ابوبکر بن ابی‌قحافه
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عبدالله بن عثمان |
| کنیه | ابوبکر |
| زادروز و زادگاه | مکه |
| محل زندگی | مکه، مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | بنی‌تیم از تیره‌های قریش |
| خویشان سرشناس | عایشه (دختر) |
| مدفن | مسجدالنبی |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | پس از پنجاه نفر |
| حضور در جنگ‌ها | حضور در تمام غزوات |
| هجرت به | مدینه |
| دلیل شهرت | نخستین خلیفه پیامبر(ص) |
ابوبکر بن ابی‌قحافه از مسلمانان اولیه و مهاجر، صحابی مشهور، پدرِ همسر و نخستین خلیفه پیامبر(ص) بود. او در هجرت پیامبر از مکه به مدینه و در تمام غزوات همراه آن حضرت بود. ابوبکر در سال نهم هجرت، در نخستین حج تمتع مسلمانان از مدینه، امیر حج شد. بنابر گزارش‌هایی ابوبکر در سال ۱۱ قمری، در ایام خلافتش، نیز سرپرستی حجاج را بر عهده داشت.
نام و تبار[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ابوبکر عبدالله بن ابی‌قحافة از تیره بنوتَیم بن مُرّه قریش[۱] و مادرش اُمّ الخیر سَلْمی بنت صخر، دختر عموی ابوقحافه، بود.[۲] بر پایه گزارشی، وی سه سال پیش از عام الفیل زاده شد.[۳] از سویی گفته شده ابوبکر هنگام فوت، در سال سیزدهم قمری، ۶۳ سال داشت.
نامش پیش از اسلام عبدالکعبه بود که پیامبر(ص) آن را به عبدالله تغییر داد.[۴] وی به ابوبکر مشهور بود و با القابی چون صدّیق[۵] و عتیق (آزاد شده)[۶] خوانده شده است.[۷]
همسران و فرزندان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قُتَیله دختر عبدالعُزی، اُم رُومان دختر عامر بن عُوَیمر[۸] ، اسماء دختر عُمَیس خَثْعَمی و حبیبه دختر خارجة بن زید خزرجی[۹] همسران ابوبکر بودند. عبدالله، عبدالرحمن و محمد، پسران او و اسماء، عایشه و ام کلثوم دختران او بودند. عایشه، به همسری پیامبر(ص) درآمد و اسماء، همسر زبیر بن عوام و مادر عبدالله بن زبیر شد. [۱۰]
مسلمان شدن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اسلام ابوبکر را پس از علی(ع) یاد کرده‌اند.[۱۱][۱۲][۱۳] ابوبکر پس از اسلام تعدادی از بردگان مسلمان شکنجه شده قریش را خرید و آزاد کرد.[۱۴]
در جریان دعوت پیامبر از قبایل در ایام حج و سال‌های پایانی حضور در مکه، ابوبکر به سبب آشنایی با انساب عرب، پیامبر(ص) را همراهی می‌کرد.[۱۵] با هجرت پیامبر(ص) به مدینه، ابوبکر ایشان را همراهی کرد.[۱۶]
بعد از هجرت به مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
رسول خدا(ص) میان ابوبکر و سالم مولی حذیفه[۱۷] یا خارجة بن زید[۱۸] پیمان برادری بست. پیشتر در مکه میان او و عمر پیمان برادری بسته شده بود.[۱۹] ابوبکر در تمام غزوه‌ها و برخی سرایای روزگار رسول خدا(ص) شرکت داشت[۲۰] بر پایه گزارشی، در غزوه بنی‌مُصطَلِق به سال پنجم قمری پرچمدار مهاجران بود.[۲۱]
امارت حج در سال نهم هجرت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ابوبکر در سال نهم به عنوان امیر الحاج نخستین حج تمتع مسلمانان[۲۲] و بر پایه گزارشی، برای ابلاغ سوره برائت از سوی رسول خدا(ص) همراه ۳۰۰ تن از مدینه به قصد مکه حرکت کرد.[۲۳] او در این سفر پنج شترِ قربانی همراه داشت و مأمور شد تا بر خلاف مشرکان، روز عرفه را در عرفات، نه در مَشْعَر، وقوف کند و پس از غروب آفتاب از عرفات و پس از طلوع آفتاب از مَشْعَر بیرون رود.[۲۴]
پس از آن که در ذوالحُلَیفَه مُحرم شد، سحرگاهان علی(ع) را در منطقه عَرج ملاقات کرد. نخست گمان کرد که از امیری حج برکنار شده است[۲۴] ؛ ولی با سخنان علی(ع) دانست که با نزول آیات ابتدایی سوره توبه (برائت) علی(ع) تنها مأمور ابلاغ آن آیات شده است.[۲۵][۲۴] بر این اساس، ابوبکر در کنار علی(ع) به مکه رفت و در جریان حج، پس از ظهر روز هفتم، روز عرفه و پس از ظهر روز عید قربان در منا، خطبه‌هایی خواند.[۲۶] بنابر گزارش‌هایی از جمله روایتی از ابن عباس، ابوبکر از امارت حج عزل شد و به مدینه بازگشت.[۲۷]
خلافت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پس از رحلت حضرت محمد(ص) و پیش از دفن ایشان، در اجتماع گروهی از انصار در سقیفه بنی‌ساعده با ابوبکر به عنوان جانشین پیامبر(ص) بیعت شد؛[۲۸] گرچه قبل از آن در ۱۸ ذی الحجه سال ۱۰ هجری، پیامبر در حجة الوداع (واقعه غدیر) با بالا بردن دست علی بن ابی‌طالب(ع) وی را به عنوان مولا و سرپرست بعد از خود به مردم معرفی کرده بود.[۲۹]
سرپرستی حاجیان در ایام خلافت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ابوبکر در سال یازدهم قمری عُمَر بن خطاب را سرپرست حاجیان کرد و خود در رجب سال دوازدهم قمری عمره گزارد و در موسم همان سال سرپرستی حاجیان را عهده‌دار شد.[۳۰] برخی گزارش کرده‌اند که ابوبکر در ایام خلافتش حج به جا نیاورد و عُمَر یا عَتّاب بن اُسید، کارگزار پیامبر(ص) در مکه[۳۱] یا عبدالرحمان بن عَوْف را به امارت حج تعیین کرد.[۳۲]
درگذشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ابوبکر بر اثر بیماری در هفتم جمادی الاخره سال ۱۳ق. پس از دو سال و سه ماه و ۲۶ روز خلافت در ۶۳ سالگی درگذشت[۳۳] و هنگام مرگ نخلستانی از غنایم بنی‌نضیر و زمین‌هایی در بحرین، غابه و خیبر از خود بر جای نهاد.[۳۴]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ الطبقات، ج۵، ص۱۴۲؛ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۵۱.
- ↑ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۰۰.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ الاستیعاب، ج۳، ص۹۶۳.
- ↑ الاستیعاب، ج۳، ص۹۶۳؛ شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۰۷.
- ↑ الاصابه، ج۴، ص۱۴۶-۱۴۷.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۲۶-۱۲۸؛الاستیعاب، ج۳، ص۹۶۳.
- ↑ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۰۱.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۲۶.
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۱۶۷؛ الامالی، ص۷۹.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۲۶۶؛ الطبقات، ج۳، ص۱۲۸؛ المصنف، ابن ابی شیبه، ج۷، ص۴۹۸.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۳۱۶.
- ↑ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۰۰.
- ↑ المعارف، ص۱۷۷.
- ↑ المعجم الکبیر، ج۶، ص۶۲؛ شرح الاخبار، ج۲، ص۳۸۲-۳۸۶.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۱۰۰.
- ↑ المعارف، ص۲۷۳.
- ↑ المحبّر، ص۷۳.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۲۰۶.
- ↑ اسد الغابه، ج۳، ص۳۱۸.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۴۰۷.
- ↑ المغازی، ج۳، ص۱۰۷۷؛ الطبقات، ج۳، ص۱۳۲.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۱۸۸.
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ ۲۴٫۲ المغازی، ج۳، ص۱۰۷۷.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۱۹۰.
- ↑ المغازی، ج۳، ص۱۰۷۸.
- ↑ مسند احمد، ج۱، ص۳؛ الارشاد، ج۱، ص۶۵.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۴۵۹؛ الجمل، ص۱۱۹.
- ↑ الکافی، ج۸، ص۲۷؛ اسدالغابة، ج۳، ص۱۳۶.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۳۹.
- ↑ المحبّر، ص۱۲.
- ↑ تاریخ دمشق، ج۳۰، ص۲۱۷.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۵۰-۱۵۱.
- ↑ المصنف، عبدالرزاق، ج۹، ص۱۰۱-۱۰۲.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ابوبکر بن ابی‌قحافه.
- الارشاد: المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش آل البیت:، بیروت، دار المفید،۱۴۱۴ق
- الاستیعاب: ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل،۱۴۱۲ق
- اسد الغابه: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، به کوشش علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
- الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
- الامالی: المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش غفاری و استاد ولی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق
- الامامة و السیاسه: ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش طه محمد، الحلبی و شرکاه
- انساب الاشراف: البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- الجمل و النصرة لسید العتره: المفید (م.۴۱۳ق.)، قم، مکتبة الداوری
- السقیفه و فدک: احمد بن عبدالعزیز الجوهری (م.۳۲۳ق.)، به کوشش هادی امینی، بیروت، شرکة الکتبی، ۱۴۱۳ق
- السیرة النبویه: ابن هشام (م.۲۱۸ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار:: النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق
- شرح نهج البلاغه: ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
- المحبّر: ابن حبیب (م.۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده
- مسند احمد: احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر
- المصنّف: ابن ابی‌شیبه (م.۲۳۵ق.)، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق
- المصنّف: عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی
- المعارف: ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش
- المعجم الکبیر: الطبرانی (م.۳۶۰ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق
- المغازی: الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق