گزارش‌های تاریخی

گزارش‌های متعددی در منابع تاریخی از قبر شهدای بدر آمده است. بیشتر گزارش‌ها، قبرستان شهدای بدر را در محل جنگ بدر در کنار مسجد عریش و به صورت قبرستانی با دیوارهای کوتاه توصیف کرده اند. همچنین برخی از گزارش‌ها از مسجدی با نام غمامه در جوار قبرستان یاد کرده اند.

از جمله قدیم‌ترین این گزارش‌ها از واقدی (م.۲۰۷ق.) دانسته شده است.[۱] بر اساس گزارش واقدی محل دفن شهدا از هم فاصله داشته است.[۲] جغرافی‌نگاران و سفرنامه‌نویسان دیگری نیز از زیارت قبور شهدای بدر خبر داده یا آن را توصیف‌ کرده‌اند. از جمله در قرن پنجم بیهقی (م.458ق.) این قبرستان را زیارت کرده است.[۳] در قرن ششم ابن جبیر مکان دفن شهدای بدر را در سال 578 قمری دیده است. به گفته او محل نبرد بدر در آن روز تبدیل به نخلستانی شده بود و مقبره شهدای بدر پشت آن نخلستان قرار داشت.[۴] حدود یک سده بعد عبدری در سال 688 قمری به بدر رفته و از قبرستان بزرگی که قبور شهدای بدر در آن قرار داشته در غرب مسجد عریش خبر داده است.[۵]چند سده بعد محمد طیب شرفی فاسی (م. 1170ق.) در سال 1110 از مکان قبور شهدای بدر که با دیواری کوتاه احاطه شده بود خبر داده و نیز از بقعه‌ای که به شهدای بدر ضمیمه شده بود. (سفرنامه شرفی فاسی ص 354) ورثلانی در 1179 از قبرستان و از دیدار از قبرها یاد کرده و از دیواری که دور قبرستان بوده خبر داده است. [۶] گزارش‌های دیگر نیز اطلاعات چندان متفاوتی در اختیار نمی‌گذارند.[۷]

مقبره شهدای احد در حال حاضر

محمد علی نجفی که در سال 1354 -1357 شمسی از شهر بدر دیدن کرده درباره قبور شهیدان بدر می‌نویسد: «در مقطعی که به زیارت و دیدار پژوهشی این منطقه نائل آمدم، مشاهده کردم که موقعیت قبور شهدا در میان قبرستان عمومی بدر واقع شده و مانند همه مقابر عربستان، مسطح و بی‌نام و نشان است. تنها چهار دیواری کوتاه و پوشیده از سیمان سفید که میله‌های آهنی حصار بندی شده این قبور را از دیگر گورها جدا می‌کند و بدان تشخص می‌بخشد» (چاپ مشعر، ج2، ص 172)

  1. غزوه بدر، شهدا و مزارات آن، ص 110
  2. المغازی، ج1، ص 147
  3. دلائل النبوة، ج3، ص 125
  4. رحلـه ابن جبیر، ص 148
  5. رحله العبدری، ص 346 -347
  6. الرحله الورثلانیه، ج1، ص 419
  7. نک: ترحال فی جزیره العرب، ج2، ص 193-195؛ سفرنامه حاج علیخان اعتماد السلطنه، ص97