقه مَناخه وجود دارد که محل اقامه نماز پیامبر به هنگام عید بوده‌است. به‌طوری که مناخه به سبب نماز عیدهایی که در آن خوانده می‌شد، به میدان مصلی الاعیاد (محل نماز عیدها) معروف شد.^[۴]

موقعيت مسجد

مسجد ابوبکر، دومين مسجد از مساجد سه‌گانه در ميدان مصلی به شمار می‌رود و فاصله آن تا مسجدالنبی نیز 335 متر است.^[۵]

اين مسجد در گذشته، در کوچه عريضی قرار داشت. هم‌اکنون پس از برداشته شدن ساختمان‌های اطرافش به حياط مسجد نبوی ‌اشراف دارد.^[۶]

منابع قدیم‌تر از وجود این مسجد در وسط باغی با عنوان عین الارزق یاد کرده‌اند.^[۷] همچنین گفته‌اند این مسجد در نزدیکی خانه محمدبن عبدالله بن کثیر بن الصلت قرار داشته‌است.^[۸]

ساخت مسجد

به‌طوری که در منابع آمده، این مکان در ابتدا فقط به صورت مصلی بوده و مسجدی وجود نداشته، تنها به صورت صحرایی بوده که در آن نماز برگزار می‌شده‌است.^[۹] اولین کسی که در این مکان مسجد بنا نمود، عمربن عبدالعزیز- هنگام حکومتش بر مدينه منوره، بين سال‌های 87 تا 93 قمری-بوده‌است.^[۱۰]^[۱۱]

ويژگی‌های ساختمان مسجد

این مسجد، شامل دو بخش است: قسمت غربی که با گنبدی مسقف شده و ورودی آن در جهت شرقی قرار گرفته است. در گوشه شمال شرقی‌اش مناره‌ای قرار دارد. قسمت شرقی مسجد باز است. طول مسجد به 19/5متر مي‌رسد. عرض آن نيز 15 متر است. مساحتش 292/5متر مربع است.^[۱۲]

دیوارها مرتفع و سنگی است. مدخل در دیوار شرقی قراردارد و در دو طرف مدخل دوستون قرار گرفته، مدخل مسجد، مربعی است به ابعاد ده متر که گنبدی بر آن واقع شده است.^[۱۳]

داخل مسجد محرابی قرار گرفته و جایگاهی موسوم به دکه مبلغین^[۱۴] بالای محراب کتیبه‌ای چوبی قرار گرفته که آیه 39 سوره آل عمران بر آن نقش بسته‌است.^[۱۵]

بی‌توجهی به مسجد و تبدیل شدن آن به محل زباله

سمهودی در گزارش خود از مسجد ابوبکر، آن را مکانی توصیف می کند که به زباله‌دانی تبدیل شده و دیگر محلی نیست که بتوان نماز در آن بجا آورد. وی علت این امر را عبور چارپایان در محوطه مسجد ذکر می کند بطوریکه مسجد در وسط باغ و نزدیک چشمه قرار داشته و اهالی منطقه چارپایان خود را به آنجا می بردند. ورود چارپایان از در شمالی مسجد انجام می شد و به مرور اهالی چارپایان خود را در آن منطقه نگه می داشتند و آنجا تبدیل به مزبله شده بود. سمهودی عنوان می کند که از شیخ حرم، اشرف اینال درخواست رسیدگی کرده و او فقیه شهاب الدین احمد النوسی را مأمور به این کار کرد.^[۱۶] پس از آن در محل محراب که مسقف بود، در سمت شمال آن دیواری قرارگرفت که مانع از ورود چارپایان می‌شد. روبروی دیوار غربی مسجد نیز دری مشبک قرار داشت، که در محل آن در قرار گرفت. مسیری نیز در سمت شمال برای عبور چارپایان اختصاص یافت.^[۱۷]

ساختمان کنونی

بنای فعلی مسجد از زمان سلطان محمود عثمانی است که در سال 1254قمری ساخته شد^[۱۸] متنی با حجاري برجسته در قسمت بالاي ورودی‌اش نوشته شده که «اين، مسجد سرورمان ابوبکر است». بالاي اين سطر، نیز امضای سلطان محمود داخل دايره‌ای به همراه تاريخ سال 1254 هجری/ 1838 ميلادی وجود دارد.^[۱۹]

این مسجد در سال 1411قمری در دوره ملک فهد مرمت شد.^[۲۰] همان‌گونه که در تابلوی نصب‌شده کنار ورودي‌اش اين‌گونه ثبت گرديده است: «به نام خداوند بخشنده مهربان. مسجد سرورمان ابوبکر. مرمت و بازسازی آن در دوران ملک فهد بن عبدالعزيز آل سعود، در سال 1411 قمری انجام شده است».^[۲۱]

پانویس

منابع

آثار اسلامی مکّه و مدینه: رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۰ش.

التعریف بما أنست الهجره من معالم دارالهجره، جمال‌الدین محمدبن احمد مطری،دراسه و التحقیق،أ.د.سلیمان الرحیلی، الریاض،1426ه

المساجدالاثریه فی المدینه النبویه، محمدالیاس عبدالغنی، المدینه المنوره، فهرسة مکتبة الملک فهد الوطنیة أثناءالنشر، الطبعة الثانیة، 1419ه/1999م

المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز عبدالرحمن ابراهیم کعکی، جلد اول، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی للطباعه و النشر و التجاره، الطبعه الاولی 1432ه/2011م

وفاءالوفا باخباردارالمصطفی، علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق و تقدیم الدکتور قاسم السامرائی، الجز الثالث، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامیه، الطبعة الاولی 1422ه/2004م

[1] مساجدالاثیر، ص223.

[2] معالم المدینه، ص402.

[3] التعریف، ص146؛ التعریف، ص147.

[4] مساجدالاثیر، ص223.

[5] آثار اسلامي مکّه و مدينه، ص۲۹۲.

[6] مساجدالاثریه، ص 237

[7] التعریف، ص 146؛ المعالم، ص 406.

[8] المعالم، ص 403.

[9] وفاالوفا،ج3، ص 122

[10] وفاالوفا،ج3، ص 122

[11] المدینه المنوره، ص 145

[12] مساجدالاثریه، ص 237

[13] المدینه المنوره، ص 146

[14] معالم المدینه، ص 418

[15] معالم المدینه، ص 119

[16] وفاالوفا، ج3، ص 122

[17] وفاالوفا، ج3، ص 123

[18] المدینه المنوره، ص 147

[19] مساجدالاثریه، ص 239

[20] آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 292

[21] مساجدالاثریه، ص 239

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]